دعوی اعسار قبل از زندانی شدن محکوم علیه مسموع است

ردیف : 82/11 رای شماره : 663 - 2/10/1382

رای وحدت رویه هیات عمومی دیوان عالی کشور
مستفاد از ماده 2 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی مصوب سال 1377 تجویز رسیدگی به درخواست اعسار قبل از زندانی شدن محکوم علیه است و ماده 3 قانون یادشده ناظر به رسیدگی خارج از نوبت به درخواست اعسار محکومین زندانی است علیهذا برای رسیدگی بدرخواست محکوم علیه قبل از حبس ، منع قانونی وجود ندارد و زندانی بودن محکوم علیه ، شرط لازم جهت اقامه دعوی اعسار از محکوم به یا درخواست تقسیط آن نمی باشد ، بنابراین رای شعبه سوم دادگاه تجدیدنظر استان اردبیل که مطابق این نظر صادر گردیده صحیح و منطبق با موازین تشخیص می گردد . این رای بموجب ماده 270 قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (در امور کیفری) در موارد مشابه لازم الاتباع است .


شماره 2302 - ه- 4/11/1382
پرونده وحدت رویه ردیف : 82/11 هیات عمومی
حضرت آیت الله محمدی گیلانی دامت برکاته ریاست محترم دیوان عالی کشور
با احترام معروض می دارد :
براساس گزارش واصله که در تاریخ 17/4/1382 به شماره 13557 در دفتر دیوان عالی کشور ثبت شده است ، در پرونده های کلاسه 3/81/1657 و 5/82 - 19 شعب سوم و پنجم دادگاه های تجدید نظر استان ....، طی دادنامه های شماره 1760 مورخ 8/10/1381 و 1382 مورخ 18/1/1382 در استنباط از ماده سوم قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 10 آبان 1377 آراء متهافت صادرگردیده است که جریان آن بشرح ذیل تنظیم و تقدیم می گردد :
الف - بدلالت پرونده کلاسه 81 - 1657 شعبه سوم تجدیدنظر استان..... طی دادنامه 989 - 26/6/1381 صادره از شعبه پانزدهم دادگاه عمومی اردبیل به پرداخت 785/380/62 ریال وجه نقد از بابت مهریه همسر دائمی خود خانم ...... و 700/541 ریال از بابت هزینه دادرسی و حق الوکاله ، محکومیت پیدا کرده و با اظهار عجز از پرداخت دفعتا" واحده محکوم بها ، بطرفیت زوجه موصوفه ، بخواسته صدور حکم به تقسیط مهریه ، اقامه دعوی نموده است . شعبه پانزدهم دادگاه عمومی .... ، بموجب دادنامه 1325 - 16/8/1381 درخصوص دعوی مطروحه چنین رای داده است :
( . . . تقاضای تقسیط در حقیقت دعوی اعسار در مقابل محکوم به است ، نظر به اینکه بموجب مستفاد از ماده 2 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی ، رسیدگی بموضوع اعسار محکوم علیه ، مقدم بر دستور حبس ایشان است و ماده 3 از قانون مرقوم ناظر به رسیدگی نسبت به اعسار از محکوم به است و هیچگونه دلالتی بر تقدم حبس محکوم علیه ندارد ، در واقع ماده 3 ناظر به آئین دادرسی مدنی و لزوم رسیدگی فوری به چنین دعوایی است و لحن و موقع ماده بخوبی نشانگر این است که قانونگذار در مقام تقدم حبس محکوم علیه بر رسیدگی به اعسار وی نبوده است .
فراز آخر نظریه مشورتی اداره کل حقوقی و تدوین قوانین قوه قضائیه به شماره 18/7 - 15/1/1381 نیز موید استنباط محکمه است ، نظر به اینکه . . . خواهان استطاعت پرداخت محکوم به را دفعتا" واحده ندارد علیهذا با عنایت به جامع محتویات پرونده و . . . اختیار مندرج در ماده 37 قانون اعسار و ماده 277 قانون مدنی مقرر می شود خواهان بابت اصل محکوم به با پرداخت پنج میلیون ریال ، هر ماه مبلغ پانصدهزار ریال از تاریخ قطعیت دادنامه از طریق اجرای احکام مدنی دادگستری تحویل محکوم لها ( خوانده ) نماید . ) خانم .... با وکالت آقای ..... از این دادنامه تجدیدنظرخواهی نموده است که موضوع در شعبه سوم دادگاه تجدیدنظر استان اردبیل بشرح ذیل بصدور دادنامه 1760 مورخ 8/10/1381 منتهی گردیده است : ( در خصوص تجدیدنظرخواهی خانم ...... از دادنامه 1325 - 16/8/1381 . . . شعبه 15 دادگاه عمومی اردبیل که بموجب آن تجدیدنظر خواه نسبت به تقسیط مهریه خودش و دادنامه مربوطه اعتراض نموده است . . . با عنایت به اینکه از جانب تجدیدنظرخواه اعتراضی که ارکان و اساس دادنامه بدوی را متزلزل نماید به دادگاه ارائه نگردیده است . . . لذا دادگاه ضمن رد تجدیدنظرخواهی و با اصلاح مبلغ هر ماه پانصدهزار ریال به هر ماه یک میلیون ریال و با ابقاء سایر مندرجات دادنامه بدوی را تایید می نماید . )
ب - حسب محتویات پرونده کلاسه 82 - 19 شعبه پنجم دادگاه تجدیدنظر استان .....، .....فرزند .... طی پرونده کلاسه 1/81/3219 شعبه اول دادگاه عمومی .... - ...مهریه خویش را به نرخ روز از شوهرش..... مطالبه کرده که نهایتا بموجب دادنامه 4216 - 16/8/1381 حکم به محکومیت خوانده دعوی ، به پرداخت مبلغ هشتاد و هفت میلیون و هشتصد و هفتاد ریال از بابت مهریه و 000‚710‚1 ریال از بابت هزینه دادرسی صادر و اعلام شده است . شعبه صادرکننده حکم مرقوم در مقام رسیدگی به ادعای محکوم علیه مزبور بطرفیت .... بخواسته تقسیط مهریه موضوع حکم ، طی دادنامه 5003 -24/10/1381 چنین رای داده است : ( . . . توجها" به محتویات پرونده و اظهارات طرفین ، نظر به اینکه متقاضی تقسیط مهریه تمکن پرداخت مهریه را بطور یکجا ندارد علیهذا دادگاه خواسته خواهان را وارد دانسته و باستناد مواد 1083 و 277 از قانون مدنی و قسمت اخیر ماده 3 قانون نحوه اجرای حکم به تقسیط مهریه موضوع دادنامه مارالذکر صادر و اعلام می دارد . . . ) . با اعتراض .... نسبت به دادنامه اخیرالصدور شعبه پنجم دادگاه تجدیدنظر استان اردبیل طی حکم 82 - 18/1/1382 صادره در پرونده 82/19 اعلام داشته : ( . . . با بررسی محتویات پرونده و مستنبط از ماده 3 از قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی مصوب 10/8/1377 تقسیط از مصادیق اعسار بوده و شرط لازم برای اقامه دعوی مزبور در حبس بودن محکوم علیه بجهت عجز از پرداخت محکوم به می باشد و در پرونده امر دلیلی بر حبس بودن مدعی تقسیط به جهت عدم توانایی مالی وی وجود ندارد . . . به جهت اینکه مدعی مرقوم بهنگام اقامه دعوی به جهت مزبور در حبس نبوده است دعوی بدوی از نظر قانونی قابلیت استماع نداشته . . . با نقض دادنامه بدوی . . . قرار رد دعوی خواهان بدوی صادر و اعلام می گردد . . . ) . بطوری که ملاحظه می فرمایید از دادگاههای تجدیدنظر استان ....در استنباط از ماده سوم قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی ، بشرح فوق آراء متهافتی صادر گردیده است بدین توضیح که شعبه پنجم تجدیدنظر ، مستندا به ماده یاد شده محبوس بودن محکوم علیه را قبل از اقامه دعوی اعسار ضروری تشخیص داده در حالیکه شعبه سوم آن مرجع زندانی بودن محکوم علیه را شرط لازم اقامه دعوی اعسار و درخواست تقسیط محکوم به نمی داند ، لذا در اجرای ماده 270 قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب (در امور کیفری) ، بمنظور ایجاد وحدت رویه قضائی ، طرح قضیه را در جلسه هیات عمومی دیوان عالی کشور ، جهت اتخاذ تصمیم قانونی درخواست می نماید .
معاون قضائی ریاست دیوان عالی کشور - حسینعلی نیری
بتاریخ روز سه شنبه 2/10/1382 جلسه وحدت رویه قضائی هیات عمومی دیوانعالی کشور ، به ریاست حضرت آیت ا . . . ..... رئیس دیوانعالی کشور و با حضور حضرت... ، دادستان محترم کل کشور و جناب آقای محمدجعفر منتظری معاون اول دادستانی کل و جنابان آقایان : روسا و مستشاران و اعضاء معاون شعب حقوقی و کیفری دیوانعالی کشور ، تشکیل گردید . پس از طرح موضوع و قرائت گزارش و استماع عقیده دادستان محترم کل کشور که توسط جناب آقای منتظری قرائت شد مبنی بر :
( . . . با احترام : در خصوص پرونده وحدت رویه ردیف شماره : 82/11 در مورد اختلاف نظر بین شعب سوم و پنجم دادگاههای تجدیدنظر استان ....، در استنباط از ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی ، مصوب : 10/8/1377 نظریه خود را بشرح ذیل اعلام می دارد . اولا" : مطابق صدر ماده2 بازداشت محکوم علیه موکول به این است که اگر مالی از او در دسترس باشد آن را ضبط و به میزان محکوم به از مال ضبط شده استیفاء شود مضافا" اینکه محکوم علیه ، در صورتی که معسر نباشد تا زمان تادیه حبس خواهد شد ، بنابراین چنانچه محکوم علیه معسر باشد ، نباید بازداشت شود ، لازمه صدور حکم اعسار تقدیم دادخواست اعسار است . در صورتیکه محکوم له ، حبس محکوم علیه را درخواست نکرده باشد پذیرش دادخواست اعسار طبق ماده 2 ، منع قانونی ندارد . ثانیا" : طبق ماده 3 هرگاه محکوم علیه مدعی اعسار شود ( ضمن اجرای حبس ) به ادعای او رسیدگی می شود ، معنی آن این است که اگر در اجرای ماده2 محکوم علیه قبل از بازداشت تقاضای اعسار نکرده باشد و به درخواست محکوم له ، بازداشت شده باشد با تقدیم دادخواست آزاد نمی شود ، بلکه باید ضمن رسیدگی در بازداشت بماند تا چنانچه حکم اعسار وی صادر گردد بلافاصله و حتی قبل از قطعیت حکم آزاد گردد . ثالثا" : مفهوم صدر ماده3 چنین است که محکوم علیه ضمن اجرای حبس تقاضای اعسار کند که در این صورت به ادعای او باید خارج از نوبت رسیدگی شود ولی اگر محکوم له درخواست بازداشت او را نکرده باشد ولی حکم محکومیت او به پرداخت مالی صادر شده باشد ، محکوم علیه مطابق مواد 20 و 21 قانون اعسار مصوب آذر ماه 1313 که هیچ قانونی آن را نسخ نکرده است دادخواست اعسار بدهد دادگاه نمی تواند خارج از نوبت به درخواست صدور حکم اعسار رسیدگی نماید . مگر اینکه ضمن رسیدگی به درخواست اعسار ، محکوم له تقاضای بازداشت وی را بنماید که در اینصورت بازداشت می شود ولی دادگاه باید وفق صدر ماده 3 به دعوی محکوم علیه خارج از نوبت رسیدگی نماید . با عنایت بمراتب فوق الاشعار ، رای شعبه سوم دادگاه تجدیدنظر استان اردبیل قابل تایید بنظر می رسد . ) مشاوره نموده و اکثریت قریب به اتفاق بدین شرح رای داده اند :

منبع : وب سایت قوانین دات آی آر (معاونت آموزش دادگستری استان تهران)