منشور حقوق و مسئولیت‎های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران

شماره:4380/دش 3/8/1383
(مصوب جلسه 546 مورخ 31/6/1383 شورای عالی انقلاب فرهنگی ) شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه 546 مورخ 31/6/1383 به پیشنهاد شورای فرهنگی و اجتماعی زنان (نامه شماره 1259/ش‎ز مورخ 12/5/1383) منشور حقوق و مسئولیت‎های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران را به این شرح تصویب کرد:
مقدمه:
منشور حقوق و مسؤلیت‎های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران با الهام از شریعت جامع اسلام و نظام حقوقی آن و با تکیه بر شناخت و ایمان به خداوند متعال و با هدف تبیین نظام‎مند حقوق و مسؤلیت‎های زنان در عرصه های حقوق فردی، اجتماعی و خانوادگی تدوین گردیده است. این منشور اهتمام بر تبیین حقوق و تکالیف زنان در اسلام داشته و مبتنی بر قانون اساسی، اندیشه های والای بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران و رهبر معظم انقلاب و با بهره‎گیری از سند چشم‎انداز 20 ساله و سیاست‎های کلی نظام و با لحاظ قوانین  موجود و خلأها و کاستی‎های آن و به منظور تحقق عدالت و انصاف در جامعه زنان مسلمان می‎باشد. این منشور با دیدی جامع و فراگیر تنظیم گردیده لذا مشتمل بر حقوق و تکالیف امضایی، تأسیسی و حقوق حمایتی و نیز حقوق مشترک بین همه انسانها است.
ماده واحده:
منشور حقوق و مسؤلیت‎های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران بر اساس بندهای 1 و 18 وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان یک سند مرجع در سیاستگذاری در امور فرهنگی و اجتماعی در 3بخش و 5 فصل و 148 بند در جلسه شماره 546 مورخ 31/6/1383 شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد و کلیه دستگاه های ذی‎ربط مکلفند برحسب وظایف دستگاهی و سازمانی جهت سیاستگذاری، اتخاذ تدابیر قانونی، تصمیمات و برنامه‎ریزی راجع‎به زنان، قواعد و اصول مندرج در این منشور را رعایت نمایند. این منشور مبنای معرفی و تبیین جایگاه زن در نظام جمهوری اسلامی ایران در مجامع بین‎المللی نیز قرار می‎گیرد. تبصره: شورای فرهنگی و اجتماعی زنان مکلف است هردو سال یکبار پس از تصویب این منشور، نسبت به ارزیابی وضعیت زنان ایران اقدام نموده و گزارش ارزیابی درخصوص پیشرفت‎های موجود در راستای تحقق آن و همچنین موارد نقض حقوق زنان را به شورای عالی انقلاب فرهنگی منعکس نماید.
منشور حقوق و مسؤلیت‎های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران
نکاتی چند درخصوص منشور:
1    - در این منشور حق به معنای توانایی، امتیاز و مصونیت است و مسئولیت به‎معنای تکالیفی است که زن نسبت به دیگران برعهده دارد.
2    - در مواردی که تکالیفی متوجه افراد جامعه بوده و زنان از ثمره انجام آن تکالیف برخوردار می‎شوند، آن تکلیف به صورت حق زنان ذکر شده و از بیان مستقیم مسؤلیت‎های دیگران نسبت به زنان خودداری شده است.
3    - از آنجا که در قوانین اسلامی، افراد نسبت به خدا، خود، جامعه و هستی مسئول می‎باشند سعی شده تا مسئولیت زنان نیز نسبت به موارد مذکور ذکر گردد. پرواضح است که در صورت فقدان شرایط عام تکلیف (عقل، بلوغ، اراده، ...) زنان نیز فاقد مسئولیت  خواهند بود. در ضمن، با بکار بردن کلمه حق یا مسئولیت، نوع ارتباط زنان با مسئله موردنظر مشخص شده است.
4    - سعی شده است کلیه حقوق و مسئولیت‎های زنان اعم از مشترک بین زنان و مردان و یا ویژه زنان ذکر شود و دلایل این امر به قرار ذیل است:
الف - از آنجا که در مجامع بین‎المللی بحث و جدال فراوان در زمینة حقوق انسانی زنان وجود دارد و آنان درصدد اثبات حقوق انسانی منطبق با دیدگاه غربی برای زنان می‎باشند و از طرفی کشورهای مختلف براساس فرهنگ‎های متفاوت خود نظرات و عملکرد متفاوتی در زمینه حقوق انسانی زنان دارند، لازم بود تا در منشور که نمایانگر دیدگاه نظام جمهوری اسلامی ایران می‎باشد حقوق انسانی زنان، حقوق مشترک بین زن و مرد و نیز حقوق ویژه زنان در موضوعات مختلف ذکر شود تا مشخص گردد که نظام جمهوری اسلامی ایران اساساً چه حقوق و مسؤلیت‎هایی را برای زنان قائل است.
ب - در اندیشه اسلامی، زنان و مردان در حقوق انسانی خویش عموماً مشترک می‎باشند ولی از آنجا که در مراحل اقدام و اجرا ممکن است تبعیض‎هایی صورت گیرد، جهت تأکید، این دسته از حقوق نیز با عنوان حقوق زنان ذکر شده است.
چ - از آنجا که این منشور فقط درصدد بیان حقوق زنان می‎باشد، حقوق سایر اقشار اجتماعی در آن ذکر نشده است هرچند در مرحله اجرا باتوجه به سایر قوانین و سیاست‎ها، به حقوق سایر اقشار اجتماعی نیز توجه لازم خواهد شد.
5    - این منشور درصدد بیان نحوه اجرای حقوق نیست بنابراین لازم است باتوجه به ساختار قوانین درجای خود ضمانت اجرا برای آن درنظر گرفته شود.
6 - از آنجا که منشور فقط درصدد بیان قوانین نبوده بلکه توجه به فرهنگسازی نیز داشته است لذا برخی موارد اخلاقی لازم‎الاجرا نیز در زمرة حقوق و مسؤلیت‎های زنان ذکر شده است.
7    - در منشور سعی شده تا حد امکان، حقوق و مسؤلیت‎های کلی و اساسی ذکر گردد و از بیان مصادیق صرف‎نظر شود. ولی از آنجا که طرح پاره‎ای از مصادیق حقوقی یا مسؤلیت‎ها در منازعات بین‎المللی و یا فرهنگ داخلی نیاز به تأکید و شفاف‎سازی داشته است به صورت مشخص بیان شده است.
8 - در ساختار منشور، حقوق و مسؤلیت‎های زنان با استقراء به صورت ذیل تقسیم شده است: حقوق فردی، حقوق خانوادگی، حقوق اجتماعی ( که حقوق اجتماعی بر حسب موضوع به حق سلامت، حقوق فرهنگی، حقوق اقتصادی، حقوق سیاسی و حقوق قضایی دسته‎بندی شده است).
9    - منشور درصدد ارائه دیدگاه های نظام جمهوری اسلامی ایران (منطبق با فقه شیعه و نظام حکومتی جمهوری اسلامی ایران) در زمینه مسائل زنان می‎باشد و می‎تواند محور گفتگو با دیگر کشورهای اسلامی درخصوص مسائل زنان قرار گیرد و قدمی مؤثر در مسیر تهیه و تدوین سندی دیگر با همکاری و اتفاق‎نظر کشورهای مختلف اسلامی در سطح بین‎الملل بحساب آید.
10    - هرچند موازین شرع براطلاق و عموم همة بندهای منشور حاکم است ولی در مواردی که در ارتباط با حق یا مسئولیتی به دلایلی، تأکید به رعایت موازین شرع لازم بود، این عبارت مجدداً ذکر شده است.
11    - از آنجا که منشور فقط درصدد بیان حقوق و مسئولیت‎های زنان بوده، از ذکر نام فرد یا نهادی که مسئول اجرای این حقوق است خودداری نموده، پرواضح است که این سند مبنای سیاستگذاری، برنامه‎ریزی و قانونگذاری در امور زنان در کلیه دستگاه ها خواهد بود.
اصول و مبانی
منشور حقوق و مسئولیت‎های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران با الهام از شریعت جامع و معتدل اسلام به‎منظور ایجاد زمینه رشد هماهنگ و متوازن ابعاد مادی و معنوی در زندگی فردی و اجتماعی و با عنایت به آزادی مسئولانه زنان و کرامت انسانی آنها، باتوجه به تناسب بین حقوق و مسؤلیت‎ها، شکل گرفته است.
این منشور باتکیه برشناخت و ایمان به خداوند متعال به عنوان مبدأ هستی و خالق موجودات و اختصاص تشریع به‎او و لزوم تسلیم در برابر امر او با بهره‎گیری از قرآن و سنت اهل‎بیت(ع) و عقل با اذعان به نقش بنیادی آنها در استنباط و بیان قوانین و احکام الهی و باتوجه به مقتضیات زمان و مکان، با پرهیز از آمیزه های فکری مغایر با اسلام(ک)  و به دور از تحجر فکری و خرافات و خودباختگی فرهنگی درمقابل بیگانه تدوین گردیده است و بیانگر جایگاه زن براساس اصول و ضوابط اسلامی است که این اصول انعکاس خواست قلبی امت اسلامی ایران می‎باشد.
مبنای اساسی منشور براین اعتقاد بنیادین استوار است که در اسلام، زن و مرد در فطرت و سرشت(ک) ، هدف خلقت(ک) ، برخورداری از استعدادها و امکانات(ک) ، امکان کسب ارزش‎ها(ک) ، پیشتازی در ارزش‎ها(ک)  و پاداش و جزای اعمال فارغ از جنسیت(ک) ، در برابر خداوند یکسان می‎باشند و فقط به واسطه رشد همه‎جانبه انسانی در سایه دانش و علم(ک) ، تقوای الهی(ک)  و ایجاد جامعه‎ایی شایسته(کک)  بر یکدیگر مزیت دارند.
از سوی دیگر زن و مرد از نظر ویژگی‎های جسمی و روانی دارای تفاوت‎هایی می‎باشند که این تفاوت‎های مبتنی بر حکمت الهی و به عنوان راز تداوم حیات بشر، کلیت منسجمی را تشکیل می‎دهد تا در نهایت، رابطه متقابل ناشی از تناسب فکری و عاطفی میان آن دو، حیات معقول و والای انسانی امکان و تداوم یابد. لذا این تفاوت‎های طبیعی منشأ تفاوت‎های حقوقی می‎شود که مبتنی بر عدالت خداوند متعال است، لذا منجر به کم شدن ارزش زن یا تبعیض ظالمانه بین زن و مرد(کک)  نمی‎گردد.
به جهت اشتراک زن و مرد درحقیقت انسانی، در بیشتر موارد زن و مرد در نظام حقوقی اسلام از حقوق و مسؤلیت‎های یکسان برخوردار می‎باشند. تفاوت در حقوق و مسؤلیت‎ها امری است که نشان‎دهنده برتری جنسی بر جنس دیگر نمی‎باشد و عمدتاً مولود عناوین حقوقی خاصی است که هر یک از زن و مرد به تناسب نقش‎های ویژه و بدل‎ناپذیر در خانواده پیدا می‎کند این تفاوت از آن جهت است که امکان وجود سلامت مادی و معنوی خانواده به عنوان اصلی‎ترین نهاد جامعه که جایگاه حقیقی پیدایش و پرورش انسان است تأمین گردد.
بخش اول: حقوق و مسؤلیت‎های فردی زنان
1    - حق برخورداری از حیات شایسته و تمامیت جسمانی و مسئولیت محافظت از آن در مقابل هرگونه بیماری، حادثه و یا تعدی.
2    - حق برخورداری از تکریم و مسئولیت رعایت آن برای دیگران.
3    - حق آزادی اندیشه و مصونیت از تعرٌض و عدم امنیت در داشتن اعتقاد.
4    - حق و مسئولیت فرد در برخورداری از ایمان، تقوا و حفظ آن و تکامل معنوی در عرصه باورها و رفتارها.
5    - مصونیت جان، مال و حیثیت زنان و زندگی خصوصی آنان از تعرض غیرقانونی.
6    - حق برخورداری از عدالت اجتماعی در اجرای قانون بدون لحاظ جنسیت.
7    - حق داشتن نام، حفظ یا تغییر آن، همچنین نسب و حفظ آن.
8    - حق تابعیت کشور ایران برای هر زن ایرانی و سلب تابعیت به درخواست خود او.
9    - آزادی زنان پیرو مذاهب اسلامی و اقلیت‎های دینی رسمی در انجام مراسم و تعلیمات دینی و احوال شخصی برطبق آیین خود در محدوده قانون
10    - آزادی زنان ایرانی در استفاده از پوشش و گویش‎های بومی و اجرای آداب و سنّتهای محلی درصورت عدم مغایرت با اخلاق حسنه.
11    - مصونیت زنان از ضررهای مادی و معنوی با توجیه اعمال حق دیگران.
12    - حق و مسئولیت حفظ ویژگی‎های خلقتی متفاوت زنان با مردان.
13    - حق بهره‎مندی از محیط زیست سالم و مسئولیت محافظت از آن.
بخش دوم: حقوق و مسؤلیت‎های خانوادگی زنان
فصل اول: حقوق و مسؤلیت‎های دختران در خانواده
14    - حق برخورداری دختران از سرپرستی شایسته توسط والدین.
15    - حق برخورداری دختران از نفقه شامل: مسکن، پوشاک، تغذیه سالم و کافی و تسهیلات بهداشتی جهت تأمین سلامت جسمانی و روانی آن
ان. 16    - حق تعلیم و تربیت دختران و ایجاد زمینه شکوفایی استعدادها و خلاقیت‎های آنان.
17    - حق تأمین نیازهای عاطفی و روانی دختران و برخورداری از رفتار ملاطفت‎آمیز والدین و مصونیت آنان از خشونت‎های خانوادگی.
18    - حق برخورداری از امکانات خانواده، بدون تبعیض میان دختر و پسر.
19    - حق دختران بی‎سرپرست و بدسرپرست در سرپرستی توسط بستگان یا داوطلبان تکفل با رعایت مصلحت آنان و برخورداری از حمایت و نظارت حکومت.
20    - مسئولیت احترام به والدین و اطاعت از دستورات مشروع آنها و رفتار نیکو نسبت به سایر اعضای خانواده.
فصل دوم: حقوق و مسؤلیت‎های زنان در تشکیل و تداوم خانواده
21    - حق و مسئولیت زنان در تحکیم بنیان خانواده و برخورداری از امکانات و حمایت‎های قانونی لازم بمنظور پیشگیری از بروز اختلافات و کاهش طلاق.
22    - حق بهره‎مندی از امکانات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جهت تسهیل امر ازدواج در زمان مناسب و مسئولیت خویشتنداری تا آستانه ازدواج.
23    - حق آگاهی از حقوق و تکالیف زوجین و آیین همسرداری و برخورداری از امکانات لازم در این زمینه.
24    - حق آشنایی با معیارهای مناسب همسرگزینی و شناخت و انتخاب همسر.
25    - حق و مسئولیت آگاهی و رعایت ضوابط دینی و قانونی در ازدواج از جمله یکسانی زوجین در باور به مبانی اعتقادی و دینی.
26    - حق تعیین شروط موردنظر، ضمن عقد نکاح در چارچوب ضوابط شرعی و تضمین اجرای این شروط.
27    - حق ثبت ازدواج، طلاق و رجوع در مراجع رسمی و قانونی.
28    - حق برخورداری زن از حقوق مالی در ایام زوجیت.
29    - حق و مسئولیت تأمین، تخصیص، طهارت و سلامت در ارتباط جنسی با همسر قانونی و حق اعتراض قانونی در صورت نقض آنها.
30    - حق و مسئولیت سکونت مشترک و حسن معاشرت و تأمین امنیت روانی در روابط با همسر و حق اعتراض و طرح دعوا در مراجع قانونی در صورت سوء معاشرت همسر.
31    - حق و مسئولیت رشد علمی، معنوی و اخلاقی با همکاری و حمایت اعضای خانواده.
32    - حق و مسئولیت جهت انجام صله‎رحم.
33    - حق باروری، بارداری، تنظیم و کنترل آن و بهره‎مندی از آموزش‎ها و امکانات مناسب در این زمینه.
34    - حق برخورداری از حمایت‎های مادی و معنوی در ایام بارداری و شیردهی.
35    - مسئولیت رعایت حقوق جنین بویژه محافظت از حیات و رشد آن.
36    - حق و مسئولیت حضانت و تأمین امنیت روانی و عاطفی فرزندان و تربیت شایسته دینی و اخلاقی آنان.
37    - حق برخورداری از حمایت و مشارکت همسر در تربیت فرزند.
38    - حق برخورداری مادران از امنیت مادی و معنوی خصوصاً در ایام سالمندی و از کارافتادگی.
39    - حق و مسئولیت زن نسبت به نگهداری و تأمین معاش والدین نیازمند درحد استطاعت او.
فصل سوم: حقوق و مسؤلیت‎های زنان درصورت انحلال خانواده
40    - حق جدایی از همسر درصورت عدم امکان سازش پس از مراجعه به دادگاه و ارائه دلایل موجه و مسئولیت رعایت قوانین طلاق.
41    - حق برخورداری از فسخ نکاح در صورت تدلیس و عیوب مقرره و اخذ خسارت در تدلیس.
42    - حق برخورداری زن از حقوق مادی خود هنگام انحلال خانواده و بهره‎مندی از رفتار نیکوی همسر هنگام جدایی.
43    - حق و مسئولیت حضانت فرزند و لزوم برخورداری از حمایت مالی پدر و حق ملاقات با فرزند در صورت انقضاء یا اسقاط دوران حضانت.
44    - حق بهره‎مندی زن از حقوق خویش در ایام عدّه و برخورداری از حق ازدواج پس از انقضا عده.
45    - حق طرح دعوا در محاکم جهت ممانعت از ازدواج مجدد همسر در صورت عدم توانایی شوهر در تأمین نفقه و اجرای عدالت و سایر حقوق.
46    - مسئولیت مدنی و کیفری پدر و مادر در قبال کوتاهی از محافظت کودک و مسئولیت والدین نسبت به ممانعت از بهره‎مندی فرزندان از ملاقات با آنان.
بخش سوم: حقوق و مسؤلیت‎های اجتماعی زنان
فصل اول: حقوق و مسؤلیت‎های سلامت جسمی و روانی زنان
47    - حق برخورداری از سلامت جسمی و روانی در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی با توجه به ویژگی‎های زنان در مراحل مختلف زندگی و مسئولیت حفاظت از آن.
48    - حق بهره‎مندی از بهداشت (محیط، کار و ...) و اطلاعات و آموزش‎های موردنیاز.
49    - حق مشارکت زنان در سیاستگذاری، قانونگذاری، مدیریت، اجرا و نظارت در زمینه بهداشت و درمان، بویژه درخصوص زنان.
50    - حق بهره‎مندی از برنامه ها و تسهیلات بهداشتی و درمانی مناسب جهت پیشگیری از بیماری و درمان بیماری‎های جسمی و اختلالات روانی زنان.
51    - حق زنان در انتخاب فرد و مرکز ارائه‎کننده خدمت در امر سلامت، براساس ضوابط اسلامی و استانداردهای علمی و پزشکی و بهره‎مندی از اطلاعات مناسب و کافی برای انتخاب آگاهانه و بهینه آنان.
52    - حق آگاهی و مشارکت زنان در تصمیم‎گیری‎های مربوط به کنترل باروری و تنظیم خانواده.
53    - حق دسترسی فراگیر و عادلانه به امکانات ورزشی و آموزشی در زمینه تربیت بدنی و تفریحات سالم.
54    - حق پرورش و شکوفایی استعدادهای ورزشی و حضور در میادین ورزشی در سطح ملی و بین‎المللی متناسب با موازین اسلامی.
55    - حق برخورداری از بهداشت باروری و بارداری، زایمان سالم، مراقبت‎های بهداشتی پس از زایمان با استفاده از زنان متخصص و پیشگیری و درمان بیماریهای شایع زنان، بیماریهای مقاربتی و نازایی آنان.
56    - حق برخورداری از خدمات مشاوره‎ای و آزمایش‎های پزشکی به منظور اطمینان از سلامت کامل مرد در امر ازدواج و در حین ازدواج.
57    - حق بهره‎مندی دختران بی‎سرپرست، زنان مطلّقه، بیوه، سالخورده و خودسرپرست نیازمند از بیمه های عمومی، خدمات مددکاری و بیمه های خاص بویژه در بخش بهداشت و درمان.
58    - حق بهره‎مندی زنان و دختران آسیب‎دیده جسمی، ذهنی، روانی و درمعرض آسیب از امدادرسانی و توانبخشی مناسب.
59    - حق بهره‎مندی از تغذیه سالم خصوصاً در دوران بارداری و شیردهی و وظیفه مراقبت از کودک و تغذیه مناسب او، با اولویت استفاده از شیر مادر.
فصل دوم: حقوق و مسؤلیت‎های فرهنگی و معنوی زنان
الف: فرهنگ عمومی
60    - حق و مسئولیت در کسب و افزایش آگاهی نسبت به شخصیت، حقوق و نقش خویش در عرصه های مختلف زندگی منطبق با آیین مقدس اسلام.
61    - حق مصونیت از تعرض گفتاری و رفتاری دیگران و مسئولیت گفتار و رفتار خویش همراه با احترام نسبت به اعضای جامعه.
62    - حق و مسئولیت برخورداری از امکان عمل به احکام اسلامی در پوشش اسلامی و مسئولیت رعایت عفاف در جامعه.
63    - حق و مسئولیت ارتقای بینش، منش و کنش دینی و انسانی و مصونیت از ناهنجاری‎های فرهنگی و اخلاقی و رفع آن‎ها.
64    - حق شرکت در اجتماعات عبادی، فرهنگی و سیاسی.
65    - حق تولید برنامه ها و کالاهای فرهنگی سالم و بهره‎مندی از آنها.
66    - حق تشکیل و اداره مراکز و سازمان‎های فرهنگی - هنری توسط زنان به‎منظور تربیت زنان متعهد و متخصص جهت توسعه فعالیت‎های فرهنگی آنان.
67    - حق تبادل اطلاعات و ارتباطات فرهنگی سازنده در ابعاد ملی و بین‎المللی.
68    - حق و مسئولیت زنان در ترویج معارف و فرهنگ اسلام و ارائه الگوی زن مسلمان در سطح ملی و بین‎المللی.
69    - حق و مسئولیت زنان در ایجاد همگرایی با رویکرد اخلاقی، دینی در مسائل زنان در سطوح بین‎المللی.
70    - حق مشارکت در سیاستگذاری، قانونگذاری، اجرا و نظارت در امور فرهنگی بویژه در خصوص مسائل زنان.
71    - حق و مسئولیت آگاهی و کسب مهارت‎های لازم در مدیریت خانه و خانواده، تربیت و پرورش فرزند و مقابله با آسیب‎های فرهنگی و اجتماعی.
72    - حق بهره‎مندی از نظارت مستمر بر فعالیت‎های فرهنگی مرتبط با زنان به‎منظور حفظ شخصیت، حرمت و کرامت انسانی زن در محصولات فرهنگی.
73    - حق بهره‎مندی از مراکز فرهنگی ویژه بانوان با رعایت ضوابط اسلامی، با توجه به خصوصیات روحی و جسمی آنان و با اولویت مناطق محروم.
74    - حق برخورداری زنان آسیب‎دیده و آسیب‎پذیر اجتماعی از حمایت‎های مناسب به منظور بهبود وضعیت فرهنگی خود و جامعه.
75    - مسئولیت زنان در محافظت از استقلال فرهنگی، هویت اسلامی - ایرانی و همبستگی ملی در فعالیتهای فرهنگی - آموزشی.
ب: آموزش
76    - حق سوادآموزی عمومی، ارتقای آموزشی و برخورداری از امکانات آموزش و پرورش برای زنان.
77    - حق تحصیل در آموزش عالی تا بالاترین سطح علمی.
78    - حق کسب مهارت‎ها و آموزش‎های تخصصی بصورت کمی و کیفی تا بالاترین سطوح.

79    - حق برخورداری زنان و دختران مناطق محروم از حمایت‎های خاص در امر آموزش.
80    - حق و مسئولیت در تدوین برنامه های درسی و متون آموزشی.
81    - حق و مسئولیت در برخورداری از جایگاه شایسته و متناسب با نقش، شأن و منزلت زنان در متون درسی و آموزشی.
82    - حق مشارکت بانوان در سیاستگذاری و تصمیم‎گیری ومدیریت‎های آموزشی، علمی و حضور فعال درمجامع فرهنگی و علمی داخلی و بین‎المللی.
83    - حق شناسایی، حمایت و بهره‎مندی از توانمندی‎های بانوان دارای استعدادهای درخشان و مسئولیت آنها در تأمین نیازهای کشور.
84    - حق بانوان معلول جسمی و ذهنی نسبت به برخورداری ازحمایت‎های لازم در زمینه آموزش و پرورش، دستیابی به آموزش عالی وآموزش‎های فنی و حرفه‎ای متناسب با استعداد ومیزان معلولیت آنان. ج: پژوهش
85    - حق پژوهش، تألیف، ترجمه وانتشار کتب، مقالات در نشریات عمومی و تخصصی با رعایت صداقت، امانت و مصلحت جامعه.
86    - حق برخورداری از حمایت‎های لازم نسب به منابع و امکانات درخصوص تحقیق در مسائل زنان و تربیت نیروی انسانی محقق وحق آگاهی از اطلاعات و نتایج تحقیقات در زمینه های مختلف.
87    - حق بهره‎مندی ازحمایت در آثار علمی - پژوهشی زنان وگسترش مراکز تحقیقاتی با مدیریت زنان.
88    - مسئولیت زنان پژوهشگر در ارائه دیدگاه و تبیین دستاوردهای مثبت دینی وملی در زمینه مسائل زنان به جهانیان.
فصل سوم: حقوق و مسئولیت‎های اقتصادی زنان
الف: حقوق ومسئولیت‎های مالی در خانواده
89    - حق بهره‎مندی از نفقه در ازدواج دائم مطابق با شأن زن، توسط شوهر یا توسط پدر و فرزند در صورت نیاز زن و توانمندی آنان.
90    - حق برخورداری از ماترک متوفی و وصایای مالی آن طبق قوانین اسلامی.
91    - حق وقف، پذیرش وقف و رسیدگی به آن.
92    - حق پذیرش وکالت یا وصایت در امور اقتصادی.
93    - حق تعیین مهریه و دریافت آن از همسر و هرگونه دخل و تصرف در آن.
94    - حق برخورداری از مستمری در صورت فوت پدر، همسر و فرزند طبق قانون یا قرارداد.
95    - حق برخورداری وراث قانونی از حقوق بازنشستگی زن کارمند متوفّی.
96    - حق پذیرش قیمومت مالی فرزندان و مسئولیت رعایت حقوق اقتصادی فرزند.
97    - حق برخورداری زنان و دختران از حمایت‎های لازم در صورت فقر، طلاق، معلولیت، بی‎سرپرستی، بدسرپرستی و ایجاد امکانات جهت توانبخشی و خودکفایی آنها.
98    - حق دریافت دستمزد از همسر در برابر انجام امور خانه‎داری در صورت تقاضا و حق حمایت از تأثیر کار زن در منزل بر اقتصاد خانواده و درآمد ملی.
ب: حقوق و مسئولیت‎های اشتغال ومشارکت اقتصادی زنان
99    - حق مالکیت بر اموال و دارایی شخصی و بهره‎برداری از آنها با رعایت حدود شرعی و قانونی.
100    - حق زنان در انعقاد قراردادها و ایقاعات.
101    - حق اشتغال بعد از رسیدن به سن قانونی کار و آزادی انتخاب شغل و بکارگیری سرمایه های فردی و مسئولیت رعایت قوانین اسلامی در کسب درآمد و نحوه مصرف آن.
102    - حق بهره‎مندی زنان از اطلاعات، آموزش‎ها و کسب مهارت‎ها و امکانات کار جهت اشتغال مناسب و حق برخورداری از حمایت در این امور برای زنان خودسرپرست (مستقل - غیروابسته) و سرپرست خانوار.
103    - حق برخورداری زنان از مشاوره شغلی وکاریابی توسط بانوان .
104    - حق برخورداری از مزد و مزایای برابر، در شرایط کار مساوی با مردان و سایر زنان.
105    - حق بهره‎مندی از امنیت شغلی، اخلاقی و ایمنی و مسئولیت رعایت عفاف در محیط کار.
106    - حق معافیت زنان از کار اجباری، خطرناک، سخت و زیان‎آور در محیط کار.
107    - حق برخورداری از تسهیلات و ضوابط و قوانین متناسب بامسولیت‎های خانوادگی (همسری - مادری) زنان درجذب، بکارگیری، ارتقاء و بازنشستگی آنان در زمان اشتغال.
108    - حق برخورداری از تأمین اجتماعی  تسهیلات اقتصادی.
109    - حق مشارکت زنان در سیاستگذاری‎های اقتصادی و ایجاد و اداره تشکل‎های اقتصادی و عضویت در آنها.
110    - حق و مسئولیت دریافت و پرداخت دیه و خسارات براساس قوانین و مقررات.
111    - حق برخورداری از حمایت‎های قانونی مناسب و کارآمد برای ممانعت از بهره‎ کشی و تجارت و جلوگیری از بکارگیری زنان و دختران در مشاغل غیرقانونی و غیرمشروع.
فصل چهارم: حقوق ومسؤلیت‎های سیاسی زنان
الف: حقوق و مسؤلیت‎های زنان در سیاست داخلی
112    - حق ومسئولیت کسب آگاهی و مشارکت و نقش‎آفرینی در تعیین مقدرات اساسی کشور جهت حفظ و تحکیم نظام اسلامی.
113    - حق و مسئولیت مشارکت در امور جامعه و نظارت بر آن جهت هدایت جامعه بسوی معنویت و فضایل اخلاقی و پیراستن آن از ناهنجاری‎های اخلاقی و رفتاری.
114    - حق آزادی قلم، بیان، اجتماعات با رعایت موازین.
115    - حق تأسیس احزاب و دیگر تشکیل‎های سیاسی و فعالیت در آنها با رعایت حفظ استقلال کشور، وحدت ملی و مصالح نظام اسلامی.
116    - حق شرکت در انتخابات و انتخاب شدن در مجلس یا شوراهای مختلف، مشارکت در برنامه‎ریزی‎های دولتی و تصدی مدیریت‎های عالی با رعایت موازین.
ب: حقوق و مسئولیت‎های زنان در سیاست بین‎المللی
117    - حق و مسئولیت آگاهی از رویدادها و مسائل سیاسی جهان، بویژه جهان اسلام.
118    - حق توسعه ارتباط و تبادل اطلاعات سیاسی سازنده بین بانوان ایران و جهان با رعایت مصالح ملی و ضوابط قانونی.
119    - حق و مسئولیت حضور فعال و موثر در مجامع اسلامی، منطقه‎ای و بین‎المللی بویژه در زمینه مسائل مربوط به زنان با رعایت ضوابط قانونی.
120    - مسئولیت تلاش جهت تقویت همبستگی در میان زنان مسلمان وحمایت از حقوق زنان و کودکان محروم ومستضعف جهان.
121    - حق برخورداری زنان پناهنده به جمهوری اسلامی ایران در تأمین امنیت، سلامت و امکان بازگشت آنها به وطن خود.
122    - حق برخورداری اتباع زن ایرانی از حمایت‎های دولت در برابر اتباع سایر کشورها درحدود مقررات و معاهدات.
123    - حق بهره‎مندی زنان ایرانی از حمایت‎های قانونی درخصوص ازدواج و تشکیل خانواده با مردان غیرایرانی با رعایت ضوابط.
ج: حقوق و مسئولیت‎های زنان در امور دفاعی - نظامی
124    - حق و مسئولیت زنان در دفاع مشروع از دین و کشور و نیز جان، مال و ناموس خود و دیگران.
125    - حق و مسئولیت زنان در مشارکت و تلاش برای تأمین و تحکیم صلح عادلانه جهانی.
126    - حق برخورداری زنان از حمایت‎های لازم به منظور حفظ تمامیت جسمانی و جلوگیری از هتک حیثیت و ناموس زنان در دوران جنگ، اسارت و اشغال نظامی.
127    - حق برخورداری از مصونیت خانه و خانواده از تهاجمات نظامی.
128    - حق برخورداری خانواده های شهدا، جانبازان، رزمندگان و آزادگان از حمایت‎های ویژه نظام اسلامی.
129    - حق و مسئولیت مادران در نگهداری، تربیت و اولویت در قیومیت فرزندان در صورت شهادت، اسارت و مفقودالاثر شدن همسر.
130    - حق بهره‎مندی از آموزش و تصدی مشاغل انتظامی.
فصل پنجم: حقوق و مسئولیت‎های قضایی زنان
131    - حق برخورداری زنان از آموزش‎های حقوقی.
132    - حق برخورداری از تدابیر قانونی و حمایت قضایی به منظور پیشگیری از جرم و ستم به زنان در خانواده و جامعه و رفع آن.
133    - حق برخورداری از محاکم خاص خانواده در جهت حفظ اسرار، ایجاد صلح و سازش در خانواده و تسهیل درحل و فصل اختلافات.
134    - حق دسترسی زنان به نیروی ا نتظامی و ضابطین دادگستری زن در صورت تعرض، بزه‎دیدگی، اتهام و ارتکاب جرم.
135    - حق زنان در تصدی مشاغل حقوقی و قضایی مطابق قانون.
136    - حق اقامه دعوا و دفاع در نزد محاکم دادگستری و سایر مراجع قانونی.
137    - حق استفاده از وکیل و مشاور حقوقی در دادگاه و یا سایر مراجع قانونی.
138    - حق برخورداری از حمایت‎های همه جانبه دستگاه قضایی با عوامل زمینه‎ساز جرائم علیه زنان و ارتکاب جرائم توسط زنان.
139    - حق مصونیت زنان متهم از هتک حرمت، اهانت و محرومیت‎های فردی و اجتماعی فراتر از مجازات قانونی.
140    - حق زنان در معافیت از مجازات در صورت وجود عوامل رافع مسئولیت کیفری.
141    - حق اعاده حیثیت زنان در اثر تقصیر، اشتباه قاضی در موضوع حکم یا در تطبیق حکم بر مورد خاص و جبران خسارت مادی و معنوی از آنها.
142    - حق برخورداری از تخفیف قانونی از نظر میزان مجازات و یا معافیت از آن و یا نحوه اجرا، در صورت ندامت و اثبات توبه زنان بزهکار در زمان بارداری، شیردهی و بیماری.
143    - حق زنان در ملاقات والدین، فرزندان و همسر در دوران حبس طبق قوانین کشور.
144    - حق زنان در برخورداری از امکانات مناسب بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و تربیتی در زندان‎ها جهت اصلاح و بازگشت به زندگی سالم اجتماعی.
145    - حق دختران در برخورداری از کانون‎های اصلاح و تربیت با شرایط مناسب.
146    - حق زنان در رسیدگی به شکایات از آیین‎های دولتی، مأمورین قضایی و یا واحدهای دولتی جهت احقاق حقوق خود.
147    - حق و مسئولیت شهادت در دادگاه مطابق با موازین شرعی و قانونی.
148    - حق برخورداری از حمایتهای قضایی از سوی مدعی‎العموم علیه ولی و سرپرست قانونی فاقد صلاحیت و دیگر متجاوزان به حقوق آنان.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
1 - ان الحکم الاً لله، یوسف 40، انعام 57
2 - فطرت الله التی فطر الناس علیها، روم 30.
3 - و ما خلقت الجن و الانس الاً لیعبدون، ذاریات 56- الذی خلق الموت و الحیوة لیبلوکم ایکم احسن عملا، ملک2.
4 - الف) تکوینی طبیعی: سخر لکم ما فی السموات و الارض، جاثیه 13. ب) تکوینی معنوی: جعل لکم السمع و الابصار و الافئدة، نحل 78- و نفس و ماسوٌیها فالهمها فجورها و تقویها، شمس 7 و 8- علَم الانسان ما لم یعلم، علق 5. 5  - ان المسلمین و المسلمات و المؤمنین و المؤمنات و القانتین و القانتات و الصادقین و الصادقات و الصابرین و الصابرات و الخاشعین و الخاشعات و المتصدقین و المتصدقات و الصائمین و الصائمات و الحافظین فروجهم و الحافظات و الذاکرین الله کثیراً و الذاکرات اعدَالله لهم مغفرة و اجراً عظیما، احزاب 35- من عمل صالحاً من ذکرِ او انثی و هو مؤمن فلنحیینه حیوة طیبه، نحل 97. 6  - ضرب الله مثلاً للذین آمنوا امرأة فرعون... و مریم ابنت عمران، تحریم 11 و 12- ربّنا هب لنا من ازواجنا و ذرّیاتنا قرة اعین واجعلنا للمتقین اماما، فرقان74. 7  - فمن یعمل مثقال ذرّة خیراً یره و من یعمل مثقال ذرّة شراً یره، زلزال 7 و 8. 8  - هل یستوی الذین یعلمون و الذین لا یعلمون، زمر 9. 9  - یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوباً و قبایل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله اتقیکم، حجرات 13. 10  - فضل الله المجاهدین علی القاعدین اجراً عظیما، نساء 95. 11  - انَ الله یأمر بالعدل و الاحسان، نحل 90.
رئیس جمهور و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی - سیدمحمد خاتمی


منبع : وب سایت قوانین دات آی آر (معاونت آموزش دادگستری استان تهران)