نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی

مصوبه 26 ذی الحجه 1327 قمری
فصل اول
ریاست سنی - هیات رییسه موقتی
رسیدگی به اعتبارنامه ها
ماده اول - در اولین جلسه مجلس پس از افتتاح چه در دوره تقنینیه و چه
در دوره اجلاسیه سالیانه مسن ترین نمایندگان به مقام ریاست نشسته و چهار
نفر از جوانترین اعضا حاضره تا انتخاب هیات رییسه دائمی به سمت منشی گری
معین می شوند.
ماده دوم - در ابتدای دوره تقنینیه در همان جلسه اول فورا پس از تعیین
رییس سنی در مجلس علنی به اکثریت تام یک رییس و دو نایب رییس که هر سه
موقتی هستند متوالیا به انتخاب فردی معین می شوند.
هر گاه در دو نوبت اکثریت تام به دست نیامد در نوبت ثالث آن کس که نسبتا
اکثریت دارد منتخب است اعم از این که در نوبت اولی و ثانی در مورد او رای
داده یا نداده باشند.
اگر عده آرا در مورد چند نفر مساوی شد یک نفر از آنها به حکم قرعه منتخب
خواهد شد.
برای استخراج آرا سه نفر از اعضا به حکم قرعه معین می شوند و پس از اتمام
عمل نتیجه را رییس سنی اعلام می کند.
ماده سوم - رییس موقتی فورا به مقام خود جلوس نموده پس از آن به حکم
قرعه نمایندگان حاضره را به شش شعبه متساویه تقسیم می کند.
بعد از تقسیم نمایندگان به شعبات متساویه هر چند نفر که باقی به مانند یا
بعد برسند مرتبا از شعبه اول یک یک به شعب افزوده می شوند.
ماده چهارم - شعبات بدون فوت وقت به رسیدگی اعتبارنامه ها و تشخیص صحت
و سقم انتخابات شروع می کنند بدین طریق که اعتبارنامه ها و صورتهای مجلس
انتخابات به ترتیب حروف تهجی حوزه های انتخابیه و به طور تساوی ما بین شش
شعبه تقسیم می شوند.
هر یک از این شعب باید یک مخبر از برای دادن راپورت انتخاب نماید هر یک
از شعبات برای تسهیل امر و سرعت عمل می تواند از میان خود به حکم قرعه یک
یا چند کمیسیون که هر یک اقلا مرکب از سه نفر باشد معین کند ولی بالاخره
رسیدگی در خود شعبه به عمل آمده راپرت آن شعبه به توسط مخبر به مجلس داده
می شود.
ماده پنجم - پس از آن که مخبرین راپرتهای شعب را در مجلس قرائت نمودند
در مورد انتخاباتی که صحت آن را شعبات تصدیق نموده و در مجلس معارض
ندارند مجلس جداگانه رای می دهد و رییس اسامی آنهایی صحت انتخابشان محقق
شده اعلام می کند.
در صورتی که راپرت شعبه مشعر بر عدم صحت انتخابی باشد یا این که در باب
انتخاب شخصی از بین نمایندگان معارض باشد مباحثه آن در همان روزی که
راپرت قرائت می شود واقع نخواهد شد.
ماده ششم - نمایندگانی که هنوز صحت و سقم انتخاباتشان محقق نشده است
حق نطق و دادن رای را ندارند ولی چه در شعبه و کمیسیون و چه در مجلس در
مورد انتخاب خودشان نمی توانند رای بدهند و طرح قانونی هم نمی توانند
پیشنهاد کنند.
در صورتی که پذیرفتن نماینده به موجب رای مجلس به عهده تعویق افتاده باشد
نماینده مزبور در هیچ امری حق دادن رای ندارد.
فصل دوم
هیات رییسه دائمی
ماده هفتم - وقتی که صحت اعتبارنامه سه ربع نمایندگان حاضر تصدیق شد
می توان به انتخاب هیات رییسه دائمی شروع نمود.
ماده هشتم - هیات رییسه دائمی مرکب است از یک رییس و دو نایب رییس و
چهار منشی و سه مباشر که یک نفر از آنها رییس دفتر خواهد بود.
انتخاب رییس و نواب رییس و منشیان و مباشرین موافق ماده (2) خواهد بود به
استثنای آن که تعیین منشیان و مباشرین به طریق انتخاب جمعی است .
ماده نهم - هیات رییسه دائمی تا شش ماه در مشاغل خود باقی است و
همه ساله در چهاردهم میزان و چهاردهم حمل تجدید انتخاب به عمل می آید.
ماده دهم - در موقع افتتاح مجلس که عبارت از اول هر دوره اجلاسیه است
پس از انتخاب هیات رییسه دائمی موافق اصل (10) قانون اساسی مجلس خطابه به
حضور اعلیحضرت همایونی عرض می کند و در ضمن دایر شدن مجلس را اطلاع می دهد.
ماده یازدهم - اگر رییس قبل از انقضا مدت ریاست استعفا یا فوت نماید
مسن ترین نایبان رییس مجلس را منعقد و استعفانامه را قرائت یا فوت را اعلام
کرده مجلس را ختم می کند و در ظرف سه روز در تحت ریاست همان نایب رییس

مجددا مجلس منعقد و به طوری که در ماده (8) ذکر شد رییس انتخاب می شود.
فصل سوم
شعبات کمیسیونها - راپرتها - اسناد و نوشتجات
ماده دوازدهم - شعبی که بر طبق ماده (3) تشکیل یافته هر سه ماه به سه
ماه به طور قرعه تجدید می شوند مقصود عمده از تشکیل این شعبات آن است که
هر وقت مطلب یا لایحه یا طرح قانونی پیشنهاد مجلس می شود رجوع به شعبات
بکنند که در آن جا ملاحظه و مداقه شده و اگر تشکیل کمیسیونی لازم آید هر یک
از شعبات پس از مذاکرات و مباحثات موافق عده که مجلس معین کرده است برای
عضویت کمیسیون انتخاب کنند و نیز هر وقت کمیسیونی باید تشکیل شود رجوع به
شعبات می شود که اعضای آن را از بین خود انتخاب کند مگر این که به ترتیب
ماده (22) عمل شود.
رییس و منشی هر شعبه مطابق ماده دوم انتخاب می شود.
در موقع مذاکرات یا انتخابات بدون این که نصف به علاوه یک نفر حاضر باشند
نباید رای بدهند.
انعقاد شعبات تا وقتی که رییس آن معین نشده است بر عهده رییس مجلس است .
ماده سیزدهم - شعبات در کارهای خودشان باید موافق دستوری که مجلس معین
کرده است رفتار نمایند و در هر جلسه باید صورت مجلسی از مذاکرات خود
ترتیب داده و اسامی اشخاصی که حاضرند در صورت مزبور ذکر شود.
ماده چهاردهم - در شعبات شروع به مذاکره طرح یا لایحه قانونی ممکن نیست
مگر بیست و چهار ساعت بعد از آن که آن لوایح یا طرحهای قانونی توزیع شده
باشند به استثنای مواقعی که فوریت آن از طرف مجلس تصدیق شده باشد.
ماده پانزدهم *
>>*پاورقی : ماده 15 به موجب قانون 26 مهر ماه 1305 اصلاح شده است .<<
مجلس شورای ملی هر شش ماه مقارن تجدید انتخاب هیات رییسه هفت کمیسیون از
میان خود به طریق انتخاب جمعی معین می کند که اسامی آنها از قرار تفصیل
ذیل و هر یک نظر به تعیین مجلس مرکب از شش الی دوازده عضو است .
(اولا) کمیسیون خارجه .
(ثانیا) کمیسیون داخله .
(ثالثا) کمیسیون نظام .
(رابعا) کمیسیون عدلیه .
(خامسا) کمیسیون قوانین مالیه .
(سادسا) کمیسیون معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه .
(سابعا) کمیسیون پست و تلگراف و فواید عامه و فلاحت و تجارت و صنایع .
این کمیسیونها به هیچ وجه با سایر کمیسیونهایی که ممکن است مجلس تشکیل
آنها را رای دهد منافات نخواهد داشت .
ماده شانزدهم - در ابتدای هر دوره اجلاسیه سالیانه هر یک از شعبات یک
نفر عضو برای کمیسیون محاسبات مجلس معین می نماید و تمام محاسبات مراجعه
به مجلس به عهده این کمیسیون است چنانکه ذکر خواهد شد هیچ یک از اعضا
هیات رییسه نمی تواند در این کمیسیون به سمت عضویت معین شود.
ماده هفدهم - در راس هر سه ماه در موقع تجدید شعبات یک کمسیون شش نفری
موسوم به کمیسیون عرایض و مرخصی و یک کمیسیون دیگری مرکب از شش یا دوازده
نفر موسوم به کمیسیون مبتکرات معین می شود.
ماده هیجدهم - یک کمیسیون موسوم به کمیسیون بودجه مرکب از هیجده نفر
در اول هر دوره اجلاسیه از شعبات معین می شود.
در جلسات این کمیسیون اعضا حاضره و غائبه و معذوره معین و فردای آن روز
اسامی آنها در روزنامه رسمی درج خواهد شد.
مطالب ذیل راجع به این کمیسیون است :
(1) تمام مطالب راجعه به بودجه سال بعد.
(2) تمام لوایح یا طرح قانونی که موجب تغییر دخل و خرج سال بعد است .
ماده نوزدهم - اگر لوایح یا طرحهای قانونی که متضمن تقاضای وجوه اضافی
یا فوق العاده سال جاریه یا گذشته است به مجلس پیشنهاد شد آن لوایح و
طرحها باید به کمیسیون بودجه سال اخیر رجوع شود مگر در صورتی که دوره
تقنینیه به سر آمده و طوری شود که انعقاد کمیسیون سال قبل ممکن نباشد در
چنین موقع لوایح فوق رجوع به کمیسیون بودجه موجوده می شود.
ماده بیستم - مجلس همیشه می تواند رسیدگی لوایح و طرحهای قانونی را که
در ماده (19) و فقره ثانی ماده (18) ذکر شده به کمیسیون مخصوص دیگری رجوع
نماید ولی چنین کمیسیون مخصوص که مامور رسیدگی لوایح مزبوره است فقط باید
در کلیه لایحه راپرتی بدهد بدون آن که بتواند در باب خرج عقیده پیشنهاد
نماید.
هر گاه رای کمیسیون مزبور با لایحه مساعد باشد باید نتیجه ملاحظات خود را
به کمیسیون بودجه اطلاع داده و این کمیسیون در ظرف ده روز عقیده خود را در
باب تصویب خرج پیشنهاد کند.
در این صورت عقیده و رای کمیسیون بودجه باید مستند به دلایل موجه بوده و
طبع شده و ضمیمه راپرت کمیسیون مخصوص بشود.
مواردی که به موجب این نظامنامه فوری نامیده می شوند از قواعد فوق مستثنی
است .
ماده بیست و یکم - مجلس به ملاحظه اهمیت طرح یا لایحه قانونی می تواند
رای بدهد که از هر شعبه یک یا دو یا سه نفر برای عضویت کمیسیون مخصوص آن
طرح یا لایحه انتخاب شوند.
ماده بیست و دوم - بر حسب خواهش یک نفر از نمایندگان در موقع رجوع
لایحه یا طرح قانونی به شعبات مجلس می تواند قرار بدهد تعیین اعضای کمیسیون
یا در خود مجلس و یا در شعبات به ترتیب انتخاب جمعی موافق اکثریتی که در
ماده (2) ذکر شده به عمل آید.
در صورتی که تعیین اعضا کمیسیون ها به طریق انتخاب جمعی به شعب راجع شود
باید هر شعبه علیحده آرا خود را استخراج نموده و مجموع آرا در شعبه اول
تعداد شده و به رییس مجلس اظهار و او به مجلس اعلام نماید.
ماده بیست و سوم - کمیسیونهایی که برای امور مخصوص تشکیل شده اند هر
گاه طرح یا لایحه قانون جدیدی مربوط به همان امور پیشنهاد شود مجلس
می تواند طرح یا لایحه جدیده را به همان کمیسیون رجوع نماید.
راپورتهایی که کمیسیونهای دوره سابق تقنینیه به مجلس پیشنهاد کرده اند
ممکن است به کمیسیونهای جدید رجوع شود و این یا بر حسب خواهش خود
کمیسیونهای جدید و یا بر حسب تقاضای ده نفر از نمایندگان است .
چنین تقاضا باید به توسط رییس به مجلس اظهار شود در صورتی که این خواهش
از طرف کمیسیونها باشد لازم به اخذ رای نیست و اگر از طرف نمایندگان باشد
بدون مباحثه به قیام و قعود رای گرفته می شود.
هر کمیسیونی که راپورت کمیسیون دوره سابق به او رجوع شده باشد می تواند
همان راپورت را بدون تغییر قبول نماید و در این صورت کمیسیون مزبور یکی
از اعضا خود را برای تایید و مدافعه آن معین می کند.
در صوری که کمیسیون تغییر یک یا چند ماده آن را لازم بداند راپورتی که به
مجلس می دهد فقط محدود به همان مواد خواهد بود.
ماده بیست و چهارم - در صورتی که یکی از اعضای کمیسیونی از عضویت
کمیسیون یا نمایندگی استعفا داده یا فوت نماید باید همان شعبه که شخص
مستعفی یا متوفی را به عضویت کمیسیون انتخاب کرده بود دیگری را به جای او
معین نماید و اگر دوره شعبه مزبوره به سر آمده است باید برای همین امر
موقتا منعقد شود در دو مورد اخیر یعنی در صورت استعفا از نمایندگی و فوت
هر گاه در موقع انعقاد شعبه مذکوره نماینده دیگری به جای مستعفی یا متوفی
داخل مجلس شده است باید موقتا داخل آن شعبه شده او در انتخاب عضو کمیسیون
شرکت نموده پس از آن به ترتیب مقرره ماده (3) داخل شعبه خود بشود.
و هر گاه در موقع انعقاد شعبه مذکوره هنوز به جای متوفی یا مستعفی دیگری
به مجلس داخل نشده است شعبه مزبور بدون این که منتظر شود عضو کمیسیون را
معین می کند.
ماده بیست و پنجم - کمیسیونها پس از انتخاب بدون تاخیر در تحت ریاست
مسن ترین اعضا خود منعقد و یک رییس و یک نایب رییس و به مناسبت اهمیت یک
یا دو منشی و یک مخبر که عقیده کمیسیون را به مجلس راپورت می دهد به ترتیب
ماده (2) انتخاب می نمایند.
تمام کمیسیونهای ماده (15) باید دو ماه به دو ماه صورتی از خلاصه اعمال در
مجلس علنی تقدیم نمایند و صورت مزبوره در روزنامه رسمی طبع خواهد شد هر
طرح یا لایحه قانونی که به کمیسیون راجع می شود باید راپورت آن منتها در
ظرف دو ماه از تاریخ ارجاع داده شود و الا صاحب لایحه حق دارد از مجلس
درخواست کند که مباحثه آن را جزو دستور مجلس قرار دهند.
در هر جلسه اسامی اعضا حاضره کمیسیون در صورت مجلس ثبت می شود.
ماده بیست و ششم - راپورت کمیسیون در خصوص طرح یا لایحه قانونی که به
آن ارجاع شده در مجلس علنی داده می شود در صورتی که مجلس تصویب نماید در
همان جلسه قرائت می شود.
راپرت مزبور به استثنای مواردی که مجلس فوریت آن را تصدیق می کند لااقل
بیست و چهار ساعت قبل از مباحثه طبع و توزیع می شود.
ماده بیست و هفتم - هیچ یک از نمایندگان نمی تواند در زمان واحد در بیش
از دو کمیسیون که مشغول کارند عضویت داشته باشد مگر در کمیسیون تحقیق
انتخاب و کمیسیون محاسبات مجلس که از این قاعده مستثنی است .
کمیسیونهایی که تمام راپرتهای خود را به مجلس تقدیم نکرده اند کمیسیون
مشغول به کار محسوب می شود بنا بر این در موقع انعقاد شعبات برای انتخاب
اعضای کمیسیون به توسط هیات رییسه صورت اعضایی که موافق قسمت اول همین
ماده غیر قابل انتخابند به رییس آن شعبه داده می شود.
در صورتی که شخصی غیر قابل انتخاب بوده و در شعبه منتخب شده باشد رییس
مجلس به رییس شعبه مراتب را اطلاع داده تجدید انتخاب را درخواست می نماید.
ماده بیست و هشتم - تمام اسناد و نوشتجات راجعه به موادی که باید در
کمیسیونها و شعبات مباحثه شود به توسط رییس مجلس به آن کمیسیونها داده
می شود.
اعضا مجلس می توانند اسنادی که برای تدقیق لوایح قانونی به کمیسیونها یا
شعب فرستاده شده ملاحظه نمایند لیکن اسناد مزبوره از کمیسیون باید بیرون
نرود و باعث تاخیر کار کمیسیون هم نشود.
پس از آن که مجلس در باب لایحه یا طرحی رای داد اسناد و صورت جلسات راجعه
به آن در دفتر ضبط می شود.
فصل چهارم
در باب لوایح قانونی که از طرف دولت پیشنهاد می شود
ماده بیست و نهم - لوایح قانونی که از طرف دولت پیشنهاد می شود باید به
توسط یکی از وزرا یا معاونی وزرا در مجلس علنی داده شود.
در صورتی که مجلس یا وزیر یا معاون او قرائت آن را لازم دانند این لایحه پس
از قرائت تسلیم رییس می شود.
ماده سی ام - لوایح مذکوره که طبع و توزیع خواهند شد باید دارای مقدمه
باشد که متضمن دلایل آن است .
لوایح به توسط رییس مجلس به شعبه ها یا چنان که در ماده (23) ذکر شد به
کمیسیون موجود فرستاده می شود که پس از راپرت آن کمیسیون لایحه قانونی در
مجلس مطرح شور شود.
ماده سی و یکم - وزرا یا معاونین ایشان می توانند برای دادن توضیحات در
کمیسیون حاضر شوند و همچنین کمیسیون می تواند وزرا را برای دادن توضیح
دعوت نماید.
ماده سی و دوم - هر گاه دولت لایحه قانونی به مجلس فرستاده و بر وفق
اصل (24) قانون اساسی تصویب عهدنامه که با یکی از دول خارجه بسته می شود
تقاضا نمود در باب مواد عهدنامه رای گرفته نمی شود و تغییری هم در متن آن
داده نمی شود.
اگر در ضمن شور اول یا دوم بعضی از نمایندگان در برخی از شرایط اعتراض و
ایرادی دارند این اعتراض و ایراد باید به عنوان رجوع به کمیسیون در مجلس
اظهار شود قبول یا رد رجوع به کمیسیون وقتی مطرح می شود که لااقل بیست و
چهار ساعت قبل اعتراضات مزبوره طبع و توزیع شده باشد.
هر گاه مجلس پس از مباحثات در باب ارجاع به کمیسیون این مسئله را قابل
توجه دانست آن وقت به کمیسیون رجوع می نمایند.
در موقع شور ثانوی کمیسیون راپورتی در باب موارد اعتراض طبع و توزیع کرده
و در ضمن آن عقیده خود را در باب تصویب یا رد یا تعویق لایحه بیان می نماید
و پس از آن مجلس ملاحظات خود را کرده و رای قطعی می دهد.
در صورت رد یا تعویق لایحه مجلس بدین طریق رای می دهد: مجلس شورای ملی به
دولت تکلیف می کند که در باب شرایط معترض علیها مجددا با دولت متعاهده
داخل مذاکره و گفتگو شود.
در مواقعی که فوریت لایحه مزبوره از طرف مجلس تصدیق شده باشد شرایطی که به
کمیسیون رجوع می شود راپرت آن را کمیسیون مزبور معجلا پس از ختم مباحثات
شرایط بلااعتراض به مجلس پیشنهاد می کند.
فصل پنجم
در طرحهای قانونی که از طرف اعضای مجلس پیشنهاد می شود
ماده سی و سوم - هر طرحی را که نماینده پیشنهاد می کند باید به طرز
قانون ماده به ماده نوشته شده و دارای مقدمه که متضمن دلایل آن است بوده
باشد.
طرح مذکور پس از آن که پانزده نفر مذاکره آن را تصویب کرده باشند کتبا به
رییس داده می شود رییس می توان آن را به کمیسیون مبتکرات رجوع نماید.
ماده سی و چهارم - همچنین هر نماینده می تواند طرحی را ولو این که
مذاکره آن را پانزده نفر تصویب نکرده باشند به توسط رییس به کمیسیون
مبتکرات بفرستد ولی راپرت کمیسیون در باب آن طرح وقتی مطرح مذاکره در
مجلس خواهد شد که اقلا پانزده نفر از نمایندگان مذاکره آن را تصویب کرده
باشند.
ماده سی و پنجم - پس از آنکه پانزده نفر مذاکره طرحی را تصویب نمودند
اگر طرح مزبور به کمیسیون مبتکرات رجوع شد راپرت آن کمیسیون باید اقلا
بیست و چهار ساعت قبل از مذاکره طبع و توزیع شود و هر گاه به کمیسیون
مبتکرات رجوع نشده باشد روز مباحثه منوط به قرارداد مجلس است و باید اقلا
بیست و چهار ساعت قبل آن طرح طبع و توزیع شده باشد.
ماده سی و ششم - هر طرحی که به کمیسیون مبتکرات رجوع می شود باید در
ظرف پانزده روز راپورت مختصری از آن طرح به مجلس داده شود و تصریح نماید
که آن طرح قابل توجه یا رد یا تعویق است و نیز می تواند فوریت طرح را
اظهار نماید.
ماده سی و هفتم - در روزی که برای مباحثات معین شده است مجلس در باب
طرح مزبور اساسا و به طور کلی مذاکره کرده و در خصوص قبول توجه یا عدم
توجه رای می دهد.
ماده سی و هشتم - در صورت عدم توجه آن طرح رد شده محسوب می شود و در
صورت قبول توجه به شعبات فرستاده می شود که کمیسیونی برای آن تشکیل دهند و
نیز ممکن است به کمیسیونی که قبل از وقت تشکیل و مربوط به این طرح است
رجوع نمانید.
هر گاه کمیسیون مبتکرات ملتفت شود که طرح مزبور مربوط به کمیسیونی است که
قبل از وقت تشکیل شده می تواند از مجلس تقاضا نماید که آن طرح را به همان
کمیسیون رجوع نمایند.
ماده سی و نهم - بعد از وصول راپرت کمیسیون طرح قانونی به موقع شور
گذارده خواهد شد.
ماده چهلم - صاحب یا صاحبان طرح قانون حق دارند که در کمیسیون حاضر
شده توضیحات بدهند.
ماده چهل و یکم - صاحب طرح در هر موقع ولو در موقع مباحثات حق دارد که
آن را مسترد دارد اگر عضو دیگری طرح مزبور را اختیار کرده مذاکرات اعاده
می شود.
ماده چهل و دوم - اگر طرح قانون که از طرف نماینده پیشنهاد شده است
راجع به یکی از وزرای مسئول باشد موافق اصل (40) قانون اساسی باید آن
وزیر را مطلع نموده که خود یا معاون او حاضر شده مذاکرات در حضور او به
عمل آید.
ماده چهل و سوم - هر گاه طرحی به مجلس آمده قابل توجه نشد آن طرح را
تا شش ماه دیگر نمی توان مجددا به مجلس پیشنهاد کرد ولی اگر قابل توجه شده
و بعد به شعبات یا کمیسیونی فرستاده شده مجددا برای مباحثه به مجلس آمده
چنانچه در این موقع آن طرح رد شود تا سه ماه دیگر نمی توان دوباره آن را
به مجلس پیشنهاد کرد.
مدلول این ماده درباره عهدنامه جاتی که با دول خارجه بسته می شود مجری
نیست .
فصل ششم
در باب استیضاح و سئوالات از وزرا
ماده چهل و چهارم - هر نماینده که از وزیری می خواهد استیضاحی نماید
باید تقاضای خود را کتبا به رییس داده و موضوع استیضاح را در ضمن معین
نماید.
رییس آن را در مجلس قرائت می کند و مجلس باید آن تقاضا را قبول نموده پس
از آن که از اظهارات وزیر یا وزرا در باب تعیین روزی که استیضاح باید به
عمل آید مستحضر شد بدون مباحثه در اصل موضوع قرار روز استیضاح را می دهد.
استیضاحاتی که در باب امور سیاسی داخلی مملکت است نباید بیش از یک ماه به
عهده تعویق بماند.
ماده چهل و پنجم - استیضاح نماینده از نماینده ممنوع است .
ماده چهل و ششم - در روز معین بعد از آن که وزیر یا هیات وزرا در مجلس
حاضر و توضیحات داده شده پس از ختم مذاکرات هر یک از نمایندگان حق دارد
نسبت به وزرا از مجلس رای مثبت یا منفی یا ساکت خواستار شود.
ماده چهل و هفتم - رای مثبت آن است که تصدیق مجلس را نسبت به اظهارات
هیات وزرا بیان نماید.
و رای منفی به عکس متضمن عدم تصدیق مجلس نسبت به وزرا است .
و رای ساکت آن است که در باب تصدیق و عدم آن ساکت است .
ماده چهل و هشتم - رای ساکت از این قرار داده می شود.
مجلس شورای ملی پس از استماع توضیحات وزیر یا هیات وزرا مباحثات مطلب
مطرح شده را ختم می نماید - رای مثبت یا منفی از این قرار است :
مجلس شورای ملی پس از استماع توضیحات وزیر یا وزرا اظهارات ایشان را
تصدیق نموده و مباحثه مطلب مطرح شده را ختم می نماید.
یا این که : مجلس شورای ملی پس از استماع توضیحات وزیر یا وزرا با کمال
تاسف اظهارات ایشان را موقع قبول ندانسته و مباحثات مطلب مطرح شده را ختم
می نماید.
ماده چهل و نهم - تقاضای رای مثبت و منفی باید کتبا به رییس داده شود.
ماده پنجاهم - رای ساکت در صورتی که از طرف یکی از اعضا خواسته شود حق
تقدم دارد به این معنی که اول در مورد رای ساکت اخذ رای می شود اگر قبول
نشد در رای مثبت یا منفی رای گرفته می شود.
ماده پنجاه و یکم - هر گاه رای ساکت رد شود مجلس می تواند مستقیما در
باب رای مثبت و منفی رای داده یا این که به تقاضای یکی از نمایندگان
مسئله را رجوع به شعبات نماید که پس از راپرت کمیسیون منتخب از شعبات
مجلس رای خود را بدهد.
در صورت رجوع به شعبات مانند موارد فوری پس از اصغای راپرت کمیسیون رای
داده خواهد شد.
چنانچه عقیده کمیسیون در مجلس قبول نشود خود مجلس در باب رای مثبت و منفی
رای خواهد داد.
ماده پنجاه و دوم - در هر موقعی که مجلس مستقیما رای می دهد حق تقدم و
تاخر آرا مثبت و منفی بسته به قرارداد خود مجلس است .
ماده پنجاه و سوم - استیضاحی که تقاضا شده است و بعد صاحب آن مسترد
ساخته نمایندگان دیگر می توانند آن را اختیار نموده عنوان نمایند.
در باب سئوالات
ماده پنجاه و چهارم - نمایندگان می توانند در بدو یا ختم مجلس از وزرا
سئوالات نمایند از موضوع سئوال باید قبل از وقت وزیر را مستحضر نمود.
ماده پنجاه و پنجم - فقط نماینده که سئوال نموده حق دارد به طور
اختصار مجددا به وزیر جواب بگوید.
ماده پنجاه و ششم - در مطالبی که استتار آنها لازم است وزیر می تواند
امتناع از جواب نماید.
فصل هفتم
در مباحث لوایح قانونی و اصلاحات
ماده پنجاه و هفتم - به استثنای موارد فوری هیچ لایحه قانونی را
نمی توان قطعا رای داد و قبول کرده مگر این که دو مرتبه و اقلا به فاصله
پنج روز درباره آن شور شده باشد.
ماده پنجاه و هشتم - وقتی که مباحثات لایحه به طور کلی ختم شد باید
مواد آن لایحه یک یک مباحثه شود.
رییس در این خصوص از مجلس رای می خواهد اگر در باب مباحثات ماده به ماده
رای داده نشد رییس رد لایحه را اعلام می کند و اگر مباحثات ماده به ماده
قبول شد شروع به مباحثات شده در باب هر یک از مواد و اصطلاحات راجعه
مذاکرات به عمل می آید پس از آن در خصوص شور ثانوی مجلس رای می دهد.
در شور ثانوی در خصوص هر یک از مواد لایحه و اصلاحات راجعه رای گرفته می شود
پس از این ترتیبات یک رای قطعی در کلیه لایحه داده می شود ولی قبل از دادن
این رای هر یک از نمایندگان حق دارد ملاحظاتی که به طور کلی در رد یا قبول
لایحه دارد اظهار نماید.
ماده پنجاه و نهم - ترتیبات شور مرتبه اول و مرتبه دوم در موارد ذیل
مجری نخواهد بود:
(اولا) بودجه دخل و خرج مملکتی .
(ثانیا) قوانینی که راجع به تقاضای وجوهی برای مخارج مخصوص است .
(ثالثا) قوانین راجع به منافع محلی .
در این سه فقره یک شور کافی است و مباحثات آن به ترتیب موارد فوری است
چنان که ذکر خواهد شد.
ولی در هر صورت اصلاحات یا مواد الحاقیه که در ضمن شور پیشنهاد می شود باید
موافق ترتیبات ماده شصت و سه به عمل آید.
ماده شصتم - اصلاحاتی که از طرف یک یا چند نفر از نمایندگان پیشنهاد
می شود ماده قانون یا فصل بودجه را که اصلاح راجع به آن است باید تصریح
نماید اصلاحات مزبور نوشته شده به رییس داده می شود و رییس آن را به
کمیسیون مربوط به آن می فرستد.
اصلاحاتی که پس از توضیح و تشریح تایید و مدافعه نشود مجلس درباره آن شور
نخواهد کرد.
اصلاحاتی که از طرف نماینده پیشنهاد می شود مانند طرح قانونی قبل از وقت
باید قابل توجه شود.*
>>*پاورقی : این قسمت بعدا به موجب اصلاح مصوب 21 رجب 1329 قمری به طریق
ذیل اصلاح شده است :
تاصلاحاتی که در شوال اول از طرف نماینده پیشنهاد می شود پس از قرائت در
مجلس مطلقا باید به کمیسیون مربوطه به آن رجوع شودت.<<
ماده شصت و یکم - هر اصلاحی که در بین جلسه پیشنهاد شده ولی رای درباره
آن گرفته نشده باشد باید قبل از جلسه آتیه طبع و توزیع شود.
اصلاحات جدیدی که بعد از ختم شور اول پیشنهاد می شود باید اقلا یک روز قبل
از شروع به شور ثانوی به کمیسیون مربوط به آن رجوع و طبع و توزیع شود.
ماده شصت و دوم - اصلاحاتی که در ضمن مباحثات شور اول *
>>*پاورقی : به موجب اصلاح مصوب 21 رجب 1329 لفظ (اول ) حذف شده است .<<
و ثانی پیشنهاد می شود در صورتی که مخبر کمیسیون مربوط به آن تقاضا نماید
باید رجوع به کمیسیون شود.
ماده شصت و سوم - اصلاحاتی که در ضمن شور ثانوی پیشنهاد میشود در صورتی
که از طرف کمیسیون ارجاع آن خواسته نشود صاحب اصلاح بطور اختصار آن را
توضیح و استدلال می کند و فقط اعضا کمیسیون حق جواب دارند پس از آن مجلس در
باب قبول توجه به عدم قبول توجه رای می دهد.
در صورت قبول توجه آن اصلاح به کمیسیون فرستاده می شود.
درباره این قبیل اصلاحات نمی توان همان روزی که پیشنهاد شده است رای داد.
ماده شصت و چهارم - در صورتی که صاحبان اصلاحات تقاضا نمایند حق دارند
در کمیسیون حاضر شده توضیحات بدهند.
ماده شصت و پنجم - در قانون بودجه هیچ طرحی را که مستلزم ازدیاد مقرری
یا مدد معاش یا وظیفه باشد به عنوان ماده الحاقیه یا به عنوان اصلاح
نمی توان پیشنهاد کرد و همچنین است طرحی که خواه مستلزم احداث تاسیسات یا
شغل یا وظایف بوده خواه باعث توسعه هر یک از این سه فقره خارج از حدود
قوانین جاریه باشد.
فصل هشتم
در باب عرایض
ماده شصت و ششم - عرایض باید کتبی و به امضا یا مهر بوده و صاحب به
طور واضح خود را معرفی کرده باشد و به علاوه محل اقامت عارض و یا در صورت
تعدد امضا منزل یکی از عارضین قید شده باشد.
عرایضی که به مجلس داده می شود باید به اسم رییس باشد و ممکن است به توسط
یکی از نمایندگان هم عریضه داده شود و در این صورت نماینده مزبور در
حاشیه عریضه تسلیم آن را قید کرده و امضا می نماید.
چنانچه عریضه از طرف اجتماعاتی باشد که در معابر عامه تشکیل یافته است
پذیرفته نخواهد شد.
ماده شصت و هفتم - رییس پس از ملاحظه عرایض مزبوره آن را به دایره صورت
مجلس رجوع می نماید و در آن جا عرایض به ترتیب ورود در کتابچه مخصوصی نمره
گذاشته شده اسم و منزل عارض و همچنین خلاصه عریضه ثبت می شود و در صورتی که
عریضه به عنوان رییس نباشد اسم نماینده که عریضه به توسط او داد شده است
ثبت می شود.
ماده شصت و هشتم - عوارض پس از آن که ثبت شد به کمیسیون عرایض فرستاده
می شود لیکن آنهایی که راجع به طرح قانونی باشد که در تحت ملاحظه کمیسیون
مخصوصی است رییس مجلس مستقیما به همان کمیسیون ارجاع می کند و این ارجاع
هم ممکن است از طرف کمیسیون عرایض شود.
هر یک از اعضا مجلس می توانند از مضمون عرایض مستحضر شوند در این صورت
باید به رییس کمیسیونی که آن عرایض به آن جا محول شده است رجوع نمایند.
ماده شصت و نهم - کمیسیون پس از رسیدگی به عرایض آنها را به ترتیب ذیل
مرتب می نماید:
(1) عرایضی که رجوع آنها را به یکی از وزارتخانه ها صلاح می داند.
(2) عرایضی که علاوه بر ارجاع به یکی از وزارتخانه ها کمیسیون صالح
می داند که به ملاحظه مجلس برسد.
(3) عرایضی که رجوع آنها را به مجلس و وزرا بی فایده می داند.
دایره صورت مجلس صاحب عریضه را از هر یک از این سه قراری که کمیسیون
درباره عریضه او داده است مسبوق داشته و نمره عریضه را به او می دهد.
ماده هفتادم - *
>>*پاورقی : ماده 70 بعدا به موجب اصلاح مصوب دوم ذیقعده 1328 قمری جمله
اول به طریق ذیل اصلاح شده است :
تهر هفته چهار نسخه که متضمن مطالب ذیل است نوشته در اطاق تنفس گذاشته
می شودت.<<
(1) اسم و منزل صاحب عریضه و نمره عریضه .
(2) موضوع عریضه به طور اختصار.
(3) اسم مخبر کمیسیون .
(4) قراری که کمیسیون در باب عریضه داده است و به طور اختصار دلایل آن .
معذالک کمیسیون می تواند در صورتی که اعضا حاضر متفقا رای داده باشند فقط
در ورقه به ذکر نمره و اسم صاحب عریضه و قراری که کمیسیون در آن خصوص
داده اکتفا نماید.
ماده هفتاد و یکم - هر نماینده حق دارد تا مدت یک ماه بعد از تقسیم
ورقه مزبور در مجلس علنی راپورت عریضه را به خواهد قطع نظر از این که
عریضه مزبور داخل در طبقه اول یا دوم و یا سوم بوده باشد.
در صورت چنین تقاضا راپورت باید به مجلس داده شود پس از انقضای موعد
فوق الذکر هر یک از قرارهای سه گانه کمیسیون قطعی خواهد بود.
ماده هفتاد و دوم - راپورت عرایض را کمیسیون در مجلس علنی می دهد تقدم
یا فوریت رسیدگی به هر یک از آنها را می توان تقاضا نمود.
مجلس رای خود را در این تقاضا که دلیل آن باید مختصرا بیان شود اظهار
می دارد..
مخبر کمیسیون یا یکی از وزرا می تواند در این باب اظهارات بنماید.
ماده هفتاد و سوم - کمیسیون های مخصوص که بعضی عرایض به آنها رجوع
می شود باید در راپورت خود متذکر آن عرایض بشوند.
وزرا منتها در ظرف دو ماه به واسطه ورقه که طبع و بین اعضا توزیع می شود
اشعار خواهند نمود که در خصوص عرایض که به آنها فرستاده شده چه اقدامی
کرده اند.
فصل نهم - در موارد فوری
ماده هفتاد و چهارم - در موقعی که لایحه یا طرح قانونی پیشنهاد می شود
وزرا یا صاحب طرح یا یکی از نمایندگان می تواند از مجلس تقاضا نماید که
فوری بودن آن را تصدیق نماید.
ماده هفتاد و پنجم - این چنین تقاضا با مقدمه که حاوی دلایل آن باشد
اظهار می شود و پس از آن مجلس در فوریت و عدم فوریت آن رای می دهد.
ماده هفتاد و ششم - اگر مجلس فوریت آن مطلب را تصدیق نماید مطلب مزبور
را یا به شعبات یا به یکی از کمیسیونهای مربوط به آن که از سابق تشکیل
شده رجوع می نماید.
و نیز مجلس می تواند خود فورا به آن لایحه یا طرح قانونی رسیدگی کند و این
در صورتی است که مخصوصا در این باب رای داده شود.
ماده هفتاد و هفتم - طرح یا لایحه قانونی که فوریت آن تصدیق شده باشد
فقط یک نوبت درباره آن شور می شود و در این شور بدوا درباره آن به طور کلی
و روی هم رفته مباحثه می شود پس از آن در باب صلاحیت مذاکره فردا فرد مواد
آن رییس از مجلس کسب رای می نماید.
ماده هفتاد و هشتم - اگر مجلس از مباحثه در مواد امتناع نماید آن طرح
یا لایحه رد شده محسوب می شود و الا مباحثات اعاده شده و مذاکرات منحصر به
هر یک از مواد و اصلاحات راجعه خواهد بود.
ماده هفتاد و نهم - هر اصلاح یا ماده الحاقیه که در ضمن مباحثات اظهار
می شود باید دلایل آن به طور اختصار بیان شود در صورتی که وزیر یا مخبر
کمیسیون تقاضا نماید باید آن اصلاح یا ماده الحاقیه به کمیسیون رجوع شود.
هر گاه ارجاع به کمیسیون تقاضا نشود در باب قبول توجه از مجلس رای خواسته
می شود مجلس پس از استماع اظهارات مخبر کمیسیون در این باب رای می دهد.
اصلاح یا ماده الحاقیه در صورت قبول توجه به کمیسیون ارجاع می شود.
ماده هشتادم - پس از دادن رای درباره هر یک از مواد لایحه یا طرح
قانونی باید برای کلیه آن نیز رای گرفته شود.
و قبل از این رای اخیر هر نماینده حق دارد که در رد و قبول آن ملاحظات خود
را به طور کلی اظهار دارد.
و همچنین مجلس می توان قبل از رای دادن به مجموعه لایحه یا طرح مذکوره آن
را به کمیسیون رجوع نماید تا کمیسیون در آن تجدید نظر کرده با رعایت
تناسب فصول و مواد آن را مرتب نماید.
و اگر کمیسیون این ارجاع را بخواهد باید لایحه یا طرح مزبور به کمیسیون
فرستاده شود.
کمیسیون نتیجه عمل خود را بدون فوت وقت تقدیم مجلس نموده و لایحه یا طرح
قرائت شده و مباحثاتی که در آن باب می شود فقط راجع به انشا آن لایحه یا
طرح خواهد بود لاغیر.
ماده هشتاد و یکم - در صورتی که مجلس فوریت لایحه یا طرحی را تصدیق
ننماید مباحثه و رای دادن در آن به طور معمول صورت می گیرد.
طرح یا لایحه قانونی که فوریت آن را مجلس تصدیق کرده باشد در صورت تقاضای
یکی از نمایندگان و پس از آن که راپورت کمیسیونی که مامور رسیدگی آن است
تسلیم شده باشد مجلس می تواند فوریت آن را سلب نماید.
در صورتی که مباحثات مواد فردا فرد شروع شده باشد سلب فوریت را نمی توان
تقاضا نمود ولی پس از ختم مباحثه مواد و قبل از رای گرفتن در کلیه قانون
ممکن است .
فصل دهم
طریقه رای دادن
ماده هشتاد و دوم - رای دادن در مجلس کلیتا بر سه قسم است :
(1) قیام و قعود.
(2) رای علنی .
(3) رای مخفی .
ماده هشتاد و سوم - در تمام مسائل باید به قیام و قعود رای گرفت مگر
در مواقعی که در مواد (85) و (86) و (90) این نظامنامه قید شده است .
ماده هشتاد و چهارم - نتیجه رای به قیام و قعود را رییس و منشیان
تشخیص می دهند.
هر گاه دفعه اولی نتیجه مشکوک باشد در دفعه ثانی به همان طریق رای گرفته
می شود در این صورت در میان دفعه اولی و دفعه ثانی کسی حق نطق ندارد و
همچنین اگر دفعه ثانی هم مشکوک شد و لازم رای گرفتن به واسطه اوراق باشد
مابین این دو عمل نیز کسی حق نطق ندارد.
ماده هشتاد و پنجم - در موارد ذیل اخذ رای علنی با اوراق حتمی است :
(اولا) بعد از این که دو دفعه به واسطه قیام و قعود نتیجه مشکوک باشد.
(ثانیا)* در تمام لوایح قانونی که تقاضای اجازه مخارج می نماید.
(ثالثا)* در لوایح قانونی که مالیات یا عوارض برقرار می کند و یا مالیات و
عوارضی که سابقا برقرار بوده است تغییر می دهد.
>>*پاورقی : فقره دوم و سوم ماده 85 در جلسه 21 رجب 1329 قمری به طریق ذیل
تفسیر شده : تهر چند تا کنون در مجلس عمل بر این بوده که در هر یک از مواد
لوایح قانونی مذکوره در فقره دوم و سوم ماده هشتاد و پنجم با اوراق اخذ
رای شود لیکن ماده مزبور این ترتیب را حتمیت نداده و رای با اوراق در
موقع اخذ رای کلی لوایح مزبوره کفایت می کندت.<<
ماده هشتاد و ششم - رای علنی با اوراق را هر موقع می توان تقاضا نمود
مگر در موارد ذیل :
(اولا) در صورتی که در تغییر و توضیح یکی از مواد این نظامنامه اختلافی
حاصل شده و منجر به دادن رای شود.
(ثانیا) در مواردی که در مواد (111) و (127) و (132) ذکر شده است .
رای علنی با اوراق را ممکن است قبل از این که از روی قاعده قیام و قعود
رای گرفته شود تقاضا نمود.
و همچنین است در صورتی که بعد از یک مرتبه مطابق قیام و قعود رای گرفته
شده و نتیجه مشکوک باشد.
ماده هشتاد و هفتم - تقاضای رای علنی با اوراق باید کتبا به عمل آید و
لااقل پنج نفر از اعضای مجلس آن را امضا نموده به رییس بدهند ولی در صورتی
که یک دفعه به واسطه قیام و قعود رای گرفته شده و مشکوک شد تقاضای شفاهی
یکی از نمایندگان کافی است .
اسامی این پنج نفر فوق با اسامی رای دهندگان مخالف و موافق در صورت مجلس
نوشته خواهد شد.
ماده هشتاد و هشتم - ترتیب گرفتن رای علنی با اوراق از این قرار است :
هر نماینده دارای دو ورقه مختلف اللون است که اسم آن نماینده در روی آنها
چات شده است .
ورقه سفید علامت قبول و ورقه آبی علامت رد است .
و در موقع گرفتن رای پیشخدمت مخصوص اطاق مجلس ظرف رای را نزد هر نماینده
برده و نماینده ورقه خود را در آن می اندازد پس از آن که تمام اوراق جمع
شد رییس ختم اخذ اوراق را اعلام می کند و فورا ظرف رای را در محل نطق آورده
و منشیان استخراج آرا نموده و نتیجه را رییس اعلام می نماید.
هیات رییسه باید بعد از سایرین رای بدهند.
ماده هشتاد و نهم - در صورتی که ده نفر از نمایندگان تقاضا نمایند اخذ
رای علنی با اوراق باید در محل نطق به عمل آید به شرط این که این تقاضا
کتبا نوشته شده و امضا شده باشد.
اسامی امضاکنندگان یک یک خوانده شده و حضور آنها در مجلس معین می شود و
ترتیب اخذ رای از این قرار است :
هر نماینده پس از آن که یک مهره تفتیشیه از یکی از منشیان گرفت ورقه رای
خود را در ظرف رای که در محل نطق است انداخته مهره را در ظرفی که در روی
میز منشیان دست راست می اندازد و بعد شماره اوراق و مهره های تفتیشیه موافق
ماده قبل به عمل آمده و تطبیق می شود.
ماده نودم - در تمام مواقعی که اخذ رای علنی با اوراق ممکن یا
حتمی القبول است هر گاه پانزده نفر از اعضا کتبا تقاضا نمایند باید رای
مخفی گرفته شود اسامی اشخاصی که این تقاضا را می کنند در روزنامه رسمی درج
خواهد شد.
ماده نود و یکم - اخذ رای مخفی به ترتیبی است که در باب اخذ رای علنی
با اوراق در محل نطق ذکر شد ولی در عوض اوراق مهره های سفید و سیاه
استعمال می شود مهره سفید علامت قبول و مهره سیاه علامت رد است .
منشیان مهره های رای را در یک ظرفی ریخته و به طور آشکار شماره نموده و
مهره های سفید را از سیاه جدا می نمایند و از همین قرار مهره های تفتیشیه را
می شمارند.
نتیجه را لااقل سه منشی معین نموده و رییس آن را اعلام می دارد.
ماده نود و دوم - در موقع اخذ رای علنی با اوراق یا اخذ رای مخفی هر
گاه خواندن اسامی نمایندگان برای تحقیق حضور تقاضا شود مجلس بدون مباحثه
در آن باب رای می دهد.
در این صورت اسم هر یک از نمایندگان را یکی از منشیان به صدای بلند ذکر
کرده و همان شخص رای خود را در ظرف مخصوص می اندازد پس از ختم این عمل
مجددا اسامی قرائت می شود تا آنهایی که در دفعه اول خارج اطاق بودن
بتوانند رای بدهند.
ماده نود و سوم *
>>*پاورقی : قسمت اخیر ماده 93 به موجب قانون 21 آذر ماه 1306 اصلاح شده
است <<
- انتخاباتی که در مجلس عمومی یا در شعبات یا در کمیسیونها می شود باید به
رای مخفی باشد.
در موقع انتخابات در مجلس عمومی یک ظرف در محل نطق و دیگری در روی میز
منشیان گذارده می شود.
هر نماینده ورقه رای خود را در پاکت سرباز گذاشته در ظرف اول و مهره
تفتیشیه را در ظرف ثانی می گذارد.
برای استخراج آرا سه نفر به قرعه معین می شود.
در انتخابات مجلس عمومی به غیر از انتخابات هیات رییسه به طریق ذیل عمل
می شود:
یکی از ظرفها در اطاق مجاور مجلس در تحت نظارت یکی از منشیان و دو نفر از
نمایندگانی که به قرعه معین شدند گذاشته می شود.
هر یک از نمایندگان ورقه رای خود را آمده در آن ظرف می اندازد بدون این که
جلسه برای این امر تعطیل شود.
مستخرجین آرا در محاذی اسامی رای دهندگان علامتی می گذارند.
ساعت شروع به اخذ رای و ختم آن را رییس به تصویب مجلس معین می نماید
استخراج آرا به طریق معمول به عمل می آید.
فصل یازدهم
در باب بعضی ترتیبات راجعه برای و مذاکرات
ماده نود و چهارم - هر یک از نمایندگان حق دارد از مجلس تقاضا نماید
که طرح یا لایحه قانونی که به مجلس آمده است مسکوت عنه بماند به این معنی
که شور و مذاکره در آن طرح یا لایحه صلاح و مناسب نیست .
در طرحهای قانونی که فوریت آن از مجلس خواسته نشده باشد اگر طرح مزبور به
کمیسیون مبتکرات رجوع شده باشد تقاضای سکوت را نمی توان پیشنهاد کرد مگر
بعد از وصول راپورت کمیسیون مزبور و اگر به کمیسیون مبتکرات رجوع نشده
باشد پس از آمدن طرح به مجلس برای قبول توجه در هر موقع می توان سکوت را
تقاضا نمود درباره لوایح قانونی که از طرف دولت پیشنهاد می شود تقاضای
سکوت پس از وصول راپرت کمیسیون در هر موقع ممکن است .
در موقعی که راجع به طرح یا لایحه قانونی تقاضای سکوت شود در خصوص رد یا
قبول این تقاضا قبل از آن که درباره خود مطلب اخذ رای شود رای گرفته
می شود.
ماده نود و پنجم - در صورتی که در مطلب معینی تقاضاهای مختلف در مجلس
شده و منجر به اخذ رای شود تعیین حق تقدیم و تاخر با مجلس است مگر مواقعی
که تقدم آن در این نظامنامه مصرح است .
ماده نود و ششم - اصلاحاتی که درباره مطلبی پیشنهاد می شود قبل از خود
مطلب درباره آن اصلاحات رای گرفته می شود.
ماده نود و هفتم - تقاضاهایی که راجع به دستور مذاکرات مجلس یا راجع
به حق تقدم است و نیز آنهایی که راجع به رعایت نظامنامه داخلی است همیشه
بر مسئله اصلی تقدم دارد و مذاکرات مسئله اصلی را توقیف می نماید.
ولی هر گاه شخصی مشغول نطق در مسئله اصلی شده باشد تا نطق او تمام نشود
مطالب مذکوره تقاضا نمی شود.
ماده نود و هشتم - در طرحها و لوایح قانونی اولا باید ماده به ماده و
بعد در کلیه آن رای گرفته شود.
ماد نود و نهم - در مسائل و موادی که مشتمل بر فقرات مختلفه است اگر
تجزیه آن ولو از طرف یک نفر خواسته شود باید آن ماده یا مسئله تقسیم شده
و جزو به جز و رای گرفته شود ولی پس از آن که در جزو آخر رای گرفته شد
مجددا باید در مجموع قسمتهایی که قبول شده است رای گرفته شود.
ماده صدم - عده کافی برای مذاکرات و گرفتن رای موافق اصل هفتم قانون
اساسی است تشخیص عده حضار به عده هیئت رییسه است .
ماده صد و یکم - نتیجه مذاکرات مجلس را رییس با صدای بلند از این قرار
اعلام می کند:
مجلس فلان مطلب را قبول کرد یا مجلس فلان مطلب را رد کرد.
فصل دوازدهم
ترتیب جلسات
ماده صد و دوم - افتتاح جلسات و حفظ ترتیب مذاکرات و اجرای نظامنامه و
حفظ نظم به عهده رییس است .
هر یک از نمایندگان در صورتی که از نظامنامه تخلفی مشاهده شود حق دارد
مراتب را اخطار نماید.
ماده صد و سوم - منشیان مجلس مواظب و ناظر تحریر صورت مجلس خواهند
بود.
صورت مجلس هر جلسه را یکی از منشیان در ابتدای مذاکرات جلسه بعد قرائت
می کند و صورت مزبوره پس از قبول مجلس به امضای رییس یا نایب رییس که در
آن جلسه به جای رییس بوده است و نیز اقلا به امضای دو نفر از منشیان
می رسد.
ماده صد و چهارم - قبل از آن که داخل موضوع مباحثات شوند رییس نوشتجات
و مطالبی که راجع به مجلس است به اطلاع نمایندگان می رساند.
ماده صد و پنجم - نوشتجاتی که به مجلس می رسد ممکن است به اسم رییس
فرستاده شده یا در جلسه رسمی به مقام ریاست تقدیم شود مجلس در صورتی که
مفید بداند امر به طبع آن نوشتجات می نماید.
ماده صد و ششم - هر یک از اعضا که می خواهد نطق نماید باید اول از رییس
اجازه خواسته پس از تحصیل آن به کرسی نطق رفته و مطلب خود را عنوان
نماید.
و اگر کسی خواسته باشد که در جای خود ایستاده نطق مختصری نماید آن هم
موقوف به اجازه رییس است .
ماده صد و هفتم - منشیان اسامی نمایندگان را به ترتیبی که در مجلس یا
در خارج مجلس اجازه می خواهند ثبت می کنند.
اگر اجازه نطق راجع به لوایح یا طرح قانونی باشد قبل از تسلیم راپرت
کمیسیون به مجلس اسامی نمایندگان برای نطق ثبت نمی شود.
ماده صد و هشتم - در مباحثات ناطقین باید متناوبا به ترتیب مخالف و
موافق نطق نمایند.
درباره وزرا یا معاونین آنها و یا مخبرین کمیسیونها که مامور تایید و
دفاع لوایح یا طرح قانونی هستند لازم به ثبت اسم نیست و هر وقتی که اجازه
نطق بخواهند اجازه به آنها داده می شود.
ماده صد و نهم - اگر در ضمن مباحثات و نطق افترا و تهمتی به یکی از
نمایندگان زده شود یا عقیده و اظهار او بر خلاف واقع جلوه داده شود و
نماینده مذکور برای تبرئه و رفع اشتباه اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت
اجازه داده خواهد شود.
ماده صد و دهم - ناطق باید از موضوع مباحثه خارج نشود چنانچه خارج شود
رییس او را متذکر می سازد و اگر ناطق مزبور بخواهد توضیحاتی بدهد که او از
موضوع خارج نشده است یا آن که خارج از موضوع شدن دلایل دارد در این باب
اجازه داده نخواهد شد.
ماده صد و یازدهم - هر گاه رییس در ضمن یک نطق دو نوبت به ناطقی اخطار
انحراف از موضوع نمود و باز ناطق مداومت نماید در دفعه سوم رییس به تصویب
مجلس می تواند ناطق را از تکلم در آن موضوع در تمام جلسه منع نماید و مجلس
در این باب بدون مباحثه به قیام و قعود رای می دهد.
ماده صد و دوازدهم - کلیتا قطع کلام و استعمال الفاظ زشت و تعرضات شخصی
و هر گونه حرکات و نمایشاتی که موجب بی نظمی مجلس باشد ممنوع است .
ماده صد و سیزدهم - رییس قبل از این که مباحثه مطلبی را ختم نماید
عقیده مجلس را کسب می کند، اگر در باب عدم ختم مباحثات اجازه نطق خواسته
شد فقط به یک نفر اجازه داده می شود در صورتی که در این باب اخذ رای لازم
شد به واسطه قیام و قعود رای گرفته می شود - هر گاه در نوبت اول و ثانی
نتیجه مشکوک شد مباحثات اعاده می شود.
پس از ختم مباحثات دیگر به کسی اجازه نطق داده نمی شود مگر در باب ترتیب
عبارتی که از روی آن مجلس باید رای بدهد.
ماده صد و چهاردهم - چنانچه در مجلس همهمه و غوغا بر پا شود به قسمی
که رییس نتواند از آن جلوگیری نماید از جای خود قیام می کند.
چنانچه برخاستن رییس موجب اسکات نشود اعلام می کند که جلسه را تعطیل خواهد
کرد با وجود این اگر سکوت حاصل نشود جلسه را یک ساعت تعطیل کرده و
نمایندگان به شعبات خود می روند و پس از انقضای ساعت مجددا جلسه منعقد
می شود.
و هر گاه اغتشاش و غوغا عود کند رییس جلسه را ختم کرده بروز دیگر محول
خواهد کرد.
ماده صد و پانزدهم - رییس قبل از این که جلسه را ختم نماید در باب
دستور جلسه آتیه یعنی تعیین روز و ساعت و موضوع مذاکرات به مجلس رجوع
می نماید دستوری که به این ترتیب قرار داده شده است در محوطه مجلس و در
روزنامه های رسمی اعلان خواهد شد ولی مجلس در هر موقعی که لازم بداند
می تواند دستور خود را تغییر بدهد.
ماده صد و شانزدهم - به طور کلی تمام تکالیف رییس در موقع غیبت به
عهده نایبان رییس است .
فصل سیزدهم
در باب غیبت و مرخصی
ماده صد و هفدهم - هیچ یک از نمایندگان بدون اجازه مجلس نمی تواند غیبت
نماید ولی در صورت فوریت رییس می تواند اجازه داده و بعد مجلس را در اولین
جلسه مسبوق نماید.
ماده صد و هیجدهم - در موقعی که مرخصی خواسته می شود به کمیسیون مخصوص
مرخصی رجوع شده و کمیسیون مزبور رای خود را می دهد.
رییس در موقعی که استدعای مرخصی را به مجلس عرضه می دارد رای کمیسیون را
هم در باب هر یک از آنها اظهار می دارد.
ماده صد و نوزدهم - نماینده که بدون مرخصی غیبت کرده است مقرری او
برای مدت غیبت مقطوع است و همچنین است درباره اشخاصی که بیش از آن چه
اجازه داده شده است غیبت می نمایند.

ماده صد و بیستم - اشخاصی که بدون عذر موجه غایب می شوند جزو غائبین
بدون اجازه هستند.
اشخاصی که در سه جلسه متوالی یا شش مرتبه در ظرف سی روز بدون عذر موجه
نیم ساعت از موعد مقرر تخلف می کنند به منزله آنهایی هستند که یک روز غیبت
غیر موجه کرده باشند.*
>>*پاورقی : جمله دوم ماده 120 در جلسه 11 ربیع الثانی 1329 قمری (دوره دوم
تقنینیه ) به طریق ذیل اصلاح شده است :
تنمایندگان از وقت مقرر برای انعقاد مجلس بدون اجازه تاخیر نمایند یا در
موقع دادن رای در مطالبی که جزو دستور آن جلسات است بدون عذر موجه غیبت
نمایند به هر نیم ساعت تاخیر و به هر سه غیبت در یک جلسه در موقع دادن
رای ثمن مقرری یک روزه آنها کسر خواهد شود به علاوه مدت غیبت آنها در صورت
مجلس و در روزنامه رسمی اعلان می شود.ت<<
نمایندگانی که در سه جلسه متوالی یا شش مرتب در ظرف سی روز در موقع دادن
رای در مطالبی که جزو دستور آن جلسات است بدون عذر موجه حاضر نباشند و
نیز آنهایی که در سه جلسه متوالی یا شش مرتبه در ظرف سی روز در کمیسیونها
یا شعبات بدون عذر موجه حاضر نشوند به منزله کسانی هستند که به عده همان
جلسات بدون عذر موجه غیبت کرده اند.*
>>*پاورقی : جمله سوم ماده 120 در جلسه 29 سنبله 1303 شمسی (دوره پنجم
تقنینیه ) به قرار ذیل اصلاح شد است :
تنمایندگانی که در سه جلسه متوالی یا شش مرتبه در ظرف سی روز در موقع
دادن رای در مطالبی که جزو دستور آن جلسات است بدون عذر موجه حاضر نباشند
به منزله کسانی هستند که به عده همان جلسات بدون عذر موجه غیبت کرده اند و
نمایندگانی که در جلسات مقرره شعبه و کمیسیون بدون عذر موجه تاخیر
کرده اند نسبت به هر نیم ساعت تاخیر یک دوازدهم مقرری روزانه آنها کسر
خواهد گردید بدون این که برای هر یک جلسه کمیسیون این جرم از نصف مقرری
یک روزه تجاوز نماید به علاوه هر یک از اعضا کمیسیونها که در دو جلسه
متوالی و یا در چهار جلسه متناوب بدون عذر موجه در مدت سی روز به کمیسیون
حاضر نشوند از عضویت مستعفی خواهند بود.ت<<
مراتب فوق را باید مباشرین تشخیص و معین نمایند اسامی غائبین بی عذر موجه
در روزنامه های رسمی قید خواهد شد.
ماده صد و بیست و یکم - اعتراضات راجعه به غیبت به هیات رییسه اظهار
می شود و هیات مزبوره پس از آن که عقیده کمیسیون را تحصیل کرد درباره آن
حکم می کند.
فصل چهاردهم
در باب انتظام مجلس
ماده صد و بیست و دوم - تنبیهاتی که از بابت حفاظ نظم در مورد
نمایندگان می توان مجری داشت از این قرار است :
اولا - اخطار.
ثانیا - اخطار با قید در صورت مجلس .
ثالثا - مواخذه .
رابعا - مواخذه با ممنوع بودن از حضور در جلسات موقتا.
ماده صد و بیست و سوم - اخطار که از مختصات رییس است درباره ناطقینی
است که از دائره نظم خارج می شوند و نیز درباره اعضایی است که به واسطه
عدم رعایت ماده (112) یا به اقسام دیگر باعث بی نظمی می شوند.
ماده صد و بیست و چهارم - در صورتی که به یکی از نمایندگان در دفعه
اولی اخطاری شد باشد و در همان جلسه مجددا مستحق همین تنبیه بشود این
دفعه اسم او در صورت مجلس قید خواهد شد.
ماده صد و بیست و پنجم - اخطار با قید در صورت مجلس موجب قطع عشر
مقرری یک ماهه است .
ماده صد و بیست و ششم - ناطقی که به او اخطاری شده و اطاعت نماید هر
گاه برای برائت ذمه اجازه نطق بخواهد داده خواهد شد.
هر نماینده که بدون اجازه حرف زده یا نطقی نماید و از این جهت به او
اخطاری بشود هر گاه برای برائت ذمه اجازه نطق بخواهد داده نخواهد شد مگر
در آخر جلسه الا این که رییس اجازه نطق را مقتضی بداند.
پس از بیانات نماینده در برائت ذمه خود هر گاه رییس قانع نشده و اخطار را
در مورد آن شخص برقرار داشت مراتب را منشیها یادداشت خواهند کرد.
ماده صد و بیست و هفتم - هر گاه به ناطقی در یک جلسه دو مرتبه اخطار
شود مجلس می تواند در صورت تقاضای رییس حق نطق را در آن جلسه از او سلب
نماید.
رایی که در این باب گرفته می شود به قیام و قعود بدون مذاکره خواهد بود.
ماده صد و بیست و هشتم - مواخذه در موارد ذیل است :
اولا - نماینده که پس از اخطار با قید در صورت مجلس در همان جلسه
مجددا از دایره نظم خارج می شود.
ثانیا - نماینده که در ظرف سی روز شش مرتبه مورد اخطار واقع شده
باشد.
ثالثا - نماینده که در مجلس منشا غوغایی شده یا این که محرک امتناع
جمعی از کار بشود.
رابعا - نماینده که به یک یا چند نفر از نمایندگان دیگر فحش داده یا
تهدید نماید.
ماده صد و بیست و نهم - مواخذه با منع حضور در موارد ذیل است :
اولا - نماینده که پس از مواخذه در همان جلسه مجددا از دایره نظم خارج
می شود.
ثانیا - نماینده که در ظرف شش ماه دو مرتبه مواخذه شده باشد.
ثالثا - نماینده که مردم را در مجلس علنی به زد و خورد یا جنگ خانگی
یا به ضدیت و نقض قوانین اساسی دعوت و ترغیب نماید.
رابعا - نماینده که نسبت به مجلس یا قسمتی از مجلس یا به رییس هتک
شرف نماید.

خامسا - نماینده که نسبت به یک یا چند نفر از هیات دولت فحش داده یا
تهدید نماید.
سادسا - نماینده که نسبت به دولت توهین نماید.
ماده صد و سی ام - در صورتی که تنبیه مواخذه با منع حضور درباره
نماینده رای داده شده باشد نماینده مزبور تا هفت جلسه حق شرکت در امور
مجلس ندارد.
پس از رای مجلس رییس نماینده را دعوت به بیرون رفتن می کند هر گاه اطاعت
نکند رییس جلسه را ختم می نماید ولی مجددا می تواند منعقد کند.
در صورت عدم اطاعت و نیز در صورتی که مواخذه با منع حضور درباره نماینده
باشد که در ظرف شش ماه قبل همین تنبیه در حق او مجری شده باشد تنبیه فوق
مضاعف خواهد بود.
ماده صد و سی و یکم - چنانچه شخص نماینده قبل از انقضا مدت معینه داخل
عمارت مجلس بشود به حکم مباشرین دستگیر شده در محل مخصوص که برای این امر
معین شده است مدتی که متجاوز از سه روز نباشد توقیف می شود.
اگر نماینده مزبور داخل محل انعقاد مجلس بشود پس از آن که هیات رییسه حضور
او را به مجلس اخطار نمود رییس جلسه را ختم نموده و مباشرین به حکم رییس
در توقیف نماینده به طوری که در فوق ذکر شده اقدام می نمایند.
ماده صد و سی و دوم - مواخذه و نیز مواخذه با منع حضور باید به تقاضای
رییس باشد اخذ رای به قیام و قعود خواهد بود.
نماینده که درباره او یکی از این دو فقره تنبیهات خواسته شده است حق دارد
خود شخصا اگر بعضی اظهاراتی دارد بنماید یا به توسط دیگری از نمایندگان
از طرف خود آن اظهارات را به مجلس عرضه دارد.
رای مجلس در باب مواخذه و مواخذه با منع حضور در صورت مجلس قید خواهد شد.
ماده صد و سی و سوم - مواخذه موجب قطع ربع حقوق یک ماهه و مواخذه با
منع حضور موجب قطع نصف حقوق یکماهه است .
ماده صد و سی چهارم - در صورتی که در محوطه مجلس از طرف یکی از
نمایندگان جنحه یا جناتی بروز نماید رییس مراتب را به اطلاع مجلس رسانیده
و مذاکرات فی الفور قطع می شود.
در صورتی که نماینده مزبور بخواهد توضیحات بدهد اجازه داده می شود پس از
آن باید به حکم رییس از مجلس خارج شده و به محلی که در ماده (131) ذکر شد
برود چنانچه اطاعت ننماید یا این که در مجلس غوغایی بشود رییس جلسه را
ختم می نماید.
هیات رییسه وقوع جنحه و جنایت را به دیوانخانه اطلاع می دهد.
فصل پانزدهم
در باب دوائر و محاسبات
ماده صد و سی و پنجم - اداره مجلس در تحت دو شعبه منشعب می شود:
(1) شعبه تقنینیه .
(2) شعبه اداری .
شعبه تقنینیه عبارت است از دارالانشا هیات رییسه و دایره تحریر صورت مجلس و
صورت مشروح مجلس و دایره تندنویسی و دایره ارسال مراسلات و مطبوعات راجع
به قوانین .
شعبه اداری عبارت است از دارالانشا مباشرت و دایره دفترخانه و کتابخانه و
صندوق و ابنیه مجلس .
ماده صد و سی و ششم - شعبه تقنینیه در تحت ریاست و نظارت عالیه رییس
مجلس است ولی مخارجی که برای دوائر این شعبه لازم می شود باید قبل از وقت
به تصدیق مباشرین رسیده باشد.
شعبه اداری در تحت ریاست و نظارت مباشرین است .
ماده صد و سی و هفتم - تحقیق و تصفیه محاسبات مجلس راجع به کمیسیون
محاسبات است ولو این که محاسبات تفریغ نشده سابق باشد و نیز تفتیش کلیه
اشیا منقوله مجلس بر عهده کمیسیون مزبور است .
بودجه مجلس را هرساله مباشرین معین کرده به کمیسیون محاسبات می دهند و
کمیسیون پس از مداقه و رسیدگی برای تصویب آن را در مجلس علنی به عرض
می رساند.
مخارج مجلس مانند بودجه مملکتی باید برای مدت یک سال معین شود در آخر هر
سال کمیسیون محاسبات از انجام وظایف محوله راپرتی به مجلس می دهد.
ماده صد و سی و هشتم - مباشرین از میان خود یک نفر برای محاسبات مخارج
به انتخاب معین می کنند.
برای این که حوالجات در صندوق مجلس کارسازی شود:
اولا - باید در بودجه مجلس آن خرج تصویب شده باشد.
ثانیا - اسنادی که برای صحت خرج در نظامنامه محاسبات مجلس معین شده است
منضم به آن حواله باشد.
ثالثا - آن حواله باید به امضای مباشری که برای محاسبات مخارج مجلس معین
شده است رسیده باشد.
فصل شانزدهم
در باب نظم داخلی و خارجی مجلس اختیارات رییس
ماده صد و سی و نهم - حفظ امنیت محوطه مجلس محول به رییس است .
عده قوای نظامی که برای این امر لازم است بسته به قرارداد خود رییس و در
تحت اوامر او است .
ماده صد و چهلم - رییس از طرف مجلس حافظ و مجری قواعد نظم مجلس است .
ماده صد و چهل و یکم - به غیر از وزرا و معاونین ایشان و رییس
دارالانشا و رییس کابینه هیات رییسه و نیز رییس و اعضای دایره صورت مجلس و
رییس و اعضا دایره تندنویسان مجلس و همچنین پیشخدمتان مخصوص اطاق مجلس
هیچ کس به هیچ عنوان در موقع جلسه در محل مخصوص اجلاس نمایندگان حق دخول
ندارد.
ماده صد و چهل و دوم - مخبرین جراید و تماشاچیان با داشتن بلیط در محل
مخصوص که خارج از محل اجلاس نمایندگان برای آنها معین شده است حق دخول
دارند.
ماده صد و چهل و سوم - مخبرین جراید و تماشاچیان باید ساکت بنشینند و
اگر از طرف یکی از آنها علامت تکذیب یا تصدیق مشاهده شود فورا اخراج خواهد
شد.
ماده صد و چهل و چهارم - هر تماشاچی که باعث اغتشاش مذاکرات یا اختلال
نظم شود فورا به محاکم مرجع جلب می شود.
فصل هفدهم
در مسائل متفرقه
ماده صد و چهل و پنجم - هیاتهای که مجلس صلاح می داند در بعضی از مواقع
از طرف مجلس حضور به هم رسانند عده اعضا آنها بسته به قرارداد مجلس است .
ماده صد و چهل و ششم - در مواقعی که هیات مزبوره مامور به گفتگو و
مذاکره مطلبی نباشد از قبیل تبریک و تشریفات و غیره اعضا آن هیات به قرعه
معین می شوند و رییس یا یکی از نایبان رییس و دو نفر از منشیان لزوما جز
هیات مزبوره هستند ولی در مواردی که هیات مامور مذاکره و گفتگویی است
اعضا آن بسته به انتخاب مجلس است .
ماده صد و چهل و هفتم - هر نماینده که به انتخاب او رسیدگی و صحت آن
معلوم شده است می تواند از شغل نمایندگی استعفا بدهد.
هر گاه نماینده قبل از رسیدگی استعفا بدهد این مسئله باعث توقیف رسیدگی
نخواهد شد.
ماده صد و چهل و هشتم - استعفانامه به عنوان رییس مجلس نوشته می شود و
رییس در ظرف یک هفته آن را به اطلاع مجلس رسانیده و بعد سوادی برای وزیر
داخله می فرستد.
ماده صد و چهل و نهم - هیات رییسه در باب ترتیب صورت مجلس و صورت مشروح
مجلس و نیز در باب ترتیبات داخلی دوائر و تعیین شغل و تکالیف اجزا
نظامنامه مرتب خواهد کرد و نیز مباشرین یک نظامنامه در باب محاسبات مجلس
مرتب کرده به مجلس پیشنهاد می کنند.
ماده صد و پنجاهم - نظامنامه داخلی مجلس مورخه بیست و نهم شعبان 1324
منسوخ و از درجه اعتبار ساقط است .
مواد الحاقیه
1 - در انتخاباتی که به اکثریت نسبی از طرف مجلس می شود هر گاه یکی از
منتخبین استعفا دهد به جای او انتخاب جدید خواهد شد.
2 - نمایندگانی که در کمیسیون بودجه عضویت ندارند می توانند بدون شرکت در
مباحثات هنگام انعقاد جلسات کمیسیون بودجه حاضر شده و مذاکرات را استماع
نمایند.
3 - مقرری نمایندگان مجلس شورای ملی از تاریخی که صحت اعتبارنامه ایشان
در مجلس تصدیق شود محسوب خواهد بود.
قسمت دوم
امتیازات



نظامنامه داخلی مجلس شورای ملی

مصوبه 26 ذی الحجه 1327 قمری
فصل اول
ریاست سنی - هیات رییسه موقتی
رسیدگی به اعتبارنامه ها
ماده اول - در اولین جلسه مجلس پس از افتتاح چه در دوره تقنینیه و چه
در دوره اجلاسیه سالیانه مسن ترین نمایندگان به مقام ریاست نشسته و چهار
نفر از جوانترین اعضا حاضره تا انتخاب هیات رییسه دائمی به سمت منشی گری
معین می شوند.
ماده دوم - در ابتدای دوره تقنینیه در همان جلسه اول فورا پس از تعیین
رییس سنی در مجلس علنی به اکثریت تام یک رییس و دو نایب رییس که هر سه
موقتی هستند متوالیا به انتخاب فردی معین می شوند.
هر گاه در دو نوبت اکثریت تام به دست نیامد در نوبت ثالث آن کس که نسبتا
اکثریت دارد منتخب است اعم از این که در نوبت اولی و ثانی در مورد او رای
داده یا نداده باشند.
اگر عده آرا در مورد چند نفر مساوی شد یک نفر از آنها به حکم قرعه منتخب
خواهد شد.
برای استخراج آرا سه نفر از اعضا به حکم قرعه معین می شوند و پس از اتمام
عمل نتیجه را رییس سنی اعلام می کند.
ماده سوم - رییس موقتی فورا به مقام خود جلوس نموده پس از آن به حکم
قرعه نمایندگان حاضره را به شش شعبه متساویه تقسیم می کند.
بعد از تقسیم نمایندگان به شعبات متساویه هر چند نفر که باقی به مانند یا
بعد برسند مرتبا از شعبه اول یک یک به شعب افزوده می شوند.
ماده چهارم - شعبات بدون فوت وقت به رسیدگی اعتبارنامه ها و تشخیص صحت
و سقم انتخابات شروع می کنند بدین طریق که اعتبارنامه ها و صورتهای مجلس
انتخابات به ترتیب حروف تهجی حوزه های انتخابیه و به طور تساوی ما بین شش
شعبه تقسیم می شوند.
هر یک از این شعب باید یک مخبر از برای دادن راپورت انتخاب نماید هر یک
از شعبات برای تسهیل امر و سرعت عمل می تواند از میان خود به حکم قرعه یک
یا چند کمیسیون که هر یک اقلا مرکب از سه نفر باشد معین کند ولی بالاخره
رسیدگی در خود شعبه به عمل آمده راپرت آن شعبه به توسط مخبر به مجلس داده
می شود.
ماده پنجم - پس از آن که مخبرین راپرتهای شعب را در مجلس قرائت نمودند
در مورد انتخاباتی که صحت آن را شعبات تصدیق نموده و در مجلس معارض
ندارند مجلس جداگانه رای می دهد و رییس اسامی آنهایی صحت انتخابشان محقق
شده اعلام می کند.
در صورتی که راپرت شعبه مشعر بر عدم صحت انتخابی باشد یا این که در باب
انتخاب شخصی از بین نمایندگان معارض باشد مباحثه آن در همان روزی که
راپرت قرائت می شود واقع نخواهد شد.
ماده ششم - نمایندگانی که هنوز صحت و سقم انتخاباتشان محقق نشده است
حق نطق و دادن رای را ندارند ولی چه در شعبه و کمیسیون و چه در مجلس در
مورد انتخاب خودشان نمی توانند رای بدهند و طرح قانونی هم نمی توانند
پیشنهاد کنند.
در صورتی که پذیرفتن نماینده به موجب رای مجلس به عهده تعویق افتاده باشد
نماینده مزبور در هیچ امری حق دادن رای ندارد.
فصل دوم
هیات رییسه دائمی
ماده هفتم - وقتی که صحت اعتبارنامه سه ربع نمایندگان حاضر تصدیق شد
می توان به انتخاب هیات رییسه دائمی شروع نمود.
ماده هشتم - هیات رییسه دائمی مرکب است از یک رییس و دو نایب رییس و
چهار منشی و سه مباشر که یک نفر از آنها رییس دفتر خواهد بود.
انتخاب رییس و نواب رییس و منشیان و مباشرین موافق ماده (2) خواهد بود به
استثنای آن که تعیین منشیان و مباشرین به طریق انتخاب جمعی است .
ماده نهم - هیات رییسه دائمی تا شش ماه در مشاغل خود باقی است و
همه ساله در چهاردهم میزان و چهاردهم حمل تجدید انتخاب به عمل می آید.
ماده دهم - در موقع افتتاح مجلس که عبارت از اول هر دوره اجلاسیه است
پس از انتخاب هیات رییسه دائمی موافق اصل (10) قانون اساسی مجلس خطابه به
حضور اعلیحضرت همایونی عرض می کند و در ضمن دایر شدن مجلس را اطلاع می دهد.
ماده یازدهم - اگر رییس قبل از انقضا مدت ریاست استعفا یا فوت نماید
مسن ترین نایبان رییس مجلس را منعقد و استعفانامه را قرائت یا فوت را اعلام
کرده مجلس را ختم می کند و در ظرف سه روز در تحت ریاست همان نایب رییس

مجددا مجلس منعقد و به طوری که در ماده (8) ذکر شد رییس انتخاب می شود.
فصل سوم
شعبات کمیسیونها - راپرتها - اسناد و نوشتجات
ماده دوازدهم - شعبی که بر طبق ماده (3) تشکیل یافته هر سه ماه به سه
ماه به طور قرعه تجدید می شوند مقصود عمده از تشکیل این شعبات آن است که
هر وقت مطلب یا لایحه یا طرح قانونی پیشنهاد مجلس می شود رجوع به شعبات
بکنند که در آن جا ملاحظه و مداقه شده و اگر تشکیل کمیسیونی لازم آید هر یک
از شعبات پس از مذاکرات و مباحثات موافق عده که مجلس معین کرده است برای
عضویت کمیسیون انتخاب کنند و نیز هر وقت کمیسیونی باید تشکیل شود رجوع به
شعبات می شود که اعضای آن را از بین خود انتخاب کند مگر این که به ترتیب
ماده (22) عمل شود.
رییس و منشی هر شعبه مطابق ماده دوم انتخاب می شود.
در موقع مذاکرات یا انتخابات بدون این که نصف به علاوه یک نفر حاضر باشند
نباید رای بدهند.
انعقاد شعبات تا وقتی که رییس آن معین نشده است بر عهده رییس مجلس است .
ماده سیزدهم - شعبات در کارهای خودشان باید موافق دستوری که مجلس معین
کرده است رفتار نمایند و در هر جلسه باید صورت مجلسی از مذاکرات خود
ترتیب داده و اسامی اشخاصی که حاضرند در صورت مزبور ذکر شود.
ماده چهاردهم - در شعبات شروع به مذاکره طرح یا لایحه قانونی ممکن نیست
مگر بیست و چهار ساعت بعد از آن که آن لوایح یا طرحهای قانونی توزیع شده
باشند به استثنای مواقعی که فوریت آن از طرف مجلس تصدیق شده باشد.
ماده پانزدهم *
>>*پاورقی : ماده 15 به موجب قانون 26 مهر ماه 1305 اصلاح شده است .<<
مجلس شورای ملی هر شش ماه مقارن تجدید انتخاب هیات رییسه هفت کمیسیون از
میان خود به طریق انتخاب جمعی معین می کند که اسامی آنها از قرار تفصیل
ذیل و هر یک نظر به تعیین مجلس مرکب از شش الی دوازده عضو است .
(اولا) کمیسیون خارجه .
(ثانیا) کمیسیون داخله .
(ثالثا) کمیسیون نظام .
(رابعا) کمیسیون عدلیه .
(خامسا) کمیسیون قوانین مالیه .
(سادسا) کمیسیون معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه .
(سابعا) کمیسیون پست و تلگراف و فواید عامه و فلاحت و تجارت و صنایع .
این کمیسیونها به هیچ وجه با سایر کمیسیونهایی که ممکن است مجلس تشکیل
آنها را رای دهد منافات نخواهد داشت .
ماده شانزدهم - در ابتدای هر دوره اجلاسیه سالیانه هر یک از شعبات یک
نفر عضو برای کمیسیون محاسبات مجلس معین می نماید و تمام محاسبات مراجعه
به مجلس به عهده این کمیسیون است چنانکه ذکر خواهد شد هیچ یک از اعضا
هیات رییسه نمی تواند در این کمیسیون به سمت عضویت معین شود.
ماده هفدهم - در راس هر سه ماه در موقع تجدید شعبات یک کمسیون شش نفری
موسوم به کمیسیون عرایض و مرخصی و یک کمیسیون دیگری مرکب از شش یا دوازده
نفر موسوم به کمیسیون مبتکرات معین می شود.
ماده هیجدهم - یک کمیسیون موسوم به کمیسیون بودجه مرکب از هیجده نفر
در اول هر دوره اجلاسیه از شعبات معین می شود.
در جلسات این کمیسیون اعضا حاضره و غائبه و معذوره معین و فردای آن روز
اسامی آنها در روزنامه رسمی درج خواهد شد.
مطالب ذیل راجع به این کمیسیون است :
(1) تمام مطالب راجعه به بودجه سال بعد.
(2) تمام لوایح یا طرح قانونی که موجب تغییر دخل و خرج سال بعد است .
ماده نوزدهم - اگر لوایح یا طرحهای قانونی که متضمن تقاضای وجوه اضافی
یا فوق العاده سال جاریه یا گذشته است به مجلس پیشنهاد شد آن لوایح و
طرحها باید به کمیسیون بودجه سال اخیر رجوع شود مگر در صورتی که دوره
تقنینیه به سر آمده و طوری شود که انعقاد کمیسیون سال قبل ممکن نباشد در
چنین موقع لوایح فوق رجوع به کمیسیون بودجه موجوده می شود.
ماده بیستم - مجلس همیشه می تواند رسیدگی لوایح و طرحهای قانونی را که
در ماده (19) و فقره ثانی ماده (18) ذکر شده به کمیسیون مخصوص دیگری رجوع
نماید ولی چنین کمیسیون مخصوص که مامور رسیدگی لوایح مزبوره است فقط باید
در کلیه لایحه راپرتی بدهد بدون آن که بتواند در باب خرج عقیده پیشنهاد
نماید.
هر گاه رای کمیسیون مزبور با لایحه مساعد باشد باید نتیجه ملاحظات خود را
به کمیسیون بودجه اطلاع داده و این کمیسیون در ظرف ده روز عقیده خود را در
باب تصویب خرج پیشنهاد کند.
در این صورت عقیده و رای کمیسیون بودجه باید مستند به دلایل موجه بوده و
طبع شده و ضمیمه راپرت کمیسیون مخصوص بشود.
مواردی که به موجب این نظامنامه فوری نامیده می شوند از قواعد فوق مستثنی
است .
ماده بیست و یکم - مجلس به ملاحظه اهمیت طرح یا لایحه قانونی می تواند
رای بدهد که از هر شعبه یک یا دو یا سه نفر برای عضویت کمیسیون مخصوص آن
طرح یا لایحه انتخاب شوند.
ماده بیست و دوم - بر حسب خواهش یک نفر از نمایندگان در موقع رجوع
لایحه یا طرح قانونی به شعبات مجلس می تواند قرار بدهد تعیین اعضای کمیسیون
یا در خود مجلس و یا در شعبات به ترتیب انتخاب جمعی موافق اکثریتی که در
ماده (2) ذکر شده به عمل آید.
در صورتی که تعیین اعضا کمیسیون ها به طریق انتخاب جمعی به شعب راجع شود
باید هر شعبه علیحده آرا خود را استخراج نموده و مجموع آرا در شعبه اول
تعداد شده و به رییس مجلس اظهار و او به مجلس اعلام نماید.
ماده بیست و سوم - کمیسیونهایی که برای امور مخصوص تشکیل شده اند هر
گاه طرح یا لایحه قانون جدیدی مربوط به همان امور پیشنهاد شود مجلس
می تواند طرح یا لایحه جدیده را به همان کمیسیون رجوع نماید.
راپورتهایی که کمیسیونهای دوره سابق تقنینیه به مجلس پیشنهاد کرده اند
ممکن است به کمیسیونهای جدید رجوع شود و این یا بر حسب خواهش خود
کمیسیونهای جدید و یا بر حسب تقاضای ده نفر از نمایندگان است .
چنین تقاضا باید به توسط رییس به مجلس اظهار شود در صورتی که این خواهش
از طرف کمیسیونها باشد لازم به اخذ رای نیست و اگر از طرف نمایندگان باشد
بدون مباحثه به قیام و قعود رای گرفته می شود.
هر کمیسیونی که راپورت کمیسیون دوره سابق به او رجوع شده باشد می تواند
همان راپورت را بدون تغییر قبول نماید و در این صورت کمیسیون مزبور یکی
از اعضا خود را برای تایید و مدافعه آن معین می کند.
در صوری که کمیسیون تغییر یک یا چند ماده آن را لازم بداند راپورتی که به
مجلس می دهد فقط محدود به همان مواد خواهد بود.
ماده بیست و چهارم - در صورتی که یکی از اعضای کمیسیونی از عضویت
کمیسیون یا نمایندگی استعفا داده یا فوت نماید باید همان شعبه که شخص
مستعفی یا متوفی را به عضویت کمیسیون انتخاب کرده بود دیگری را به جای او
معین نماید و اگر دوره شعبه مزبوره به سر آمده است باید برای همین امر
موقتا منعقد شود در دو مورد اخیر یعنی در صورت استعفا از نمایندگی و فوت
هر گاه در موقع انعقاد شعبه مذکوره نماینده دیگری به جای مستعفی یا متوفی
داخل مجلس شده است باید موقتا داخل آن شعبه شده او در انتخاب عضو کمیسیون
شرکت نموده پس از آن به ترتیب مقرره ماده (3) داخل شعبه خود بشود.
و هر گاه در موقع انعقاد شعبه مذکوره هنوز به جای متوفی یا مستعفی دیگری
به مجلس داخل نشده است شعبه مزبور بدون این که منتظر شود عضو کمیسیون را
معین می کند.
ماده بیست و پنجم - کمیسیونها پس از انتخاب بدون تاخیر در تحت ریاست
مسن ترین اعضا خود منعقد و یک رییس و یک نایب رییس و به مناسبت اهمیت یک
یا دو منشی و یک مخبر که عقیده کمیسیون را به مجلس راپورت می دهد به ترتیب
ماده (2) انتخاب می نمایند.
تمام کمیسیونهای ماده (15) باید دو ماه به دو ماه صورتی از خلاصه اعمال در
مجلس علنی تقدیم نمایند و صورت مزبوره در روزنامه رسمی طبع خواهد شد هر
طرح یا لایحه قانونی که به کمیسیون راجع می شود باید راپورت آن منتها در
ظرف دو ماه از تاریخ ارجاع داده شود و الا صاحب لایحه حق دارد از مجلس
درخواست کند که مباحثه آن را جزو دستور مجلس قرار دهند.
در هر جلسه اسامی اعضا حاضره کمیسیون در صورت مجلس ثبت می شود.
ماده بیست و ششم - راپورت کمیسیون در خصوص طرح یا لایحه قانونی که به
آن ارجاع شده در مجلس علنی داده می شود در صورتی که مجلس تصویب نماید در
همان جلسه قرائت می شود.
راپرت مزبور به استثنای مواردی که مجلس فوریت آن را تصدیق می کند لااقل
بیست و چهار ساعت قبل از مباحثه طبع و توزیع می شود.
ماده بیست و هفتم - هیچ یک از نمایندگان نمی تواند در زمان واحد در بیش
از دو کمیسیون که مشغول کارند عضویت داشته باشد مگر در کمیسیون تحقیق
انتخاب و کمیسیون محاسبات مجلس که از این قاعده مستثنی است .
کمیسیونهایی که تمام راپرتهای خود را به مجلس تقدیم نکرده اند کمیسیون
مشغول به کار محسوب می شود بنا بر این در موقع انعقاد شعبات برای انتخاب
اعضای کمیسیون به توسط هیات رییسه صورت اعضایی که موافق قسمت اول همین
ماده غیر قابل انتخابند به رییس آن شعبه داده می شود.
در صورتی که شخصی غیر قابل انتخاب بوده و در شعبه منتخب شده باشد رییس
مجلس به رییس شعبه مراتب را اطلاع داده تجدید انتخاب را درخواست می نماید.
ماده بیست و هشتم - تمام اسناد و نوشتجات راجعه به موادی که باید در
کمیسیونها و شعبات مباحثه شود به توسط رییس مجلس به آن کمیسیونها داده
می شود.
اعضا مجلس می توانند اسنادی که برای تدقیق لوایح قانونی به کمیسیونها یا
شعب فرستاده شده ملاحظه نمایند لیکن اسناد مزبوره از کمیسیون باید بیرون
نرود و باعث تاخیر کار کمیسیون هم نشود.
پس از آن که مجلس در باب لایحه یا طرحی رای داد اسناد و صورت جلسات راجعه
به آن در دفتر ضبط می شود.
فصل چهارم
در باب لوایح قانونی که از طرف دولت پیشنهاد می شود
ماده بیست و نهم - لوایح قانونی که از طرف دولت پیشنهاد می شود باید به
توسط یکی از وزرا یا معاونی وزرا در مجلس علنی داده شود.
در صورتی که مجلس یا وزیر یا معاون او قرائت آن را لازم دانند این لایحه پس
از قرائت تسلیم رییس می شود.
ماده سی ام - لوایح مذکوره که طبع و توزیع خواهند شد باید دارای مقدمه
باشد که متضمن دلایل آن است .
لوایح به توسط رییس مجلس به شعبه ها یا چنان که در ماده (23) ذکر شد به
کمیسیون موجود فرستاده می شود که پس از راپرت آن کمیسیون لایحه قانونی در
مجلس مطرح شور شود.
ماده سی و یکم - وزرا یا معاونین ایشان می توانند برای دادن توضیحات در
کمیسیون حاضر شوند و همچنین کمیسیون می تواند وزرا را برای دادن توضیح
دعوت نماید.
ماده سی و دوم - هر گاه دولت لایحه قانونی به مجلس فرستاده و بر وفق
اصل (24) قانون اساسی تصویب عهدنامه که با یکی از دول خارجه بسته می شود
تقاضا نمود در باب مواد عهدنامه رای گرفته نمی شود و تغییری هم در متن آن
داده نمی شود.
اگر در ضمن شور اول یا دوم بعضی از نمایندگان در برخی از شرایط اعتراض و
ایرادی دارند این اعتراض و ایراد باید به عنوان رجوع به کمیسیون در مجلس
اظهار شود قبول یا رد رجوع به کمیسیون وقتی مطرح می شود که لااقل بیست و
چهار ساعت قبل اعتراضات مزبوره طبع و توزیع شده باشد.
هر گاه مجلس پس از مباحثات در باب ارجاع به کمیسیون این مسئله را قابل
توجه دانست آن وقت به کمیسیون رجوع می نمایند.
در موقع شور ثانوی کمیسیون راپورتی در باب موارد اعتراض طبع و توزیع کرده
و در ضمن آن عقیده خود را در باب تصویب یا رد یا تعویق لایحه بیان می نماید
و پس از آن مجلس ملاحظات خود را کرده و رای قطعی می دهد.
در صورت رد یا تعویق لایحه مجلس بدین طریق رای می دهد: مجلس شورای ملی به
دولت تکلیف می کند که در باب شرایط معترض علیها مجددا با دولت متعاهده
داخل مذاکره و گفتگو شود.
در مواقعی که فوریت لایحه مزبوره از طرف مجلس تصدیق شده باشد شرایطی که به
کمیسیون رجوع می شود راپرت آن را کمیسیون مزبور معجلا پس از ختم مباحثات
شرایط بلااعتراض به مجلس پیشنهاد می کند.
فصل پنجم
در طرحهای قانونی که از طرف اعضای مجلس پیشنهاد می شود
ماده سی و سوم - هر طرحی را که نماینده پیشنهاد می کند باید به طرز
قانون ماده به ماده نوشته شده و دارای مقدمه که متضمن دلایل آن است بوده
باشد.
طرح مذکور پس از آن که پانزده نفر مذاکره آن را تصویب کرده باشند کتبا به
رییس داده می شود رییس می توان آن را به کمیسیون مبتکرات رجوع نماید.
ماده سی و چهارم - همچنین هر نماینده می تواند طرحی را ولو این که
مذاکره آن را پانزده نفر تصویب نکرده باشند به توسط رییس به کمیسیون
مبتکرات بفرستد ولی راپرت کمیسیون در باب آن طرح وقتی مطرح مذاکره در
مجلس خواهد شد که اقلا پانزده نفر از نمایندگان مذاکره آن را تصویب کرده
باشند.
ماده سی و پنجم - پس از آنکه پانزده نفر مذاکره طرحی را تصویب نمودند
اگر طرح مزبور به کمیسیون مبتکرات رجوع شد راپرت آن کمیسیون باید اقلا
بیست و چهار ساعت قبل از مذاکره طبع و توزیع شود و هر گاه به کمیسیون
مبتکرات رجوع نشده باشد روز مباحثه منوط به قرارداد مجلس است و باید اقلا
بیست و چهار ساعت قبل آن طرح طبع و توزیع شده باشد.
ماده سی و ششم - هر طرحی که به کمیسیون مبتکرات رجوع می شود باید در
ظرف پانزده روز راپورت مختصری از آن طرح به مجلس داده شود و تصریح نماید
که آن طرح قابل توجه یا رد یا تعویق است و نیز می تواند فوریت طرح را
اظهار نماید.
ماده سی و هفتم - در روزی که برای مباحثات معین شده است مجلس در باب
طرح مزبور اساسا و به طور کلی مذاکره کرده و در خصوص قبول توجه یا عدم
توجه رای می دهد.
ماده سی و هشتم - در صورت عدم توجه آن طرح رد شده محسوب می شود و در
صورت قبول توجه به شعبات فرستاده می شود که کمیسیونی برای آن تشکیل دهند و
نیز ممکن است به کمیسیونی که قبل از وقت تشکیل و مربوط به این طرح است
رجوع نمانید.
هر گاه کمیسیون مبتکرات ملتفت شود که طرح مزبور مربوط به کمیسیونی است که
قبل از وقت تشکیل شده می تواند از مجلس تقاضا نماید که آن طرح را به همان
کمیسیون رجوع نمایند.
ماده سی و نهم - بعد از وصول راپرت کمیسیون طرح قانونی به موقع شور
گذارده خواهد شد.
ماده چهلم - صاحب یا صاحبان طرح قانون حق دارند که در کمیسیون حاضر
شده توضیحات بدهند.
ماده چهل و یکم - صاحب طرح در هر موقع ولو در موقع مباحثات حق دارد که
آن را مسترد دارد اگر عضو دیگری طرح مزبور را اختیار کرده مذاکرات اعاده
می شود.
ماده چهل و دوم - اگر طرح قانون که از طرف نماینده پیشنهاد شده است
راجع به یکی از وزرای مسئول باشد موافق اصل (40) قانون اساسی باید آن
وزیر را مطلع نموده که خود یا معاون او حاضر شده مذاکرات در حضور او به
عمل آید.
ماده چهل و سوم - هر گاه طرحی به مجلس آمده قابل توجه نشد آن طرح را
تا شش ماه دیگر نمی توان مجددا به مجلس پیشنهاد کرد ولی اگر قابل توجه شده
و بعد به شعبات یا کمیسیونی فرستاده شده مجددا برای مباحثه به مجلس آمده
چنانچه در این موقع آن طرح رد شود تا سه ماه دیگر نمی توان دوباره آن را
به مجلس پیشنهاد کرد.
مدلول این ماده درباره عهدنامه جاتی که با دول خارجه بسته می شود مجری
نیست .
فصل ششم
در باب استیضاح و سئوالات از وزرا
ماده چهل و چهارم - هر نماینده که از وزیری می خواهد استیضاحی نماید
باید تقاضای خود را کتبا به رییس داده و موضوع استیضاح را در ضمن معین
نماید.
رییس آن را در مجلس قرائت می کند و مجلس باید آن تقاضا را قبول نموده پس
از آن که از اظهارات وزیر یا وزرا در باب تعیین روزی که استیضاح باید به
عمل آید مستحضر شد بدون مباحثه در اصل موضوع قرار روز استیضاح را می دهد.
استیضاحاتی که در باب امور سیاسی داخلی مملکت است نباید بیش از یک ماه به
عهده تعویق بماند.
ماده چهل و پنجم - استیضاح نماینده از نماینده ممنوع است .
ماده چهل و ششم - در روز معین بعد از آن که وزیر یا هیات وزرا در مجلس
حاضر و توضیحات داده شده پس از ختم مذاکرات هر یک از نمایندگان حق دارد
نسبت به وزرا از مجلس رای مثبت یا منفی یا ساکت خواستار شود.
ماده چهل و هفتم - رای مثبت آن است که تصدیق مجلس را نسبت به اظهارات
هیات وزرا بیان نماید.
و رای منفی به عکس متضمن عدم تصدیق مجلس نسبت به وزرا است .
و رای ساکت آن است که در باب تصدیق و عدم آن ساکت است .
ماده چهل و هشتم - رای ساکت از این قرار داده می شود.
مجلس شورای ملی پس از استماع توضیحات وزیر یا هیات وزرا مباحثات مطلب
مطرح شده را ختم می نماید - رای مثبت یا منفی از این قرار است :
مجلس شورای ملی پس از استماع توضیحات وزیر یا وزرا اظهارات ایشان را
تصدیق نموده و مباحثه مطلب مطرح شده را ختم می نماید.
یا این که : مجلس شورای ملی پس از استماع توضیحات وزیر یا وزرا با کمال
تاسف اظهارات ایشان را موقع قبول ندانسته و مباحثات مطلب مطرح شده را ختم
می نماید.
ماده چهل و نهم - تقاضای رای مثبت و منفی باید کتبا به رییس داده شود.
ماده پنجاهم - رای ساکت در صورتی که از طرف یکی از اعضا خواسته شود حق
تقدم دارد به این معنی که اول در مورد رای ساکت اخذ رای می شود اگر قبول
نشد در رای مثبت یا منفی رای گرفته می شود.
ماده پنجاه و یکم - هر گاه رای ساکت رد شود مجلس می تواند مستقیما در
باب رای مثبت و منفی رای داده یا این که به تقاضای یکی از نمایندگان
مسئله را رجوع به شعبات نماید که پس از راپرت کمیسیون منتخب از شعبات
مجلس رای خود را بدهد.
در صورت رجوع به شعبات مانند موارد فوری پس از اصغای راپرت کمیسیون رای
داده خواهد شد.
چنانچه عقیده کمیسیون در مجلس قبول نشود خود مجلس در باب رای مثبت و منفی
رای خواهد داد.
ماده پنجاه و دوم - در هر موقعی که مجلس مستقیما رای می دهد حق تقدم و
تاخر آرا مثبت و منفی بسته به قرارداد خود مجلس است .
ماده پنجاه و سوم - استیضاحی که تقاضا شده است و بعد صاحب آن مسترد
ساخته نمایندگان دیگر می توانند آن را اختیار نموده عنوان نمایند.
در باب سئوالات
ماده پنجاه و چهارم - نمایندگان می توانند در بدو یا ختم مجلس از وزرا
سئوالات نمایند از موضوع سئوال باید قبل از وقت وزیر را مستحضر نمود.
ماده پنجاه و پنجم - فقط نماینده که سئوال نموده حق دارد به طور
اختصار مجددا به وزیر جواب بگوید.
ماده پنجاه و ششم - در مطالبی که استتار آنها لازم است وزیر می تواند
امتناع از جواب نماید.
فصل هفتم
در مباحث لوایح قانونی و اصلاحات
ماده پنجاه و هفتم - به استثنای موارد فوری هیچ لایحه قانونی را
نمی توان قطعا رای داد و قبول کرده مگر این که دو مرتبه و اقلا به فاصله
پنج روز درباره آن شور شده باشد.
ماده پنجاه و هشتم - وقتی که مباحثات لایحه به طور کلی ختم شد باید
مواد آن لایحه یک یک مباحثه شود.
رییس در این خصوص از مجلس رای می خواهد اگر در باب مباحثات ماده به ماده
رای داده نشد رییس رد لایحه را اعلام می کند و اگر مباحثات ماده به ماده
قبول شد شروع به مباحثات شده در باب هر یک از مواد و اصطلاحات راجعه
مذاکرات به عمل می آید پس از آن در خصوص شور ثانوی مجلس رای می دهد.
در شور ثانوی در خصوص هر یک از مواد لایحه و اصلاحات راجعه رای گرفته می شود
پس از این ترتیبات یک رای قطعی در کلیه لایحه داده می شود ولی قبل از دادن
این رای هر یک از نمایندگان حق دارد ملاحظاتی که به طور کلی در رد یا قبول
لایحه دارد اظهار نماید.
ماده پنجاه و نهم - ترتیبات شور مرتبه اول و مرتبه دوم در موارد ذیل
مجری نخواهد بود:
(اولا) بودجه دخل و خرج مملکتی .
(ثانیا) قوانینی که راجع به تقاضای وجوهی برای مخارج مخصوص است .
(ثالثا) قوانین راجع به منافع محلی .
در این سه فقره یک شور کافی است و مباحثات آن به ترتیب موارد فوری است
چنان که ذکر خواهد شد.
ولی در هر صورت اصلاحات یا مواد الحاقیه که در ضمن شور پیشنهاد می شود باید
موافق ترتیبات ماده شصت و سه به عمل آید.
ماده شصتم - اصلاحاتی که از طرف یک یا چند نفر از نمایندگان پیشنهاد
می شود ماده قانون یا فصل بودجه را که اصلاح راجع به آن است باید تصریح
نماید اصلاحات مزبور نوشته شده به رییس داده می شود و رییس آن را به
کمیسیون مربوط به آن می فرستد.
اصلاحاتی که پس از توضیح و تشریح تایید و مدافعه نشود مجلس درباره آن شور
نخواهد کرد.
اصلاحاتی که از طرف نماینده پیشنهاد می شود مانند طرح قانونی قبل از وقت
باید قابل توجه شود.*
>>*پاورقی : این قسمت بعدا به موجب اصلاح مصوب 21 رجب 1329 قمری به طریق
ذیل اصلاح شده است :
تاصلاحاتی که در شوال اول از طرف نماینده پیشنهاد می شود پس از قرائت در
مجلس مطلقا باید به کمیسیون مربوطه به آن رجوع شودت.<<
ماده شصت و یکم - هر اصلاحی که در بین جلسه پیشنهاد شده ولی رای درباره
آن گرفته نشده باشد باید قبل از جلسه آتیه طبع و توزیع شود.
اصلاحات جدیدی که بعد از ختم شور اول پیشنهاد می شود باید اقلا یک روز قبل
از شروع به شور ثانوی به کمیسیون مربوط به آن رجوع و طبع و توزیع شود.
ماده شصت و دوم - اصلاحاتی که در ضمن مباحثات شور اول *
>>*پاورقی : به موجب اصلاح مصوب 21 رجب 1329 لفظ (اول ) حذف شده است .<<
و ثانی پیشنهاد می شود در صورتی که مخبر کمیسیون مربوط به آن تقاضا نماید
باید رجوع به کمیسیون شود.
ماده شصت و سوم - اصلاحاتی که در ضمن شور ثانوی پیشنهاد میشود در صورتی
که از طرف کمیسیون ارجاع آن خواسته نشود صاحب اصلاح بطور اختصار آن را
توضیح و استدلال می کند و فقط اعضا کمیسیون حق جواب دارند پس از آن مجلس در
باب قبول توجه به عدم قبول توجه رای می دهد.
در صورت قبول توجه آن اصلاح به کمیسیون فرستاده می شود.
درباره این قبیل اصلاحات نمی توان همان روزی که پیشنهاد شده است رای داد.
ماده شصت و چهارم - در صورتی که صاحبان اصلاحات تقاضا نمایند حق دارند
در کمیسیون حاضر شده توضیحات بدهند.
ماده شصت و پنجم - در قانون بودجه هیچ طرحی را که مستلزم ازدیاد مقرری
یا مدد معاش یا وظیفه باشد به عنوان ماده الحاقیه یا به عنوان اصلاح
نمی توان پیشنهاد کرد و همچنین است طرحی که خواه مستلزم احداث تاسیسات یا
شغل یا وظایف بوده خواه باعث توسعه هر یک از این سه فقره خارج از حدود
قوانین جاریه باشد.
فصل هشتم
در باب عرایض
ماده شصت و ششم - عرایض باید کتبی و به امضا یا مهر بوده و صاحب به
طور واضح خود را معرفی کرده باشد و به علاوه محل اقامت عارض و یا در صورت
تعدد امضا منزل یکی از عارضین قید شده باشد.
عرایضی که به مجلس داده می شود باید به اسم رییس باشد و ممکن است به توسط
یکی از نمایندگان هم عریضه داده شود و در این صورت نماینده مزبور در
حاشیه عریضه تسلیم آن را قید کرده و امضا می نماید.
چنانچه عریضه از طرف اجتماعاتی باشد که در معابر عامه تشکیل یافته است
پذیرفته نخواهد شد.
ماده شصت و هفتم - رییس پس از ملاحظه عرایض مزبوره آن را به دایره صورت
مجلس رجوع می نماید و در آن جا عرایض به ترتیب ورود در کتابچه مخصوصی نمره
گذاشته شده اسم و منزل عارض و همچنین خلاصه عریضه ثبت می شود و در صورتی که
عریضه به عنوان رییس نباشد اسم نماینده که عریضه به توسط او داد شده است
ثبت می شود.
ماده شصت و هشتم - عوارض پس از آن که ثبت شد به کمیسیون عرایض فرستاده
می شود لیکن آنهایی که راجع به طرح قانونی باشد که در تحت ملاحظه کمیسیون
مخصوصی است رییس مجلس مستقیما به همان کمیسیون ارجاع می کند و این ارجاع
هم ممکن است از طرف کمیسیون عرایض شود.
هر یک از اعضا مجلس می توانند از مضمون عرایض مستحضر شوند در این صورت
باید به رییس کمیسیونی که آن عرایض به آن جا محول شده است رجوع نمایند.
ماده شصت و نهم - کمیسیون پس از رسیدگی به عرایض آنها را به ترتیب ذیل
مرتب می نماید:
(1) عرایضی که رجوع آنها را به یکی از وزارتخانه ها صلاح می داند.
(2) عرایضی که علاوه بر ارجاع به یکی از وزارتخانه ها کمیسیون صالح
می داند که به ملاحظه مجلس برسد.
(3) عرایضی که رجوع آنها را به مجلس و وزرا بی فایده می داند.
دایره صورت مجلس صاحب عریضه را از هر یک از این سه قراری که کمیسیون
درباره عریضه او داده است مسبوق داشته و نمره عریضه را به او می دهد.
ماده هفتادم - *
>>*پاورقی : ماده 70 بعدا به موجب اصلاح مصوب دوم ذیقعده 1328 قمری جمله
اول به طریق ذیل اصلاح شده است :
تهر هفته چهار نسخه که متضمن مطالب ذیل است نوشته در اطاق تنفس گذاشته
می شودت.<<
(1) اسم و منزل صاحب عریضه و نمره عریضه .
(2) موضوع عریضه به طور اختصار.
(3) اسم مخبر کمیسیون .
(4) قراری که کمیسیون در باب عریضه داده است و به طور اختصار دلایل آن .
معذالک کمیسیون می تواند در صورتی که اعضا حاضر متفقا رای داده باشند فقط
در ورقه به ذکر نمره و اسم صاحب عریضه و قراری که کمیسیون در آن خصوص
داده اکتفا نماید.
ماده هفتاد و یکم - هر نماینده حق دارد تا مدت یک ماه بعد از تقسیم
ورقه مزبور در مجلس علنی راپورت عریضه را به خواهد قطع نظر از این که
عریضه مزبور داخل در طبقه اول یا دوم و یا سوم بوده باشد.
در صورت چنین تقاضا راپورت باید به مجلس داده شود پس از انقضای موعد
فوق الذکر هر یک از قرارهای سه گانه کمیسیون قطعی خواهد بود.
ماده هفتاد و دوم - راپورت عرایض را کمیسیون در مجلس علنی می دهد تقدم
یا فوریت رسیدگی به هر یک از آنها را می توان تقاضا نمود.
مجلس رای خود را در این تقاضا که دلیل آن باید مختصرا بیان شود اظهار
می دارد..
مخبر کمیسیون یا یکی از وزرا می تواند در این باب اظهارات بنماید.
ماده هفتاد و سوم - کمیسیون های مخصوص که بعضی عرایض به آنها رجوع
می شود باید در راپورت خود متذکر آن عرایض بشوند.
وزرا منتها در ظرف دو ماه به واسطه ورقه که طبع و بین اعضا توزیع می شود
اشعار خواهند نمود که در خصوص عرایض که به آنها فرستاده شده چه اقدامی
کرده اند.
فصل نهم - در موارد فوری
ماده هفتاد و چهارم - در موقعی که لایحه یا طرح قانونی پیشنهاد می شود
وزرا یا صاحب طرح یا یکی از نمایندگان می تواند از مجلس تقاضا نماید که
فوری بودن آن را تصدیق نماید.
ماده هفتاد و پنجم - این چنین تقاضا با مقدمه که حاوی دلایل آن باشد
اظهار می شود و پس از آن مجلس در فوریت و عدم فوریت آن رای می دهد.
ماده هفتاد و ششم - اگر مجلس فوریت آن مطلب را تصدیق نماید مطلب مزبور
را یا به شعبات یا به یکی از کمیسیونهای مربوط به آن که از سابق تشکیل
شده رجوع می نماید.
و نیز مجلس می تواند خود فورا به آن لایحه یا طرح قانونی رسیدگی کند و این
در صورتی است که مخصوصا در این باب رای داده شود.
ماده هفتاد و هفتم - طرح یا لایحه قانونی که فوریت آن تصدیق شده باشد
فقط یک نوبت درباره آن شور می شود و در این شور بدوا درباره آن به طور کلی
و روی هم رفته مباحثه می شود پس از آن در باب صلاحیت مذاکره فردا فرد مواد
آن رییس از مجلس کسب رای می نماید.
ماده هفتاد و هشتم - اگر مجلس از مباحثه در مواد امتناع نماید آن طرح
یا لایحه رد شده محسوب می شود و الا مباحثات اعاده شده و مذاکرات منحصر به
هر یک از مواد و اصلاحات راجعه خواهد بود.
ماده هفتاد و نهم - هر اصلاح یا ماده الحاقیه که در ضمن مباحثات اظهار
می شود باید دلایل آن به طور اختصار بیان شود در صورتی که وزیر یا مخبر
کمیسیون تقاضا نماید باید آن اصلاح یا ماده الحاقیه به کمیسیون رجوع شود.
هر گاه ارجاع به کمیسیون تقاضا نشود در باب قبول توجه از مجلس رای خواسته
می شود مجلس پس از استماع اظهارات مخبر کمیسیون در این باب رای می دهد.
اصلاح یا ماده الحاقیه در صورت قبول توجه به کمیسیون ارجاع می شود.
ماده هشتادم - پس از دادن رای درباره هر یک از مواد لایحه یا طرح
قانونی باید برای کلیه آن نیز رای گرفته شود.
و قبل از این رای اخیر هر نماینده حق دارد که در رد و قبول آن ملاحظات خود
را به طور کلی اظهار دارد.
و همچنین مجلس می توان قبل از رای دادن به مجموعه لایحه یا طرح مذکوره آن
را به کمیسیون رجوع نماید تا کمیسیون در آن تجدید نظر کرده با رعایت
تناسب فصول و مواد آن را مرتب نماید.
و اگر کمیسیون این ارجاع را بخواهد باید لایحه یا طرح مزبور به کمیسیون
فرستاده شود.
کمیسیون نتیجه عمل خود را بدون فوت وقت تقدیم مجلس نموده و لایحه یا طرح
قرائت شده و مباحثاتی که در آن باب می شود فقط راجع به انشا آن لایحه یا
طرح خواهد بود لاغیر.
ماده هشتاد و یکم - در صورتی که مجلس فوریت لایحه یا طرحی را تصدیق
ننماید مباحثه و رای دادن در آن به طور معمول صورت می گیرد.
طرح یا لایحه قانونی که فوریت آن را مجلس تصدیق کرده باشد در صورت تقاضای
یکی از نمایندگان و پس از آن که راپورت کمیسیونی که مامور رسیدگی آن است
تسلیم شده باشد مجلس می تواند فوریت آن را سلب نماید.
در صورتی که مباحثات مواد فردا فرد شروع شده باشد سلب فوریت را نمی توان
تقاضا نمود ولی پس از ختم مباحثه مواد و قبل از رای گرفتن در کلیه قانون
ممکن است .
فصل دهم
طریقه رای دادن
ماده هشتاد و دوم - رای دادن در مجلس کلیتا بر سه قسم است :
(1) قیام و قعود.
(2) رای علنی .
(3) رای مخفی .
ماده هشتاد و سوم - در تمام مسائل باید به قیام و قعود رای گرفت مگر
در مواقعی که در مواد (85) و (86) و (90) این نظامنامه قید شده است .
ماده هشتاد و چهارم - نتیجه رای به قیام و قعود را رییس و منشیان
تشخیص می دهند.
هر گاه دفعه اولی نتیجه مشکوک باشد در دفعه ثانی به همان طریق رای گرفته
می شود در این صورت در میان دفعه اولی و دفعه ثانی کسی حق نطق ندارد و
همچنین اگر دفعه ثانی هم مشکوک شد و لازم رای گرفتن به واسطه اوراق باشد
مابین این دو عمل نیز کسی حق نطق ندارد.
ماده هشتاد و پنجم - در موارد ذیل اخذ رای علنی با اوراق حتمی است :
(اولا) بعد از این که دو دفعه به واسطه قیام و قعود نتیجه مشکوک باشد.
(ثانیا)* در تمام لوایح قانونی که تقاضای اجازه مخارج می نماید.
(ثالثا)* در لوایح قانونی که مالیات یا عوارض برقرار می کند و یا مالیات و
عوارضی که سابقا برقرار بوده است تغییر می دهد.
>>*پاورقی : فقره دوم و سوم ماده 85 در جلسه 21 رجب 1329 قمری به طریق ذیل
تفسیر شده : تهر چند تا کنون در مجلس عمل بر این بوده که در هر یک از مواد
لوایح قانونی مذکوره در فقره دوم و سوم ماده هشتاد و پنجم با اوراق اخذ
رای شود لیکن ماده مزبور این ترتیب را حتمیت نداده و رای با اوراق در
موقع اخذ رای کلی لوایح مزبوره کفایت می کندت.<<
ماده هشتاد و ششم - رای علنی با اوراق را هر موقع می توان تقاضا نمود
مگر در موارد ذیل :
(اولا) در صورتی که در تغییر و توضیح یکی از مواد این نظامنامه اختلافی
حاصل شده و منجر به دادن رای شود.
(ثانیا) در مواردی که در مواد (111) و (127) و (132) ذکر شده است .
رای علنی با اوراق را ممکن است قبل از این که از روی قاعده قیام و قعود
رای گرفته شود تقاضا نمود.
و همچنین است در صورتی که بعد از یک مرتبه مطابق قیام و قعود رای گرفته
شده و نتیجه مشکوک باشد.
ماده هشتاد و هفتم - تقاضای رای علنی با اوراق باید کتبا به عمل آید و
لااقل پنج نفر از اعضای مجلس آن را امضا نموده به رییس بدهند ولی در صورتی
که یک دفعه به واسطه قیام و قعود رای گرفته شده و مشکوک شد تقاضای شفاهی
یکی از نمایندگان کافی است .
اسامی این پنج نفر فوق با اسامی رای دهندگان مخالف و موافق در صورت مجلس
نوشته خواهد شد.
ماده هشتاد و هشتم - ترتیب گرفتن رای علنی با اوراق از این قرار است :
هر نماینده دارای دو ورقه مختلف اللون است که اسم آن نماینده در روی آنها
چات شده است .
ورقه سفید علامت قبول و ورقه آبی علامت رد است .
و در موقع گرفتن رای پیشخدمت مخصوص اطاق مجلس ظرف رای را نزد هر نماینده
برده و نماینده ورقه خود را در آن می اندازد پس از آن که تمام اوراق جمع
شد رییس ختم اخذ اوراق را اعلام می کند و فورا ظرف رای را در محل نطق آورده
و منشیان استخراج آرا نموده و نتیجه را رییس اعلام می نماید.
هیات رییسه باید بعد از سایرین رای بدهند.
ماده هشتاد و نهم - در صورتی که ده نفر از نمایندگان تقاضا نمایند اخذ
رای علنی با اوراق باید در محل نطق به عمل آید به شرط این که این تقاضا
کتبا نوشته شده و امضا شده باشد.
اسامی امضاکنندگان یک یک خوانده شده و حضور آنها در مجلس معین می شود و
ترتیب اخذ رای از این قرار است :
هر نماینده پس از آن که یک مهره تفتیشیه از یکی از منشیان گرفت ورقه رای
خود را در ظرف رای که در محل نطق است انداخته مهره را در ظرفی که در روی
میز منشیان دست راست می اندازد و بعد شماره اوراق و مهره های تفتیشیه موافق
ماده قبل به عمل آمده و تطبیق می شود.
ماده نودم - در تمام مواقعی که اخذ رای علنی با اوراق ممکن یا
حتمی القبول است هر گاه پانزده نفر از اعضا کتبا تقاضا نمایند باید رای
مخفی گرفته شود اسامی اشخاصی که این تقاضا را می کنند در روزنامه رسمی درج
خواهد شد.
ماده نود و یکم - اخذ رای مخفی به ترتیبی است که در باب اخذ رای علنی
با اوراق در محل نطق ذکر شد ولی در عوض اوراق مهره های سفید و سیاه
استعمال می شود مهره سفید علامت قبول و مهره سیاه علامت رد است .
منشیان مهره های رای را در یک ظرفی ریخته و به طور آشکار شماره نموده و
مهره های سفید را از سیاه جدا می نمایند و از همین قرار مهره های تفتیشیه را
می شمارند.
نتیجه را لااقل سه منشی معین نموده و رییس آن را اعلام می دارد.
ماده نود و دوم - در موقع اخذ رای علنی با اوراق یا اخذ رای مخفی هر
گاه خواندن اسامی نمایندگان برای تحقیق حضور تقاضا شود مجلس بدون مباحثه
در آن باب رای می دهد.
در این صورت اسم هر یک از نمایندگان را یکی از منشیان به صدای بلند ذکر
کرده و همان شخص رای خود را در ظرف مخصوص می اندازد پس از ختم این عمل
مجددا اسامی قرائت می شود تا آنهایی که در دفعه اول خارج اطاق بودن
بتوانند رای بدهند.
ماده نود و سوم *
>>*پاورقی : قسمت اخیر ماده 93 به موجب قانون 21 آذر ماه 1306 اصلاح شده
است <<
- انتخاباتی که در مجلس عمومی یا در شعبات یا در کمیسیونها می شود باید به
رای مخفی باشد.
در موقع انتخابات در مجلس عمومی یک ظرف در محل نطق و دیگری در روی میز
منشیان گذارده می شود.
هر نماینده ورقه رای خود را در پاکت سرباز گذاشته در ظرف اول و مهره
تفتیشیه را در ظرف ثانی می گذارد.
برای استخراج آرا سه نفر به قرعه معین می شود.
در انتخابات مجلس عمومی به غیر از انتخابات هیات رییسه به طریق ذیل عمل
می شود:
یکی از ظرفها در اطاق مجاور مجلس در تحت نظارت یکی از منشیان و دو نفر از
نمایندگانی که به قرعه معین شدند گذاشته می شود.
هر یک از نمایندگان ورقه رای خود را آمده در آن ظرف می اندازد بدون این که
جلسه برای این امر تعطیل شود.
مستخرجین آرا در محاذی اسامی رای دهندگان علامتی می گذارند.
ساعت شروع به اخذ رای و ختم آن را رییس به تصویب مجلس معین می نماید
استخراج آرا به طریق معمول به عمل می آید.
فصل یازدهم
در باب بعضی ترتیبات راجعه برای و مذاکرات
ماده نود و چهارم - هر یک از نمایندگان حق دارد از مجلس تقاضا نماید
که طرح یا لایحه قانونی که به مجلس آمده است مسکوت عنه بماند به این معنی
که شور و مذاکره در آن طرح یا لایحه صلاح و مناسب نیست .
در طرحهای قانونی که فوریت آن از مجلس خواسته نشده باشد اگر طرح مزبور به
کمیسیون مبتکرات رجوع شده باشد تقاضای سکوت را نمی توان پیشنهاد کرد مگر
بعد از وصول راپورت کمیسیون مزبور و اگر به کمیسیون مبتکرات رجوع نشده
باشد پس از آمدن طرح به مجلس برای قبول توجه در هر موقع می توان سکوت را
تقاضا نمود درباره لوایح قانونی که از طرف دولت پیشنهاد می شود تقاضای
سکوت پس از وصول راپرت کمیسیون در هر موقع ممکن است .
در موقعی که راجع به طرح یا لایحه قانونی تقاضای سکوت شود در خصوص رد یا
قبول این تقاضا قبل از آن که درباره خود مطلب اخذ رای شود رای گرفته
می شود.
ماده نود و پنجم - در صورتی که در مطلب معینی تقاضاهای مختلف در مجلس
شده و منجر به اخذ رای شود تعیین حق تقدیم و تاخر با مجلس است مگر مواقعی
که تقدم آن در این نظامنامه مصرح است .
ماده نود و ششم - اصلاحاتی که درباره مطلبی پیشنهاد می شود قبل از خود
مطلب درباره آن اصلاحات رای گرفته می شود.
ماده نود و هفتم - تقاضاهایی که راجع به دستور مذاکرات مجلس یا راجع
به حق تقدم است و نیز آنهایی که راجع به رعایت نظامنامه داخلی است همیشه
بر مسئله اصلی تقدم دارد و مذاکرات مسئله اصلی را توقیف می نماید.
ولی هر گاه شخصی مشغول نطق در مسئله اصلی شده باشد تا نطق او تمام نشود
مطالب مذکوره تقاضا نمی شود.
ماده نود و هشتم - در طرحها و لوایح قانونی اولا باید ماده به ماده و
بعد در کلیه آن رای گرفته شود.
ماد نود و نهم - در مسائل و موادی که مشتمل بر فقرات مختلفه است اگر
تجزیه آن ولو از طرف یک نفر خواسته شود باید آن ماده یا مسئله تقسیم شده
و جزو به جز و رای گرفته شود ولی پس از آن که در جزو آخر رای گرفته شد
مجددا باید در مجموع قسمتهایی که قبول شده است رای گرفته شود.
ماده صدم - عده کافی برای مذاکرات و گرفتن رای موافق اصل هفتم قانون
اساسی است تشخیص عده حضار به عده هیئت رییسه است .
ماده صد و یکم - نتیجه مذاکرات مجلس را رییس با صدای بلند از این قرار
اعلام می کند:
مجلس فلان مطلب را قبول کرد یا مجلس فلان مطلب را رد کرد.
فصل دوازدهم
ترتیب جلسات
ماده صد و دوم - افتتاح جلسات و حفظ ترتیب مذاکرات و اجرای نظامنامه و
حفظ نظم به عهده رییس است .
هر یک از نمایندگان در صورتی که از نظامنامه تخلفی مشاهده شود حق دارد
مراتب را اخطار نماید.
ماده صد و سوم - منشیان مجلس مواظب و ناظر تحریر صورت مجلس خواهند
بود.
صورت مجلس هر جلسه را یکی از منشیان در ابتدای مذاکرات جلسه بعد قرائت
می کند و صورت مزبوره پس از قبول مجلس به امضای رییس یا نایب رییس که در
آن جلسه به جای رییس بوده است و نیز اقلا به امضای دو نفر از منشیان
می رسد.
ماده صد و چهارم - قبل از آن که داخل موضوع مباحثات شوند رییس نوشتجات
و مطالبی که راجع به مجلس است به اطلاع نمایندگان می رساند.
ماده صد و پنجم - نوشتجاتی که به مجلس می رسد ممکن است به اسم رییس
فرستاده شده یا در جلسه رسمی به مقام ریاست تقدیم شود مجلس در صورتی که
مفید بداند امر به طبع آن نوشتجات می نماید.
ماده صد و ششم - هر یک از اعضا که می خواهد نطق نماید باید اول از رییس
اجازه خواسته پس از تحصیل آن به کرسی نطق رفته و مطلب خود را عنوان
نماید.
و اگر کسی خواسته باشد که در جای خود ایستاده نطق مختصری نماید آن هم
موقوف به اجازه رییس است .
ماده صد و هفتم - منشیان اسامی نمایندگان را به ترتیبی که در مجلس یا
در خارج مجلس اجازه می خواهند ثبت می کنند.
اگر اجازه نطق راجع به لوایح یا طرح قانونی باشد قبل از تسلیم راپرت
کمیسیون به مجلس اسامی نمایندگان برای نطق ثبت نمی شود.
ماده صد و هشتم - در مباحثات ناطقین باید متناوبا به ترتیب مخالف و
موافق نطق نمایند.
درباره وزرا یا معاونین آنها و یا مخبرین کمیسیونها که مامور تایید و
دفاع لوایح یا طرح قانونی هستند لازم به ثبت اسم نیست و هر وقتی که اجازه
نطق بخواهند اجازه به آنها داده می شود.
ماده صد و نهم - اگر در ضمن مباحثات و نطق افترا و تهمتی به یکی از
نمایندگان زده شود یا عقیده و اظهار او بر خلاف واقع جلوه داده شود و
نماینده مذکور برای تبرئه و رفع اشتباه اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت
اجازه داده خواهد شود.
ماده صد و دهم - ناطق باید از موضوع مباحثه خارج نشود چنانچه خارج شود
رییس او را متذکر می سازد و اگر ناطق مزبور بخواهد توضیحاتی بدهد که او از
موضوع خارج نشده است یا آن که خارج از موضوع شدن دلایل دارد در این باب
اجازه داده نخواهد شد.
ماده صد و یازدهم - هر گاه رییس در ضمن یک نطق دو نوبت به ناطقی اخطار
انحراف از موضوع نمود و باز ناطق مداومت نماید در دفعه سوم رییس به تصویب
مجلس می تواند ناطق را از تکلم در آن موضوع در تمام جلسه منع نماید و مجلس
در این باب بدون مباحثه به قیام و قعود رای می دهد.
ماده صد و دوازدهم - کلیتا قطع کلام و استعمال الفاظ زشت و تعرضات شخصی
و هر گونه حرکات و نمایشاتی که موجب بی نظمی مجلس باشد ممنوع است .
ماده صد و سیزدهم - رییس قبل از این که مباحثه مطلبی را ختم نماید
عقیده مجلس را کسب می کند، اگر در باب عدم ختم مباحثات اجازه نطق خواسته
شد فقط به یک نفر اجازه داده می شود در صورتی که در این باب اخذ رای لازم
شد به واسطه قیام و قعود رای گرفته می شود - هر گاه در نوبت اول و ثانی
نتیجه مشکوک شد مباحثات اعاده می شود.
پس از ختم مباحثات دیگر به کسی اجازه نطق داده نمی شود مگر در باب ترتیب
عبارتی که از روی آن مجلس باید رای بدهد.
ماده صد و چهاردهم - چنانچه در مجلس همهمه و غوغا بر پا شود به قسمی
که رییس نتواند از آن جلوگیری نماید از جای خود قیام می کند.
چنانچه برخاستن رییس موجب اسکات نشود اعلام می کند که جلسه را تعطیل خواهد
کرد با وجود این اگر سکوت حاصل نشود جلسه را یک ساعت تعطیل کرده و
نمایندگان به شعبات خود می روند و پس از انقضای ساعت مجددا جلسه منعقد
می شود.
و هر گاه اغتشاش و غوغا عود کند رییس جلسه را ختم کرده بروز دیگر محول
خواهد کرد.
ماده صد و پانزدهم - رییس قبل از این که جلسه را ختم نماید در باب
دستور جلسه آتیه یعنی تعیین روز و ساعت و موضوع مذاکرات به مجلس رجوع
می نماید دستوری که به این ترتیب قرار داده شده است در محوطه مجلس و در
روزنامه های رسمی اعلان خواهد شد ولی مجلس در هر موقعی که لازم بداند
می تواند دستور خود را تغییر بدهد.
ماده صد و شانزدهم - به طور کلی تمام تکالیف رییس در موقع غیبت به
عهده نایبان رییس است .
فصل سیزدهم
در باب غیبت و مرخصی
ماده صد و هفدهم - هیچ یک از نمایندگان بدون اجازه مجلس نمی تواند غیبت
نماید ولی در صورت فوریت رییس می تواند اجازه داده و بعد مجلس را در اولین
جلسه مسبوق نماید.
ماده صد و هیجدهم - در موقعی که مرخصی خواسته می شود به کمیسیون مخصوص
مرخصی رجوع شده و کمیسیون مزبور رای خود را می دهد.
رییس در موقعی که استدعای مرخصی را به مجلس عرضه می دارد رای کمیسیون را
هم در باب هر یک از آنها اظهار می دارد.
ماده صد و نوزدهم - نماینده که بدون مرخصی غیبت کرده است مقرری او
برای مدت غیبت مقطوع است و همچنین است درباره اشخاصی که بیش از آن چه
اجازه داده شده است غیبت می نمایند.

ماده صد و بیستم - اشخاصی که بدون عذر موجه غایب می شوند جزو غائبین
بدون اجازه هستند.
اشخاصی که در سه جلسه متوالی یا شش مرتبه در ظرف سی روز بدون عذر موجه
نیم ساعت از موعد مقرر تخلف می کنند به منزله آنهایی هستند که یک روز غیبت
غیر موجه کرده باشند.*
>>*پاورقی : جمله دوم ماده 120 در جلسه 11 ربیع الثانی 1329 قمری (دوره دوم
تقنینیه ) به طریق ذیل اصلاح شده است :
تنمایندگان از وقت مقرر برای انعقاد مجلس بدون اجازه تاخیر نمایند یا در
موقع دادن رای در مطالبی که جزو دستور آن جلسات است بدون عذر موجه غیبت
نمایند به هر نیم ساعت تاخیر و به هر سه غیبت در یک جلسه در موقع دادن
رای ثمن مقرری یک روزه آنها کسر خواهد شود به علاوه مدت غیبت آنها در صورت
مجلس و در روزنامه رسمی اعلان می شود.ت<<
نمایندگانی که در سه جلسه متوالی یا شش مرتب در ظرف سی روز در موقع دادن
رای در مطالبی که جزو دستور آن جلسات است بدون عذر موجه حاضر نباشند و
نیز آنهایی که در سه جلسه متوالی یا شش مرتبه در ظرف سی روز در کمیسیونها
یا شعبات بدون عذر موجه حاضر نشوند به منزله کسانی هستند که به عده همان
جلسات بدون عذر موجه غیبت کرده اند.*
>>*پاورقی : جمله سوم ماده 120 در جلسه 29 سنبله 1303 شمسی (دوره پنجم
تقنینیه ) به قرار ذیل اصلاح شد است :
تنمایندگانی که در سه جلسه متوالی یا شش مرتبه در ظرف سی روز در موقع
دادن رای در مطالبی که جزو دستور آن جلسات است بدون عذر موجه حاضر نباشند
به منزله کسانی هستند که به عده همان جلسات بدون عذر موجه غیبت کرده اند و
نمایندگانی که در جلسات مقرره شعبه و کمیسیون بدون عذر موجه تاخیر
کرده اند نسبت به هر نیم ساعت تاخیر یک دوازدهم مقرری روزانه آنها کسر
خواهد گردید بدون این که برای هر یک جلسه کمیسیون این جرم از نصف مقرری
یک روزه تجاوز نماید به علاوه هر یک از اعضا کمیسیونها که در دو جلسه
متوالی و یا در چهار جلسه متناوب بدون عذر موجه در مدت سی روز به کمیسیون
حاضر نشوند از عضویت مستعفی خواهند بود.ت<<
مراتب فوق را باید مباشرین تشخیص و معین نمایند اسامی غائبین بی عذر موجه
در روزنامه های رسمی قید خواهد شد.
ماده صد و بیست و یکم - اعتراضات راجعه به غیبت به هیات رییسه اظهار
می شود و هیات مزبوره پس از آن که عقیده کمیسیون را تحصیل کرد درباره آن
حکم می کند.
فصل چهاردهم
در باب انتظام مجلس
ماده صد و بیست و دوم - تنبیهاتی که از بابت حفاظ نظم در مورد
نمایندگان می توان مجری داشت از این قرار است :
اولا - اخطار.
ثانیا - اخطار با قید در صورت مجلس .
ثالثا - مواخذه .
رابعا - مواخذه با ممنوع بودن از حضور در جلسات موقتا.
ماده صد و بیست و سوم - اخطار که از مختصات رییس است درباره ناطقینی
است که از دائره نظم خارج می شوند و نیز درباره اعضایی است که به واسطه
عدم رعایت ماده (112) یا به اقسام دیگر باعث بی نظمی می شوند.
ماده صد و بیست و چهارم - در صورتی که به یکی از نمایندگان در دفعه
اولی اخطاری شد باشد و در همان جلسه مجددا مستحق همین تنبیه بشود این
دفعه اسم او در صورت مجلس قید خواهد شد.
ماده صد و بیست و پنجم - اخطار با قید در صورت مجلس موجب قطع عشر
مقرری یک ماهه است .
ماده صد و بیست و ششم - ناطقی که به او اخطاری شده و اطاعت نماید هر
گاه برای برائت ذمه اجازه نطق بخواهد داده خواهد شد.
هر نماینده که بدون اجازه حرف زده یا نطقی نماید و از این جهت به او
اخطاری بشود هر گاه برای برائت ذمه اجازه نطق بخواهد داده نخواهد شد مگر
در آخر جلسه الا این که رییس اجازه نطق را مقتضی بداند.
پس از بیانات نماینده در برائت ذمه خود هر گاه رییس قانع نشده و اخطار را
در مورد آن شخص برقرار داشت مراتب را منشیها یادداشت خواهند کرد.
ماده صد و بیست و هفتم - هر گاه به ناطقی در یک جلسه دو مرتبه اخطار
شود مجلس می تواند در صورت تقاضای رییس حق نطق را در آن جلسه از او سلب
نماید.
رایی که در این باب گرفته می شود به قیام و قعود بدون مذاکره خواهد بود.
ماده صد و بیست و هشتم - مواخذه در موارد ذیل است :
اولا - نماینده که پس از اخطار با قید در صورت مجلس در همان جلسه
مجددا از دایره نظم خارج می شود.
ثانیا - نماینده که در ظرف سی روز شش مرتبه مورد اخطار واقع شده
باشد.
ثالثا - نماینده که در مجلس منشا غوغایی شده یا این که محرک امتناع
جمعی از کار بشود.
رابعا - نماینده که به یک یا چند نفر از نمایندگان دیگر فحش داده یا
تهدید نماید.
ماده صد و بیست و نهم - مواخذه با منع حضور در موارد ذیل است :
اولا - نماینده که پس از مواخذه در همان جلسه مجددا از دایره نظم خارج
می شود.
ثانیا - نماینده که در ظرف شش ماه دو مرتبه مواخذه شده باشد.
ثالثا - نماینده که مردم را در مجلس علنی به زد و خورد یا جنگ خانگی
یا به ضدیت و نقض قوانین اساسی دعوت و ترغیب نماید.
رابعا - نماینده که نسبت به مجلس یا قسمتی از مجلس یا به رییس هتک
شرف نماید.

خامسا - نماینده که نسبت به یک یا چند نفر از هیات دولت فحش داده یا
تهدید نماید.
سادسا - نماینده که نسبت به دولت توهین نماید.
ماده صد و سی ام - در صورتی که تنبیه مواخذه با منع حضور درباره
نماینده رای داده شده باشد نماینده مزبور تا هفت جلسه حق شرکت در امور
مجلس ندارد.
پس از رای مجلس رییس نماینده را دعوت به بیرون رفتن می کند هر گاه اطاعت
نکند رییس جلسه را ختم می نماید ولی مجددا می تواند منعقد کند.
در صورت عدم اطاعت و نیز در صورتی که مواخذه با منع حضور درباره نماینده
باشد که در ظرف شش ماه قبل همین تنبیه در حق او مجری شده باشد تنبیه فوق
مضاعف خواهد بود.
ماده صد و سی و یکم - چنانچه شخص نماینده قبل از انقضا مدت معینه داخل
عمارت مجلس بشود به حکم مباشرین دستگیر شده در محل مخصوص که برای این امر
معین شده است مدتی که متجاوز از سه روز نباشد توقیف می شود.
اگر نماینده مزبور داخل محل انعقاد مجلس بشود پس از آن که هیات رییسه حضور
او را به مجلس اخطار نمود رییس جلسه را ختم نموده و مباشرین به حکم رییس
در توقیف نماینده به طوری که در فوق ذکر شده اقدام می نمایند.
ماده صد و سی و دوم - مواخذه و نیز مواخذه با منع حضور باید به تقاضای
رییس باشد اخذ رای به قیام و قعود خواهد بود.
نماینده که درباره او یکی از این دو فقره تنبیهات خواسته شده است حق دارد
خود شخصا اگر بعضی اظهاراتی دارد بنماید یا به توسط دیگری از نمایندگان
از طرف خود آن اظهارات را به مجلس عرضه دارد.
رای مجلس در باب مواخذه و مواخذه با منع حضور در صورت مجلس قید خواهد شد.
ماده صد و سی و سوم - مواخذه موجب قطع ربع حقوق یک ماهه و مواخذه با
منع حضور موجب قطع نصف حقوق یکماهه است .
ماده صد و سی چهارم - در صورتی که در محوطه مجلس از طرف یکی از
نمایندگان جنحه یا جناتی بروز نماید رییس مراتب را به اطلاع مجلس رسانیده
و مذاکرات فی الفور قطع می شود.
در صورتی که نماینده مزبور بخواهد توضیحات بدهد اجازه داده می شود پس از
آن باید به حکم رییس از مجلس خارج شده و به محلی که در ماده (131) ذکر شد
برود چنانچه اطاعت ننماید یا این که در مجلس غوغایی بشود رییس جلسه را
ختم می نماید.
هیات رییسه وقوع جنحه و جنایت را به دیوانخانه اطلاع می دهد.
فصل پانزدهم
در باب دوائر و محاسبات
ماده صد و سی و پنجم - اداره مجلس در تحت دو شعبه منشعب می شود:
(1) شعبه تقنینیه .
(2) شعبه اداری .
شعبه تقنینیه عبارت است از دارالانشا هیات رییسه و دایره تحریر صورت مجلس و
صورت مشروح مجلس و دایره تندنویسی و دایره ارسال مراسلات و مطبوعات راجع
به قوانین .
شعبه اداری عبارت است از دارالانشا مباشرت و دایره دفترخانه و کتابخانه و
صندوق و ابنیه مجلس .
ماده صد و سی و ششم - شعبه تقنینیه در تحت ریاست و نظارت عالیه رییس
مجلس است ولی مخارجی که برای دوائر این شعبه لازم می شود باید قبل از وقت
به تصدیق مباشرین رسیده باشد.
شعبه اداری در تحت ریاست و نظارت مباشرین است .
ماده صد و سی و هفتم - تحقیق و تصفیه محاسبات مجلس راجع به کمیسیون
محاسبات است ولو این که محاسبات تفریغ نشده سابق باشد و نیز تفتیش کلیه
اشیا منقوله مجلس بر عهده کمیسیون مزبور است .
بودجه مجلس را هرساله مباشرین معین کرده به کمیسیون محاسبات می دهند و
کمیسیون پس از مداقه و رسیدگی برای تصویب آن را در مجلس علنی به عرض
می رساند.
مخارج مجلس مانند بودجه مملکتی باید برای مدت یک سال معین شود در آخر هر
سال کمیسیون محاسبات از انجام وظایف محوله راپرتی به مجلس می دهد.
ماده صد و سی و هشتم - مباشرین از میان خود یک نفر برای محاسبات مخارج
به انتخاب معین می کنند.
برای این که حوالجات در صندوق مجلس کارسازی شود:
اولا - باید در بودجه مجلس آن خرج تصویب شده باشد.
ثانیا - اسنادی که برای صحت خرج در نظامنامه محاسبات مجلس معین شده است
منضم به آن حواله باشد.
ثالثا - آن حواله باید به امضای مباشری که برای محاسبات مخارج مجلس معین
شده است رسیده باشد.
فصل شانزدهم
در باب نظم داخلی و خارجی مجلس اختیارات رییس
ماده صد و سی و نهم - حفظ امنیت محوطه مجلس محول به رییس است .
عده قوای نظامی که برای این امر لازم است بسته به قرارداد خود رییس و در
تحت اوامر او است .
ماده صد و چهلم - رییس از طرف مجلس حافظ و مجری قواعد نظم مجلس است .
ماده صد و چهل و یکم - به غیر از وزرا و معاونین ایشان و رییس
دارالانشا و رییس کابینه هیات رییسه و نیز رییس و اعضای دایره صورت مجلس و
رییس و اعضا دایره تندنویسان مجلس و همچنین پیشخدمتان مخصوص اطاق مجلس
هیچ کس به هیچ عنوان در موقع جلسه در محل مخصوص اجلاس نمایندگان حق دخول
ندارد.
ماده صد و چهل و دوم - مخبرین جراید و تماشاچیان با داشتن بلیط در محل
مخصوص که خارج از محل اجلاس نمایندگان برای آنها معین شده است حق دخول
دارند.
ماده صد و چهل و سوم - مخبرین جراید و تماشاچیان باید ساکت بنشینند و
اگر از طرف یکی از آنها علامت تکذیب یا تصدیق مشاهده شود فورا اخراج خواهد
شد.
ماده صد و چهل و چهارم - هر تماشاچی که باعث اغتشاش مذاکرات یا اختلال
نظم شود فورا به محاکم مرجع جلب می شود.
فصل هفدهم
در مسائل متفرقه
ماده صد و چهل و پنجم - هیاتهای که مجلس صلاح می داند در بعضی از مواقع
از طرف مجلس حضور به هم رسانند عده اعضا آنها بسته به قرارداد مجلس است .
ماده صد و چهل و ششم - در مواقعی که هیات مزبوره مامور به گفتگو و
مذاکره مطلبی نباشد از قبیل تبریک و تشریفات و غیره اعضا آن هیات به قرعه
معین می شوند و رییس یا یکی از نایبان رییس و دو نفر از منشیان لزوما جز
هیات مزبوره هستند ولی در مواردی که هیات مامور مذاکره و گفتگویی است
اعضا آن بسته به انتخاب مجلس است .
ماده صد و چهل و هفتم - هر نماینده که به انتخاب او رسیدگی و صحت آن
معلوم شده است می تواند از شغل نمایندگی استعفا بدهد.
هر گاه نماینده قبل از رسیدگی استعفا بدهد این مسئله باعث توقیف رسیدگی
نخواهد شد.
ماده صد و چهل و هشتم - استعفانامه به عنوان رییس مجلس نوشته می شود و
رییس در ظرف یک هفته آن را به اطلاع مجلس رسانیده و بعد سوادی برای وزیر
داخله می فرستد.
ماده صد و چهل و نهم - هیات رییسه در باب ترتیب صورت مجلس و صورت مشروح
مجلس و نیز در باب ترتیبات داخلی دوائر و تعیین شغل و تکالیف اجزا
نظامنامه مرتب خواهد کرد و نیز مباشرین یک نظامنامه در باب محاسبات مجلس
مرتب کرده به مجلس پیشنهاد می کنند.
ماده صد و پنجاهم - نظامنامه داخلی مجلس مورخه بیست و نهم شعبان 1324
منسوخ و از درجه اعتبار ساقط است .
مواد الحاقیه
1 - در انتخاباتی که به اکثریت نسبی از طرف مجلس می شود هر گاه یکی از
منتخبین استعفا دهد به جای او انتخاب جدید خواهد شد.
2 - نمایندگانی که در کمیسیون بودجه عضویت ندارند می توانند بدون شرکت در
مباحثات هنگام انعقاد جلسات کمیسیون بودجه حاضر شده و مذاکرات را استماع
نمایند.
3 - مقرری نمایندگان مجلس شورای ملی از تاریخی که صحت اعتبارنامه ایشان
در مجلس تصدیق شود محسوب خواهد بود.

منبع : وب سایت قوانین دات آی آر (معاونت آموزش دادگستری استان تهران)