آیین نامه های اجرای قانون آموزش و پرورش اجباری مجانی

مصوب 14 مرداد ماه 1322 (کمیسیون فرهنگ )
آیین نامه شماره یک
ماده 1 - وزارت فرهنگ از لحاظ اجرای آموزش و پرورش اجباری کشور را به
حوزه هایی چند تقسیم می کند. هر یک از این حوزه ها شامل یک شهرستان درجه اول
یا دوم یا سوم و یک یا چند قصبه و عده ای دهستان می باشد.
ماده 2 - وزارت فرهنگ باید به وسیله اداره کل آمار و ادارات فرهنگ
شهرستانها و بازرسان سیار خود و به وسائل دیگر اطلاعات زیر را درباره هر
یک از حوزه های مذکور در ماده (1) تحصیل و در جدول مخصوص یادداشت نماید:
1 - جمعیت هر حوزه با تفکیک مرکز شهرستان و قصبات و دهستان های مربوط
و همچنین عده تقریبی کودکانی که در سنین تحصیلات ابتدایی می باشند.
2 - عده دبستانهای لازم برای هر یک از حوزه ها با تفکیک شهرستان و
قصبات و دهستان ها و همچنین عده مدیر و آموزگار و خدمتگزار هر یک از
دبستانها.
تبصره - در صورتی که دهستانی دارای عده کافی دانش آموز برای تشکیل یک
دبستان نباشد برای چند دهستان مجاور یک دبستان در نظر گرفته می شود و در
صورتی که دهستانهای مزبور به یکدیگر نزدیک نباشند ممکن است برای چند
دهستان یک دبستان سیار در نظر گرفته شود و برای نقاطی که عده دانش آموزان
دبستان کم می باشد ممکن است یک آموزگار عهده دار تدریس چند کلاس شود و یا
علاوه بر آموزگاری اداره امور دبستان نیز به او سپرده شود. مقررات راجع به
دبستانهای سیار و طرز عمل آنها و همچنین شرایط تعداد آموزگاران هر دبستان
با رعایت تناسب عده دانش آموزان بر طبق آیین نامه ای خواهد بود که به تصویب
شورای عالی فرهنگ رسیده باشد.
ماده 3 - آموزگاران کشور باید عموما فارغ التحصیل دانشسرای مقدماتی
باشند ولی مادام که تهیه آموزگار فارغ التحصیل دانشسرای مقدماتی به اندازه
کافی میسر نیست هر یک از حوزه های آموزش و پرورش اجباری باید به ترتیب
کمک آموزگار نیز بپردازند. اقداماتی که حوزه های مزبور خواهند کرد بدین
قرار است :
1 - در شهرستانهای درجه اول که دارای دانشسرای مقدماتی و دبیرستان
کامل می باشد کلاسهای کمک آموزگاری به تناسب استعداد و احتیاج محل تاسیس
می گردد و دانشسرای مقدماتی آن محل لااقل یک ثلث بیشتر از سابق در سال اول
دانش آموز می پذیرد.
2 - در شهرستانهای درجه دوم که دارای دبستان شش کلاسه کامل و دبیرستان
سه ساله یا پنج ساله می باشند کلاسهای کمک آموزگاری دائر می گردد و در صورتی که
مقتضی باشد دانشسرای مقدماتی نیز تاسیس می شود یا به داوطلبان آموزگاری که
دوره سه ساله متوسطه را دیده و دارای استعداد کافی باشند مساعدت می شود تا
خود را به دانشسرای مقدماتی شهرستانهای درجه اول برسانند.
3 - در شهرستانهای درجه سوم که دارای دبستان شش کلاسه می باشند فقط به
تاسیس کلاسهای کمک آموزگاری مبادرت می شود.
تبصره - کسانی که از کلاسهای کمک آموزگاری و از دانشسرای مقدماتی یک
شهرستان فارغ التحصیل می شوند کمک آموزگاران و آموزگاران حوزه آموزش و پرورش
اجباری مربوط به آن شهرستان را تشکیل می دهند ولی این مانع نخواهد بود که
در صورت احتیاج بعضی از آنها در شهرستانها و حوزه های دیگر به کار گماشته
شوند.
ماده 4 - از سال 1322 به بعد همه ساله وزارت فرهنگ پیش از تنظیم بودجه
کل کشور مخارج اجرای قانون تعلیمات اجباری را برای سال بعد برآورد کرده و
مبلغ آن را به وزارت دارایی ابلاغ می نماید.
تبصره - اعتباراتی که برای اجرای این قانون در هر سال لازم است باید
طوری برآورد شود که اولا ساختمان دبستانها و تاسیس کلاس های کمک آموزگاری و
تاسیس یا توسعه دانشسراها و غیره را در مدت معین رفع حاجت نمایند پیش بینی
کند و ثانیا حفظ و نگاهداری و اداره تاسیسات سالهای پیش را تامین نماید.
ماده 5 - از اقداماتی که وزارت فرهنگ طبق مواد 8 و 9 قانون و در حدود
اعتبارات خود برای ساختمان دبستانها و تاسیس کلاسهای کمک آموزگاری و تاسیس
یا توسعه دانشسراها به عمل می آورد تمام شهرستانهای کشور به تناسب عادلانه
بهره مند خواهند شد و حتی الامکان به جاهایی که فرهنگ عقب تر است باید توجه
بیشتر مبذول گردد.
ماده 6 - توسعه دستگاه تربیت معلم باید به وجهی صورت گیرد که در مدتی
که قانون مهلت داده است عده کافی کمک آموزگار و آموزگار برای تمام کشور
تهیه گردد و همچنین تکمیل و تاسیس دبستانها در همه حوزه ها در این مدت
باید به اندازه ای باشد که در راس ده سال بتوان تعلیمات را در تمام نقاطی
که هنوز اجباری بودن آن اعلام نگردیده است اعلام نمود.
ماده 7 - وزارت فرهنگ پیش از اینکه اجباری بودن تعلیمات ابتدایی را در
حوزه ای اعلام کند باید در آنجا عده کافی کمک آموزگار و آموزگار و ساختمان
مخصوص دبستان یا خانه مناسب برای آموزشگاه تهیه نموده و ضمنا اهالی را به
وسائل مقتضی ارشاد و تشویق و ترغیب کرده زمینه را برای اجرای تعلیمات
اجباری فراهم سازد.
ماده 8 - در هر حوزه ای که مقدمات اجباری شدن آموزش و پرورش فراهم
گردیده است وزارت فرهنگ موظف است در فروردین ماه مراتب را به اطلاع اهالی
آن حوزه برساند و آنها را راهنمایی کند به اینکه در سال اول تحصیلی بعد
اطفال خود را که دارای سن شش سال تمام هستند در دبستانها نام نویسی کنند.
در نقاطی که تهیه صورت کودکانی که باید به مدرسه بروند ممکن باشد وزارت
فرهنگ اسامی کودکان مشمول را در جدولی در ضمن آگهی منتشر می نماید و یک
ماه پس از افتتاح مدارس کسانی را که از ثبت نام اطفال خود کوتاهی کرده اند
به وسیله ادارات شهربانی و یا قائم مقام آنها برای اعزام اطفال به دبستان
تعقیب می کند.
در نقاطی که تهیه صورت کودکانی که باید به مدرسه بروند میسر نیست خاصه در
دهستانها مدیر هر دبستان موظف است که در فروردین ماه هر سال در دهستانی
که تعلیمات ابتدایی در آن اجباری گردیده با جلب مساعدت مالک و دهدار و
معتمدین محل صورت اسامی کودکانی را که باید به مدرسه بروند تهیه و در
هنگام ثبت اسامی آنها را تطبیق و تحت بازرسی قرار دهد - مدیر دبستان و
مالک دهستان و دهدار موظفند که اولیا اطفال را در راهنمایی و اعزام
فرزندان خود به دبستان تشویق نمایند.
نمایندگان فرهنگ هر محل در سه ماهه اول هر سال تحصیلی اسامی متخلفین را
برای تعقیب نزد دادستان مربوط می فرستند.
ماده 9 - ثبت اسامی کودکانی که باید به دبستان بروند در شهریور ماه هر
سال به عمل می آید و در حوزه هایی که اجباری بودن تعلیمات اعلام شده است
اولیا اطفال که در موقع مقرر برای ثبت اسامی فرزند خود به دبستان مراجعه
ننمایند متخلف محسوب و مشمول ماده ششم قانون آموزش ابتدایی اجباری خواهند
بود.
ماده 10 - مقصود از عذر موجه مذکور در ماده ششم قانون آموزش ابتدایی
اجباری بیماری طفل یا ولی منحصر به فرد او در نقاطی که وزارت فرهنگ پزشک
مخصوص دارد گواهی بیماری به وسیله او و در نقاطی که پزشک بهداری یا
شهرداری وجود دارد به وسیله یکی از آنها و در نقاطی که پزشک رسمی نیست به
وسیله یکی از اطبای طرف اعتماد و در نقاطی که به هیچ وجه پزشک نیست به
وسیله گواهی شخصی که طرف اعتماد فرهنگ محل باشد صورت می گیرد و همچنین اگر
طفلی یا ولی منحصر به فرد طفلی در شهریور ماه در مسافرت باشد عذر او موجه
محسوب می گردد در هر صورت پس از رفع نقاهت و یا خاتمه مسافرت باید به ثبت
اسم طفل اقدام شود و الا ولی طفل مشمول مقررات ماده ششم قانون آموزش و
پرورش اجباری می گردد.
ماده 11 - وزارت فرهنگ می تواند کسانی را که به مناسبت نقص خلقت و یا
عدم استعداد کافی قادر به ادامه تحصیلات ابتدایی بر طبق برنامه عمومی
نیستند از تحصیل معاف بدارد. این معافیت با ذکر ادله کافی و در صورت
امکان با گواهی پزشک بر حسب پیشنهاد نماینده فرهنگ هر محل و تصویب وزارت
فرهنگ خواهد بود.
تبصره - وزارت فرهنگ باید برای اطفالی که نقص خلقت دارند و کودکانی
که هوش و استعدادشان کم است در آینده نزدیک آموزشگاه های مخصوص تهیه نموده
و آنها را طبق برنامه معینی تربیت کند و حرف و صنایع و امور کشاورزی را
به آنها بیاموزد.
ماده 12 - وزارت فرهنگ تا زمانی که به قدر کافی دبستان دولتی تاسیس
نکرده است باید به وسائل مقتضی موجبات تشویق و توسعه دبستانهای ملی را
فراهم کند و در صورت امکان برای تدریس در این دبستانهای کمک آموزگار و
آموزگار اعزام دارد.
در تقسیم اعانه میان این دبستانها باید علاوه بر رعایت حسن انتظام و نتیجه
رضایت بخش امتحانات نهایی آنها تعداد دانش آموزان مجانی هر دبستان نیز در
نظر گرفته شود و به دبستان هایی که دانش آموزان بی بضاعت و مجانی آنها بیشتر
است باید اعانه بیشتری داده شود. چگونگی تقسیم اعانه و مقررات راجع به آن
با رعایت جهات فوق بر طبق آیین نامه ای خواهد بود که به تصویب شورای عالی
فرهنگ برسد.
ماده 13 - وزارت فرهنگ باید در تهیه برنامه و کتاب های ابتدایی نکات
زیر را رعایت کند:
الف - غلبه جنبه عملی تعلیمات بر جنبه نظری آنها.
ب - مرغوبی طبع کتاب ها و تناسب مطالب آنها با روحیه کودکان و با
زندگی و محیط فکری آنها.
ج - پرورش اخلاقی و تقویت حس دیانتی کودکان برای اینکه دارای عادات و
ملکات حمیده شوند.
در برنامه سالهای 5 و 6 باید توجه خاص نسبت به کشاورزی و آهنگری و نجاری
و جزو آن مبذول شود و کودکان باید علاوه بر یاد گرفتن مقدمات این حرف و
صنایع نسبت به آنها ذوق و علاقه پیدا کنند و نسبت به شرافت کار خاصه کار
یدی ایمان حاصل نمایند.
ماده 14 - برای رساندن کتاب مجانی به دانش آموزان بی بضاعت و همچنین
مساعدتهای دیگری که باید نسبت به آنها بشود اقدامات زیر به عمل می آید:
1 - یک سوم از کتابهای ابتدایی که در هر سال به چاپ می رسد برای تقسیم
بین دانش آموزان بی بضاعت اختصاص داده می شود که به وسیله روسای فرهنگ و
مدیران دبستانها مجانا بین آنان تقسیم می شود.
2 - در مرکز هر شهرستان انجمن خیریه با شرکت نمایند فرهنگ و فرماندار
و شهردار و بخشدار و اشخاص خیرخواه تشکیل می شود و به وسائل مقتضی به تهیه
کتاب و نوشت افزار و لباس دانش آموزان بی بضاعت حوزه آموزش و پرورش اجباری
مربوط به آن شهرستان اقدام به عمل می آید.
تشکیل انجمنهای مزبور و سازمان و طرز عمل آنها به موجب آیین نامه ای خواهد
بود که به تصویب شورای فرهنگ هر شهرستان رسیده باشد.
3 - مالکین دهستان ها برای تامین لباس و نوشت افزار و کتاب دانش آموزان
بی بضاعت دبستانهای مربوط به یکی از دو طریق ذیل مساعدت خواهند نمود:
الف - همه ساله سهمی برای دانش آموزان بی بضاعت دهستان در نظر گرفته
می شود و آن را تحویل نماینده فرهنگ محل می نمایند تا بر طبق مقرراتی که از
طرف وزارت فرهنگ وضع می شود به مصرف مربوط برسد.
ب - مالکین خود مستقیما لوازم تحصیلی و نوشت افزار و لباس تهیه نموده
و آنها را بر طبق صورتی که به نماینده فرهنگ محل برای توزیع مابین
دانش آموزان بی بضاعت تحویل می نمایند.
در هر صورت نمایندگان فرهنگ موظفند همواره دفاتر منظمی ترتیب داده و صورت
اعانات را در آن وارد کرده و مصارف مربوط را نیز به طور وضوح در آن
یادداشت کنند و نیز موظفند صورت اعانات و مصارف را همه ساله برای اطلاع
اعانه دهندگان ارسال دارند و در صورت لزوم منتشر سازند.
ماده 15 - وزارت فرهنگ در ساختمان دبستانهای دهات باید مراعات نماید
که محل سکونت برای مدیر و آموزگاران هر دبستان تهیه شود بدیهی است وضع
این ساختمان های فرعی باید به نحوی باشد که مزاحمتی برای دبستان فراهم
نکند.
ماده 16 - به هر یک از کمک آموزگاران و دبیران که در خارج از محل اقامت
خود خدمت می نمایند در صورتی که از طرف دولت منزل داده نشود کرایه خانه ای
که از ربع حقوق پایه یک آنها کمتر و از نصف آن زیادتر نخواهد بود داده
می شود تعیین ماخذ کرایه خانه با رعایت میزان کرایه خانه و سهولت و یا
صعوبت معیشت در نقاط مختلف به موجب فهرستی می باشد که به تصویب هیات
وزیران خواهد رسید.
ماده 17 - اساسنامه و برنامه کلاسهای کمک آموزگاری پس از تصویب شورای
عالی فرهنگ به موقع اجرا گذارده می شود. کمک آموزگاران نمی توانند به غیر از
چهار کلاس اول ابتدایی در کلاسهای دیگر تدریس نمایند مگر اینکه به اخذ
گواهینامه دانشسرای مقدماتی یا دیپلم کامل متوسطه نائل شوند.
ماده 18 - وزارت جنگ می تواند با موافقت وزارت فرهنگ آموزگاران مشمول
نظام وظیفه را در صورتی که به وجود آنها برای خدمت در دبستانهای دهات و
قصبات نیازمندی باشد تا پنج سال موقتا از خدمت نظام وظیفه معاف نموده و
به آنها برگ آماده به خدمت بدهد.
آیین نامه شماره 2
مصوب 14 مرداد 1322
اجرای تبصره 1 و 2 ماده هشتم قانون آموزش و پرورش اجباری مجانی
ماده 1 - همه دبستانهای کشور باید به تدریج دارای ساختمانهای اختصاصی
شوند که اصول صحی و فنی در آنها رعایت شده باشد. وزارت فرهنگ باید برنامه
ایجاد این ساختمانها را به وجهی تنظیم کند که در عرض مدتی که برای اجرای
قانون پیش بینی شده است بتواند احتیاجات خود را از این حیث رفع نماید و در
هر حال لازم است از اجاره خانه های نامناسب برای تاسیس دبستان حتی الامکان
خودداری شود.
ماده 2 - ساختمان دبستان در شهرستانها باید با کمک مالی شهرداریهای
مربوط و در دهستانها با کمک مالکین به عمل آید بعلاوه وزارت فرهنگ باید با
تشکیل انجمن ها و جلب کمک اشخاص نیکوکار در هر محل اعاناتی جمع آوری کند و
با اعتباری که همه ساله ضمن بودجه برای ساختمان پیش بینی می شود ساختمان
دبستان ها را تامین نماید.
ماده 3 - کمکهایی را که شهرداری هر محل طبق ماده دوم باید برای
ساختمان دبستانهای محل به عمل آورد به قرار زیر است :
الف - واگذاری (بدون عوض ) اراضی که در اختیار شهرداری است و وزارت
فرهنگ آنها را برای ساختمان دبستان مناسب می داند.
ب - اختصاص قسمتی از درآمد شهرداری برای ساختمان دبستانها شهر و در
صورت لزوم وضع عوارض مخصوص به نام ساختمان دبستان که پس از جمع آوری به
اختیار وزارت فرهنگ قرار داده می شود.
ج - هر گونه مساعدت دیگر از حیث تهیه مصالح و لوازم ساختمانی و غیره .
ماده 4 - کمکهایی را که مالکین دهستانها در ساختمان دبستانها باید به
عمل آورند به قرار زیر است :
الف - واگذاری (بدون عوض ) زمین مناسبی برای ساختمان دبستان .
ب - در موقع برداشت محصول هر سال اختصاص مقداری از آن که بهایش در
حساب مخصوص در بانک به نام ساختمان دبستان و در اختیار وزارت فرهنگ
گذاشته می شود همینکه سرمایه فوق به نصف برآوردی که برای مخارج دبستان آن
محل کرده اند رسید وزارت فرهنگ نسبت به ساختمان دبستان اقدام خواهد کرد.
تبصره - در دهستانهایی که دارای مالکین متعدد می باشد کمک مالی هر یک
از مالکین به تناسب سهم مالکانه ایشان خواهد بود.
ماده 5 - وزارت فرهنگ از اراضی موقوفه و همچنین از بناهای موقوفه
مسلوب المنفعه برای ساختمان دبستان استفاده نماید و همچنین می تواند
موقوفات مجهول المصرف و متعذرالمصرف را به ساختمان دبستان اختصاص دهد. و
نیز می تواند موقوفات دیگری را که عمران و آبادی آنها خالی از اشکال نبوده
و درآمد آن ها غیر کافی است به نام تبدیل به احسن در مقابل خرید مصالح
ساختمانی معاوضه نماید و اجاره بهای دبستانهایی را که به این ترتیب ساخته
می شود در بودجه منظور نماید تا به مصارفی که واقف تعیین نموده برسد.
ماده 6 - وزارت فرهنگ برای تهیه نقشه های ساختمان دبستانها که باید با
جمعیت و آب و هوا و موقعیت هر محل تناسب داشته باشد دائره فنی تاسیس
می نماید ساختمان همه دبستانها از روی نقشه هایی خواهد بود که از طرف این
دایره ترسیم می گردد.
کسانی که بخواهند در محلی به خرج خود دبستانی ساخته و برای کمک به اجرای
قانون آموزش و پرورش اجباری به وزارت فرهنگ اهدا نمایند می توانند با دادن
اطلاعات لازم راجع به موقعیت زمین نقشه ساختمان را از وزارت فرهنگ دریافت
دارند. وزارت فرهنگ نبست به این اشخاص همه گونه مساعدت مانند اعزام مهندس
به محل و تهیه نقشه ساختمان و جزو آن خواهد کرد.
ماده 7 - وزارت فرهنگ موظف است نام کسانی را که در ساختمان بنای
دبستان کمک موثر نموده اند و همچنین نام واقفینی را که از تبدیل محل
موقوفه آنها دبستان تهیه شده است در لوحه ای ثبت و در دیوار بنای دبستان
نصب کند و یا در صورتی که تمام خرج ساختمان را داده باشند دبستان را به
نام آنها موسوم سازد.
ماده 8 - مخارج نگاهداری دبستانهای ساخته شده به عهده وزارت فرهنگ است
و باید در حفظ استحکام آنها اهتمام به عمل آید و همواره صورت آبرومند
داشته باشد.
آیین نامه شماره 3
مصوب 14 مرداد 1322
اجرای تبصره 2 ماده دوازدهم قانون آموزش و پرورش اجباری مجانی
ماده 1 - هر گاه وزارت فرهنگ بخواهد از میان استادان و دانشیاران و یا
دبیران دانشگاه کسی را برای خدمات مندرج در تبصره 2 ماده دوازدهم انتخاب
نماید مراتب را به وسیله رئیس دانشگاه به اطلاع شورای دانشگاه می رساند و
شورای دانشگاه پس از جلب نظر رئیس دانشکده مربوط و شخص ذینفع نظر خود را
به وزارت فرهنگ اعلام می دارد.
ماده 2 - خدمات استادان و دانشیاران که مشمول اضافه حقوق تبصره 2 ماده
12 می گردد عبارت است از ریاست آزمایشگاه و کارخانه و ریاست دانشسرا یا
دبیرستان و بازرس فنی و بازرسی دارویی و بیمارستان و ریاست ادارات فنی
وزارت فرهنگ و دانشگاه و معاونت دانشکده .
ماده 3 - خدماتی را که ممکن است به دارندگان پایه های دبیری و کسانی که
دارای دانشنامه دبیری و رتبه اداری هستند ارجاع نمود به شرح زیر می باشد:
1 - تدریس در دبیرستان 2 - نظامت دبیرستان یا دانشسرا یا ریاست دبستان و
یا کلاسهای کمک آموزگاری 3 - ریاست ادارات فنی فرهنگ استانها و ریاست دوایر
فنی وزارت فرهنگ 4 - بازرسی فنی 5 - ریاست دبیرستان یا دانشسرا 6 - ریاست
ادارات فنی وزارت فرهنگ و بازرسی فرهنگ شهرستانها و ریاست فرهنگ استانها.
به استثنای مورد اول (تدریس در دبیرستان ) سایر موارد مشمول اضافه حقوق
مندرجه در تبصره 2 ماده 12 می گردد و از تاریخ تصویب قانون آموزش و پرورش
اجباری مجانی برای احراز هر یک از مقامات فوق لااقل دو سال خدمت در مقام
مادون یا ابراز کمال لیاقت شرط حتمی خواهد بود.
تبصره - سال پنجم و سال دهم اشتغال به آموزگاری و دبیری هر چند به
پایان نرسیده باشد سال کامل محسوب و آموزگار یا دبیر مشمول ماده 15 قانون
آموزش و پرورش اجباری مجانی خواهد بود.
ماده 4 - پرداخت اضافه حقوق مندرج در تبصره 2 ماده دوازدهم قانون
آموزش ابتدایی اجباری در صورتی خواهد بود که استاد یا دانشیار و یا دبیر
تمام اوقات رسمی خود را صرف انجام خدمت مربوط نماید و به هیچ وجه شغل
موظف یا غیر موظفی در ادارات یا بنگاه های دیگر دولتی یا غیر دولتی قبول
ننماید - استادان و دانشیاران می توانند با حفظ مقام استادی و دانشیاری
ضمن انجام خدمت به تدریس خود نیز ادامه دهند.
این آیین نامه طبق اختیاراتی که به موجب ماده 16 قانون آموزش و پرورش
اجباری مجانی به کمیسیون فرهنگ داده شده در جلسه 14 مرداد 1322 به تصویب
کمیسیون رسیده است .
رئیس مجلس شورای ملی - حسن اسفندیاری
منبع : وب سایت قوانین دات آی آر (معاونت آموزش دادگستری استان تهران)