بخشنامه به وزارتخانه‌ها، سازمانها، مؤسسات و شرکتهای دولتی، نهادهای انقلاب اسلامی و استانداریهای سراسر کشور
در راستای تحقق اهداف و وظایف آموزشی سازمان حفاظت محیط زیست در زمینه تدوین برنامه ارتقای آگاهیهای زیست محیطی آحاد جامعه موضوع ماده (2) آیین‌نامه اجرایی بند « الف» ماده(64) قانون برنامه چهارم توسعه (تصویب‌نامه شماره36600/ت35059هـ مورخ 1/5/1385) مقتضی است دستگاههای اجرایی نسبت به اجرای برنامه جامع آموزش همگانی محیط زیست کشور با رویکرد سند چشم‌انداز به شرح پیوست که تأییدشده به مهر دفتر هیئت دولت است، اقدام نمایند.
پیشگفتار
با توجه به فرهنگ غنی اسلامی و تصریح اصل پنجاهم قانون اساسی در حفاظت از محیط زیست به عنوان یک وظیفه عمومی که همگانی بودن آن را در ضمیر خود نهفته دارد و نیز با توجه به اینکه آموزش یکی از مؤثرترین مؤلفه‌های تأثیرگذار بر توسعه هر کشور است، انجام اقداماتی وسیع، همه‌جانبه، مستمر و فراگیر در جهت افزایش آگاهیهای زیست محیطی جامع ضروری می‌باشد.
از آنجایی که بسیاری از تهدیدات زیست محیطی، تخریب منابع و آلوده‌سازی محیط نتیجه فعالیتهای انسانی است، تردیدی نیست که با آموزشهای مستمر و هدف‌دار اقشار مختلف جامعه به طوری که کلیه آحاد انسانی به مفاهیم عمده زیست محیطی آشنا شوند، می‌توان به داشتن جامعه‌ای با وجدان زیست محیطی و آینده‌ای توأم با سرسبزی، سلامتی و استقلال برای میهن اسلامی امیدوار بود.
ماهیت فرابخشی سازمان حفاظت محیط زیست ایجاب می‌نماید که افراد حقیقی و حقوقی، از سطوح خرد تا کلان را از آگاهی و نگرشی مناسب جهت حفظ محیط زیست یا به عبارتی فرهنگ حفاظت محیط زیست برخوردار نماید. مواد 60 و 64 در قانون برنامه چهارم توسعه، دولت و سازمان حفاظت محیط زیست را مکلف به پرداختن جدی به امر آموزش محیط زیست در کلیه واحدهای آموزشی، مراکز آموزش عالی و با تأکید بر گروههای اثرگذار و اولویت‌دار کرده است.
با عنایت به تصویب‌نامه 36600/ت35059هـ مورخ 1/5/1385 هیأت محترم وزیران درخصوص آیین‌نامه اجرایی بند الف ماده (64) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کارگروهی با مسئولیت سازمان حفاظت محیط زیست که دبیرخانه آن در دفتر مشارکت و آموزش همگانی سازمان واقع می‌باشد با عضویت نمایندگان تام‌الاختیار وزارتخانه‌های علوم و تحقیقات و فناوری، آموزش و پرورش، جهاد کشاورزی، صنایع و معادن، نفت، نیرو، فرهنگ و ارشاد اسلامی، کشور، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، مسکن و شهرسازی ارتباطات و فناوری اطلاعات، سازمانهای صدا و سیما و معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس‌جمهوری تشکیل شده است تا با همکاری و تعامل یکدیگر به تدوین برنامه عمل ارتقای آگاهیهای زیست محیطی در میان گروههای مخاطب بپردازند. در این کارگروه از سایر سازمانهای مرتبط نیز جهت شرکت در جلسات دعوت می‌شود.
برنامه جامع آموزش همگانی محیط زیست حاصل تلاشهای بی‌وقفه کارگروه می‌باشد که با تشکیل جلسات مستمر ماهانه و هم‌اندیشی تعامل نمایندگان دستگاههای مربوطه تدوین شده است. امید است این برنامه بتواند نیازهای آموزشی بخشهای مختلف کشور را در زمینه ارتقای سطح دانش زیست محیطی در امر حفاظت از محیط زیست و تحقق توسعه پایدار کشور مرتفع نماید.
معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت‌محیط‌زیست و رییس کارگروه بند الف ماده64 محمدعلی رجب‌زاده
فصل اول
ـ چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی
با اتکال به قدرت لایزال الهی و در پرتو ایمان و عزم ملی و کوشش برنامه‌ریزی شده و مدبرانه جمعی و در مسیر تحقق آرمان‌ها و اصول قانون اساسی در چشم‌اندار بیست ساله: ایران کشوری است توسعه‌یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‌الملل.
جامعه ایرانی در افق این چشم‌انداز چنین ویژگی‌هایی خواهد داشت:
توسعه یافته، متناسب با مقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود و متکی بر اصول اخلاقی و ارزش‌های اسلامی ملی و انقلابی، با تأکید بر: مردم‌سالاری دینی، عدالت اجتماعی، آزادی‌های مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسان‌ها و بهره‌مندی از امنیت اجتماعی و قضایی.
برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی.
امن، مستقل و مقتدر با سامان دفاعی مبتنی بر بازدارندگی همه‌جانبه و پیوستگی مردم و حکومت.
برخورداری از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی، فرصت‌های برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، به دور از فقر، فساد، تبعیض و بهره‌مند از محیط زیست مطلوب.
فعال، مسئولیت‌پذیر، ایثارگر، مؤمن، رضایت‌مندی، برخوردار از وجدان کاری، انضباط، روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به انقلاب و نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی بودن.
دست یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) با تأکید بر جنبش نرم‌افزاری تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقاء نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل.
الهام‌بخش، فعال و مؤثر در جهان اسلام با تحکیم الگوی مردم‌سالاری دینی، توسعه کارآمد، جامعه اخلاقی، نواندیشی و پویایی فکری و اجتماعی، تأثیرگذار بر همگرایی اسلامی و منطقه‌ای براساس تعالیم اسلامی و اندیشه‌های امام خمینی (ره).
دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان براساس اصول عزت، حکمت و مصلحت.
ملاحظه: در تهیه، تدوین و تصویب برنامههای توسعه و بودجه‌های سالیانه، این نکته مورد توجه قرار گیرد که شاخصهای کمی کلان آنها از قبیل: نرخ سرمایه‌گذاری، درآمد سرانه، تولید ناخالص ملی، نرخ اشتغال و تورم، کاهش فاصله درآمد میان دهک‌های بالا و پایین جامعه، رشد فرهنگ و آموزش و پژوهش و توانایی‌های دفاعی و امنیتی، باید متناسب با سیاستهای توسعه و اهداف و الزامات چشم‌انداز، تنظیم و تعیین گردد و این سیاست‌ها و هدف‌ها به صورت کامل مراعات شود.
ـ تاریخچه آموزش محیط زیست
کنفرانس سازمان ملل متحد با عنوان « محیط زیست انسانی و توسعه» در سال 1972 در سوئد اولین تلاش جمعی 113 کشور جهان برای تأکید نقش آموزش و آگاه کردن مردم نسبت به مسایل محیط زیستی بود. پس از آن برگزاری اولین کارگاه بین‌المللی آموزش محیط زیست در سال 1975 در بلگراد یوگسلاوی برای تدوین اصول و خطوط برنامه جهانی آموزش محیط زیست و شکل‌گیری کنوانسیون بین‌المللی آموزش محیط زیست در سال 1977 در گرجستان، به عنوان اقدامات مکمل درصدد این بوده است تا کشورهای جهان را به انجام برنامههای آموزشی برای مخاطبین اجتماعی خود متعهد نماید.
در سال 1992 پس از برگزاری کنفرانس « محیط زیست و توسعه» در برزیل و تدوین دستور کار 21 بر ضرورت ایجاد و تداوم یک نهضت آموزشی با هدف تغییر رفتار و اصلاح بینش عمومی نسبت به محیط زیست، به عنوان مقدمه عمل برای دستیابی به توسعه پایدار تأکید شد. در حال حاضر نیز در دهه‌جهانی آموزش قرار داریم که از سوی سران کشورها به مجمع عمومی سازمان ملل توصیه شده است تا با جهت دادن آموزشهای زیست محیطی به سوی ترویج اندیشه توسعه پایدار زمینههای لازم برای تحقق این مهم فراهم گردد.
در کشور ما هر چند که در طی سالهای اخیر برنامههای مختلف برای آموزش زیست محیطی مخاطبین مهم و اولویت‌دار اجتماعی به اجرا درآمده است، ماده 64 قانون برنامه چهارم توسعه و تصویب آیین‌نامه اجرایی آن در حال حاضر محمل قانونی و ساز و کار مناسبی را برای توسعه منسجم و هدفمند برنامههای آموزش محیط‌زیست فراهم نموده است.
بدیهی است اجرای موفقیت‌آمیز این برنامه‌ها تنها از طریق مشارکت فرابخشی و با همکاری کلیه وزارتخانه‌ها و دستگاههای اجرایی میسر است.
ـ تبیین مفهوم آموزش همگانی محیط زیست
تعاریف و مفاهیم (1)
ـ آموزش رسمی : مجموعه آموزش‌هایی است که شخص در نظام آموزشی، اعم از دولتی و غیردولتی، کسب کرده و مدرک مورد قبول وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری یا دیگر مؤسسات دولتی را دریافت می‌کند.
ـ آموزش غیررسمی: ارتباط سازمان یافته و پایداری که به منظور حصول یادگیری طراحی شده و خارج از نظام آموزشی عادی مدرسه‌ای و دانشگاهی ارائه شود، آموزش غیررسمی نامیده می‌شود.
ـ آموزش فنی و حرفه‌ای: آموزشی علمی ـ کاربردی است که به منظور ایجاد مهارت و توانایی برای احراز شغل، در نظام رسمی آموزش یا خارج از آن به صورت خصوصی یا دولتی ارائه می‌شود و منجر به کسب مدرک تحصیلی رسمی یا گواهینامه مهارت می‌گردد.
ـ آموزش عمومی: منظور از آموزش عمومی، آموزش‌هایی است که در دوره‌های پیش‌دبستانی، ابتدایی، راهنمایی‌تحصیلی و همچنین دوره‌های سوادآموزی به آموزش‌گیرندگان ارائه می‌شود. این آموزش‌ها به لحاظ اینکه منجر به کسب مهارت خاصی نمی‌گردد، عمومی تلقی می‌شود.
ـ آموزش عالی: یکی از سطوح نظام آموزشی است که شرط ورود به آن طی دوره پیش‌دانشگاهی یا پایان تحصیلات چهار ساله متوسط می‌باشد. فارغ‌التحصیلان این سطح از آموزش به اخذ مدرک کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکترای حرفه‌ای، دکتری تخصصی و فوق‌تخصصی نایل می‌شوند.
ـ دورة آموزشی: برنامه آموزشی مدونی است که در طی زمان معینی با هدف تغییر در نگرش و رفتار آموزش گیرندگان اجرا شده و منجر به اخذ گواهینامه پایان دوره می‌گردد.
ـ کارگاه آموزشی: کارگاه آموزشی، مکانی است که برای اجرای برنامههای آموزشی تجهیز شده و دانش‌آموزان یا کارآموزان در آنجا مهارت‌های لازم را براساس دستورالعمل‌های مصوب کسب می‌کنند.
ـ آموزش ضمن خدمت: به آموزش‌هایی گفته می‌شود که در طول سنوات خدمت کارکنان و کارگران به آنان ارائه می‌شود و شامل آموزشهای ضمن خدمت عام و ضمن خدمت خاص می‌باشد.
ـ آموزش ضمن خدمت عام: آموزش‌هایی است که براساس استانداردها و برنامههای از پیش تعیین شده توسط سازمان مجری در طول سنوات خدمت کارگران و کارکنان به آنان داده می‌شود.
ـ آموزش ضمن خدمت خاص: آموزش‌هایی است که بر حسب مورد برای رفع کمبودهای آموزشی یا ارتقای مهارت کارکنان یک سازمان به صورت یک برنامه خاص تهیه، تدوین و اجرا می‌شود. برنامه این آموزش براساس سفارش دستگاه اجرایی نیازمند، توسط سازمان آموزش‌دهنده تهیه، تدوین و اجرا می‌شود.
ـ آموزش همگانی محیط زیست: به مجموعه اقداماتی که رسانه‌های گروهی و مراکز فرهنگی در جهت ارتقاء سطح دانش زیست محیطی جامعه انجام می‌شود اطلاق می‌شود.
اصل عمومی بودن حفاظت از محیط زیست (مطابق با اصل پنجاهم قانون اساسی) همگانی بودن آموزش محیط زیست را در ضمیر خود نهفته دارد. همگانی بودن آموزش و آگاهسازی اجتماعی در رابطه با حفاظت از محیط زیست همواره مورد تأکید اجلاس‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی ازجمله اجلاس جهانی توسعه پایدار (2002)، دستور کار 21، آموزش برای همه٭ و افکار عمومی است.
منظور از همگانی بودن آموزش هر دو فرآیند یادگیری و یاددهی است. کمتر کسی است که بر اصل یادگیری همگان به منظور افزایش سطح دانش و آگاهی خدشه وارد کند. اما مسئله یاددهی معمولاً مناقشه برانگیز است. به دلیل تقسیم کار در زندگی اجتماعی عصر حاضر و ایجاد سازمانهای تخصصی، انتظار این است که هر سازمانی مسئولیت حوزه مرتبط با عنوان و وظایف خود را به تنهایی برعهده گیرد. به همین دلیل انتظار اولیه این است که سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز به تنهایی مسئولیت یاددهی و دانش‌افزایی محیط‌زیست را برای گروههای مختلف اجتماعی عهده‌دار شود. این انتظار با اصل عمومی‌بودن حفاظت در اصل پنجاهم قانون اساسی در تعارض است. علاوه بر آن با واقعیت محیط زیست که مفهومی به گستره نظام‌هستی، کلیه مخلوقات‌خداوندی، منظومه‌شمسی، زیستکره و انواع اکوسیستم‌ها است انطباق ندارد و نیز با رویکرد حفاظت جهانی محیط زیست قوانین و مقررات بین‌المللی و ملی از جمله منابع حقوق محیط‌زیست جمهوری اسلامی ایران مغایرت دارد. آموزش همگانی محیط زیست دارای دو وجه است اولاً همه اقشار، طبقات و صنوف اجتماعی، مخاطب آموزش محیط زیست هستند، در برنامههای آموزش محیط زیست نمی‌توان گروه یا طبقه‌ای را به هر دلیل بی‌نیاز از این آموزش به حساب آورد. ثانیاً آموزش‌دهی محیط زیست در حیطه صلاحیت و توان یک نهاد مسئول حفاظت از محیط زیست نیست. همه ارگان‌ها و نهادهای مسئول آموزش در کشور در حوزه و حدود خود با استناد به دستورکار 21، اهداف آموزش برای همه، سند اجلاس جهانی ژوهانسبورگ، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و مصوبه سال 1374 شورایعالی حفاظت محیط زیست در قبال آموزش محیط زیست مسئول هستند.
مصوبه سال 1374 شورایعالی حفاظت محیط زیست آموزش همگانی را به دو بخش تقسیم می‌کند:
1ـ آموزش‌گیرندگان (مخاطبین).
2ـ آموزش‌دهندگان (نهادهای مسئول)، توجه به محتوای این مصوبه تأکید بر توزیع مسئولیت آموزش همگانی محیط زیست بین سازمانهای مختلف (تعامل بین بخشی) را روشن‌تر می‌سازد.
چگونه می‌توان تعامل بین‌بخشی را ایجاد و اهداف آموزش محیط زیست را با اهداف آموزش عمومی و بخشی و نیازهای جامعه منطبق ساخت و به برنامه تلفیقی مناسب دست یافت.
شکل (1) مدلی تلفیقی در این رابطه را ارایه داده است.
آموزش همگانی محیط زیست که مناسب تر است آموزش توسعه پایدار خوانده شود به دلیل تنوع موضوعات، تنوع مخاطبان و تنوع شیوه‌های آموزشی از پیچیدگی فراوانی برخوردار است. برخلاف آموزشهای بخشی، آموزش محیط‌زیست جز در سایه برنامه، اراده و تعامل و اقدام جمعی میسر نیست. سازمان حفاظت محیط زیست بخش ناچیزی از منظومه آموزش توسعه پایدار است. حتی اگر همه بخش‌ها و نهادهای موجود در کشور نسبت به تنظیم و اجرای آموزش توسعه پایدار متعهد شوند باز هم نتیجه‌ای عاید نخواهدشد اگر برنامه هر یک از آنها با برنامه سایرین از انسجام کافی برخوردار نباشد شکل (2) (الف، ب، ج) بیانگر تنوع و پیچیدگی آموزش محیط زیست و ضرورت تلفیق برنامههای آموزش محیط زیست و ایجاد انسجام و هماهنگی در برنامههای بخشی و ملی است.
با توجه به مسایل ذکرشده، در برنامه چهارم توسعه کشور به بحث آموزش محیط‌زیست پرداخته شد و ماده60 و 64 قانون برنامه چهارم توسعه کشور درخصوص آموزش محیط‌زیست به تصویب رسید. بند الف ماده 64 قانون برنامه به مقوله ارتقاء آگاهیهای عمومی و دستیابی به توسعه پایدار به منظور حفظ محیط زیست و با تأکید بر گروههای اثرگذار و اولیت‌دار می‌پردازد. در همین راستا سازمان حفاظت محیط زیست آیین‌نامه اجرایی مربوط به این بند را تهیه و بنا به پیشنهاد شورای عالی حفاظت محیط زیست در جلسه مورخ 28/4/1385 هیأت وزیران تصویب نمود و تصویب‌نامه مذکور با شماره 36600/ت35059هـ مورخ 1/5/1385 به کلیه وزارتخانه‌ها و سازمانها ابلاغ شد.
در مجموعه حاضر وضعیت آموزش محیط زیست کشور طبق گروههای مخاطب جدول شماره 1 تشریح شده است.
فصل دوم
1ـ آموزش رسمی کشور
آموزش رسمی ـ آمادگی:
به طور کلی در زمینه آموزش رسمی کودکان زیر 7 سال (مقطع پیش‌دبستانی و آمادگی) در زمینه محیط زیست تا کنون در سطح ملی اقدام زیربنایی و شایسته‌ای که مبتنی بر برنامه‌ریزی اصولی باشد صورت نپذیرفته است. لذا وضعیت موجود آموزش رسمی این گروه (شامل کودکان، مربیان و اولیاء) مطلوب ارزیابی نمی‌گردد در حالی که نتایج پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد که فرآیند جامع‌پذیری با هدف تغییر رفتار در سنین کودکی آغاز می‌شود. مع‌الوصف اهم اقدامات انجام شده در سطح ملی (ستادی و استانی) به شرح زیر است:
ـ جهت تعمیق و توسعه همکاری‌های آموزشی در زمینه محیط زیست با دفاتر ستادی امور کودکان سازمان بهزیستی کشور اقداماتی صورت گرفته است.
ـ تولید و چاپ مجموعه کتابهای دانستنی‌های زیست محیطی ویژه کودکان با موضوعات آب، هوا، انرژی، زباله، درخت و جنگل و تنوع زیستی توسط دفتر آموزش زیست محیطی سازمان حفاظت محیط زیست (1383ـ1382).
ـ تولید مجموعه کلیپ‌های آموزشی تحت عناوین « آسمون شهر ما» با 30 موضوع زیست محیطی، « زمین تنها نیست»، « زیباترین ترانه» و « سرگرمی‌های زیست محیطی» به صورت CD و یا VHS ویژه کودکان.
ـ تهیه و چاپ مجموعه روزنامه‌های دیواری با موضوعات آب، هوا، زباله، درخت و جنگل، انرژی و تنوع زیستی و در اختیار قراردادن CD آماده به چاپ آن به واحدهای مربوطه و علاقمند به محیط زیست.
ـ تولید و چاپ مجموعه کتابهای « آشنایی با محیط زیست» ویژه کودکان 6 ـ 5 سال.
ـ مشارکت سازمان حفاظت محیط زیست در جشنواره‌ها و برنامههای فرهنگی در زمینه محیط زیست برای کودکان.
ـ تولید و پخش برنامههای زیست محیطی ویژه کودکان در شبکه‌های مختلف صدا و سیما.
ـ اقدام برخی نهادهای فرهنگی در جهت تولید کتب، نشریات، برپایی جشنواره‌ها و برنامههای زیست محیطی خاص کودکان.
چالش‌های موجود در بخش آمادگی:
ـ آگاهی ناکافی از نیازهای آموزشی کودکان و مربیات در زمینه محیط زیست جهت تدوین برنامههای آموزشی اثربخش.
ـ شناخت ناکافی از روش‌های نوین تکنولوژی آموزشی ویژه کودکان.
ـ مشخص نبودن جایگاه آموزش همگانی محیط زیست در فرآیند برنامه‌ریزی آموزشی ضمن خدمت مربیان مهدهای کودک.
ـ پراکنده‌کاری در زمینه آموزش مفاهیم زیست محیطی بوسیله نهادهای دولتی و غیردولتی و نبود وحدت رویه خاص.
ـ تعارض آموزشهای نظری ویژه کودکان با واقعیت رفتارهای زیست محیطی خانواده و جامعه.
ـ بودجه ناکافی و تخصیص نامناسب اعتبارات در زمینه اجرای برنامههای آموزشی ـ فرهنگی ویژه کودکان.
ـ حمایت ناکافی دولت از فعالیتهای فرهنگ‌سازی به وسیله نهادهای غیردولتی برای کودکان.
علاوه بر ذکر اقدامات انجام شده و چالش‌های موجود در بخش آمادگی به‌زمینه‌های مثبت ذیل نیز اشاره می‌شود:
ـ با توجه به اقدامات انجام شده مذکور، مراکز مهدهای کودک و آمادگی در راستای همکاری با این سازمان در فعالیتهای آموزشی و فرهنگ‌سازی زیست محیطی اعلام آمادگی بیشتری نموده‌اند.
ـ کودکان مقطع آمادگی برای دریافت پیام‌های آموزشی، از آمادگی ذهنی بالایی برخوردار هستند.
ـ تعامل و آمادگی سازمان بهزیستی برای همکاری با سازمان حفاظت محیط زیست.
ـ انجام فعالیتهای فرهنگی زیست محیطی بوسیله برخی نهادهای غیردولتی برای کودکان مقطع آمادگی.
ـ تلاش بیشتر صدا و سیما در تولید و پخش برنامههای رادیو و تلویزیون کودکان.
ـ وجود ظرفیت مناسب برای تولید مواد کمک آموزشی ویژه کودکان در سازمان حفاظت محیط زیست.
آموزش رسمی ـ مدارس (کلیه مقاطع تحصیلی):
وضعیت موجود آموزش رسمی محیط زیست در مدارس کشور با توجه به به جودآمدن شرایط مساعد و حساسیت‌های لازم در وزارت آموزش و پرورش در دو مقطع دبستان و دبیرستان نسبتاً خوب ارزیابی می‌گردد. مشروط بر تداوم و استمرار اقدامات انجام شده می‌توان شرایط را در چند سال آتی امیدوار کننده تصور نمود. اما در زمینه آموزش رسمی محیط زیست در مقطع راهنمایی و آموزشهای ضمن خدمت معلمان و آموزگاران اقدامات انجام شده ناکافی می‌باشد که باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد. همچنین تصویب پیمان‌نامه « دانش‌آموز و طبیعت» در دومین نشست دورة سوم مجلس دانش‌آموزی (هشتمین اجلاس) زمینه همکاری و تعامل بین دو دستگاه را هموار نموده‌است. اهم اقدامات انجام شده در سطح ملی (ستادی و استانی) به شرح زیر است:
ـ مطالعات تطبیقی کتاب‌ها و برنامههای درسی برخی از کشورها در دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتابهای درسی وزارت آموزش و پرورش در حوزه آموزش محیط زیست در حال انجام می‌باشد. برگزاری کارگاههای آموزشی ـ بین‌المللی با هدف تغییر نگرش آموزشگران و برنامه‌ریزان آموزشی در ایران و استفاده از تجارب کارشناسان سایر کشورها از اهم اقدامات انجام شده در این زمینه می‌باشد.
ـ اصلاح‌محتوی (مطالب، تصاویر، نقشه‌ها، نمودارها) و گنجاندن مفاهیم زیست محیطی در کتابهای درسی علوم و ادبیات فارسی (بخوانیم و بنویسیم) مقطع دبستان و شیمی و جغرافیای مقطع دبیرستان.
ـ برگزاری کارگاههای آموزشی ویژه برنامه‌ریزان درسی وزارت آموزش و پرورش جهت افزایش آگاهیهای برنامه‌ریزان درسی نسبت به مسائل زیستمحیطی و استمرار آن در سطح ملی و منطقه‌ای.
ـ با توجه به تفاهم‌نامه آموزش و پرورش و سازمان حفاظت محیط زیست و به‌منظور پیشبرد اصولی‌تر اهداف آموزش محیط زیست در مدارس تفاهم‌نامه مذکور در حال تمدید می‌باشد.
ـ در برخی از مدارس سطح کشور برنامههای آموزش محیط زیست در خارج از فضاهای آموزشی و در محیط‌های طبیعی اجرا می‌شوند که این روش نوین آموزشی، بستر نسبتاً مناسبی را برای ارائه آموزشهای زیست محیطی به دانش‌آموزان فراهم نموده‌است.
ـ در حال حاضر بسیاری از برنامههای آموزش زیست محیطی در قالب فعالیتهای فوق برنامه از طریق سازمان دانش‌آموزی در سطح ملی و با مشارکت کانون‌های دانش‌آموزی انجام می‌شود.
چالش‌های موجود در بخش مدارس:
ـ اطلاعات آموزشی محیط زیست در کتب درسی دانش‌آموزان کلی و فاقد نیازمندی‌های محلی و منطقه‌ای است.
ـ کمبود امکانات و تجهیزات کمک آموزشی و... جهت ارائه آموزشهای زیست محیطی.
ـ کمبود منابع علمی و اطلاعاتی در زمینه محیط زیست در سطح مدارس و در مقاطع مختلف تحصیلی.
ـ کمبود اطلاعات و ضعف در اطلاع‌رسانی زیست محیطی برای نظام برنامه‌ریزی درسی وزارت آموزش و پرورش.
ـ محدودیت بودجه و تخصیص نامناسب اعتبارات.
ـ کیـفیت فعلی چاپ کتابهای درسی از میزان اثرگذاری پیام‌های تصویری زیست محیطی می‌کاهد.
ـ به وضعیت آموزش زیست محیطی معلمان و آموزگاران مدارس به عنوان یکی از اهرم‌های تأثیرگذار در تحقق اهداف آموزش محیط زیست از طریق اجرای برنامههای آموزش ضمن خدمت توجه چندان نشده‌است.
علاوه بر ذکر اقدامات انجام شده و چالش‌های موجود در بخش مدارس (کلیه مقاطع تحصیلی) به زمینههای مثبت ذیل نیز اشاره می‌شود:
ـ انجام مطالعات تطبیقی در سیستم آموزش رسمی کشور به عنوان یکی از راهکارهای زیربنایی جهت تنظیم موضوعات آموزشی.
ـ کارشناسان و برنامه‌ریزان درسی در سالهای اخیر به موضوعات زیست محیطی در گروههای مختلف درسی تمایل و علاقمندی بیشتری نشان داده‌اند.
ـ علاقمندی و مستعد بودن دانش‌آموزان به مشارکت در فعالیت‌ها و طرح‌های آموزش زیست محیطی.
ـ تغییر شیوه‌ها آموزشی در مدارس به سمت شیوه‌های نوین مشارکتی.
ـ استقبال واحدهای استانی سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت آموزش و پرورش از گسترش همکاری‌های دوجانبه.
ـ گرایـش دانـش‌آموزان به تشکیـل تشکـل‌های فعال دانـش‌آموزی در حـوزه محیط زیست.
آموزش رسمی ـ آموزش عالی
بدیهـی است آموزش‌ها و فـرهنگ‌سـازی زیست محیطـی زمانـی به تحکیـم اخلاق زیست محیطی در جامعه منجر می‌گردد که بر پایه تحقیقات و پژوهش کافی بنا شده‌باشد و از آن طریق برنامه‌ها و فعالیتهای در حال اجرا براساس اصول علمی و روش‌های اثربخش دنبال گردد. بخش آموزش عالی کشور به عنوان یکی از اصلی‌ترین بخشهای متولی تحقیقات و پژوهش کشور محسوب می‌گردد. اما در شرایط حاضر متأسفانه پژوهش و تحقیقات در زمینه آموزش و فرهنگ‌سازی زیست محیطی از جایگاه شایسته‌ای در بخش آموزش عالی برخوردار نمی‌باشد. در شرایط فعلی دانشگاه‌های کشور به ضرورت انجام تحقیقات کاربردی در زمینه فرهنگ و اخلاق زیست محیطی توجه شایانی ندارند و تحقیقات انجام شده در این زمینه از نظر کمی و کیفی بسیار ناچیز است. ضمناً در زمینه آموزش محیط زیست چه از نظر تلفیق آموزشهای زیست محیطی در همه رشته‌های تحصیلی به نحوی که فارغ‌التحصیلان حداقل مهارت کاربردی و نگرش زیست محیطی مرتبط با حرفه خود را کسب نماید، اقدامات انجام شده ناکافی است.
اهم اقدامات انجام شده در سطح ملی (ستادی و استانی) به شرح زیر است:
ـ تعداد معدودی از دانشگاهها با اجرای طرح دانشگاه سبز اقدام به انجام فعالیتهای زیست محیطی مختلفی در سطح دانشگاهها نموده‌اند.
ـ همـکاری سازمان در اجرای طرح آموزش سبز در سبز با هدف ارتقای دانش زیست محیطی دانشجویان سراسر کشور با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
ـ وضعیت انتشار کتب تخصصی زیست محیطی با هدف دانش افزایی در حوزه‌های متنوع محیط زیست ناکافی ارزیابی می‌گردد.
ـ برخی از دانشگاهها به منظور شناخت محیط زیست دروسی اختیاری در زمینه محیط زیست را برای برخی رشته‌های تحصیلی تصویب کرده‌اند که البته به مهارت آموزی منجر نمی‌شود.
ـ همکاری متقابل دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی در حوزه پژوهش و آموزش با سازمان حفاظت محیط زیست در سالهای اخیر افزایش یافته‌است.
چالش‌های موجود در بخش آموزش عالی:
ـ عدم توازن تعداد دانشجویان در حال تحصیل در رشته‌های محیط زیست نسبت به‌تعداد اعضای هیأت علمی و خدمات مورد نیاز.
ـ کمبود شدید منابع علمی و تخصصی در زمینه محیط زیست.
ـ موجود نبودن گرایش‌های تخصصی رشته محیط زیست در تحصیلات تکمیلی و در نتیجه عدم رفع نیازهای تخصصی این بخش در ارتباط با موضوعات خاص.
ـ کمبود منابع علمی و اطلاعاتی محیط زیست در کتابخانه‌های مراکز آموزش عالی و عدم تبادل منابع و اطلاعات بین سازمان حفاظت محیط زیست و مراکز دانشگاهی.
ـ ناشناخته ماندن نیازهای آموزشی رشته‌های مختلف تحصیلی در بخش آموزش عالی در زمینه محیط زیست و در نتیجه عدم امکان ارائه آموزشهای متناسب و کاربردی.
علاوه بر ذکر اقدامات انجام شده و چالش‌های موجود در بخش آموزش عالی به زمینههای مثبت ذیل نیز اشاره می‌شود:
ـ علاقمندی بعضی از مراکز آموزش عالی به فعالیتهای آموزشی و تحقیقاتی زیست محیطی.
ـ تمایل دانشجویان مراکز آموزش عالی به مشارکت در فعالیتهای گروههای غیردولتی زیست محیطی.
ـ وجود زمینه مناسب فرهنگی در بین اقشار دانشجویی و دانشگاهی جهت انجام برنامههای آموزش زیست محیطی.
آموزش رسمی ـ فنی و حرفه‌ای
در حال حاضر آموزشهای بخش فنی و حرفه‌ای کشور از طریق دو مرجع متفاوت انجام می‌شود. بخشی از آموزشهای فنی و حرفه‌ای از طریق وزارت آموزش و پرورش که دارای 1123 هنرستان فنی و حرفه‌ای (سال 1380) و همچنین 1240 رشته آموزش مهارتی و کارودانش صورت می‌پذیرد. از طرف دیگر سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور وابسته به وزارت کار و امور اجتماعی متولی آموزشهای فنی و حرفه‌ای کوتاه مدت بوده و با دارا بودن 539 مرکز (سال 1382) در سطح کشور تربیت بخش بزرگی از نیروی انسانی ماهر بخشهای فنی کشور را بر عهده دارد. منابع و کتب و جزوات آموزش رشته‌های تحت پوشش سازمان فنی و حرفه‌ای از محتوی زیست محیطی لازم برخوردار نیستند.
اهم اقدامات انجام شده در سطح ملی (ستادی و استانی) به شرح زیر است:
ـ در حال حاضر در سازمان فنی و حرفه‌ای کشور واحدی جهت تلفیق محتوای زیستمحیطی در استانداردهای مهارتی و آموزشی رشته‌های مختلف تحت پوشش آن سازمان دایر شده‌است.
ـ در بخش آموزشهای فنی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش کتاب‌هایی با محتوی آموزش محیط زیست منتشر شده‌است.
ـ پروژه نیازسنجی آموزش زیست محیطی رشته‌های اتومکانیک و صافکاری بخش فنی و حرفه‌ای به عنوان نمونه توسط سازمان حفاظت محیط زیست انجام شده‌است.
چالش‌های موجود در بخش فنی و حرفه‌ای:
ـ سطح دانش زیست محیطی مربیان آموزشی رشته‌های مختلف فنی و حرفه‌ای کشور اندک می‌باشد.
ـ نبود برنامه مشخص برای استفاده بهینه از قابلیت‌های ملی در بخش فنی و حرفه‌ای جهت آموزش و فرهنگ‌سازی محیط زیست.
ـ عدم تعامل سازمان فنی و حرفه‌ای با بخش صنعتی کشور برای استفاده بهینه از ظرفیت‌ها و اعتبارات آموزشی جهت برنامه‌ریزی آموزشهای زیست محیطی.
ـ عدم شناخت از الگوها و روش‌های نوین آموزش محیط زیست خاص کارگاههای فنی که امروزه در بسیاری از کشورهای صاحب تجربه استفاده می‌شود.
ـ نبود ظرفیت کافی در سازمان حفاظت محیط زیست جهت تعامل با حوزه آموزش فنی و حرفه‌ای کشور.
ـ کمبود منابع مالی.
ـ عدم انجام پژوهش‌های لازم جهت تعیین نیازهای آموزش بخش فنی و حرفه‌ای در زمینه محیط زیست.
علاوه بر ذکر اقدامات انجام شده و چالش‌های موجود در بخش فنی و حرفه‌ای به زمینههای مثبت ذیل نیز اشاره می‌شود:
ـ وجود مراکز، آموزشگاههای آزاد و کارگاههای مختلف در بخش فنی و حرفه‌ای کشور زمینه و موقعیت بسیار مناسبی را برای ارائه آموزشهای زیستمحیطی فراهم می‌نماید.
ـ امکان آموزش در مراکز ثابت، از طریق واحدهای سیار، آموزش در پادگان‌ها، آموزش ضمن کار و آموزش توسط آموزشگاههای آزاد در سازمان فنی و حرفه‌ای که زمینه وسیعی را برای انتقال پیام‌های زیست محیطی فراهم می‌کند.
ـ با توجه به فنی و صنعتی بودن بیشتر رشته‌های تحت پوشش بخش فنی و حرفه‌ای از طریق ارائه آموزشهای زیست محیطی بخش عمده‌ای از معضلات ناشی از واحدها و کارگاههای صنعتی قابل حل خواهد بود.
ـ اقدامات آموزش و پرورش در زمینه آموزشهای زیست محیطی به این گروههای هدف از جمله انتشارات زیست محیطی مثبت ولی ناکافی ارزیابی می‌گردد.
آموزش رسمی ـ نهضت سوادآموزی:
سازمان نهضت سوادآموزی مرجع رسمی آموزش نوسوادان و کم‌سوادان جامعه محسوب می‌گردد. سازمان حفاظت محیط زیست براساس اهدافی که در جهت آموزش زیست محیطی این بخش از مخاطبین دنبال می‌نماید تعامل خوبی را با نهاد مذکور برقرار نموده و در این زمینه اقدامات انجام شده مناسب ارزیابی می‌گردد.
فعالیتهای آموزش‌زیست‌محیطی انجام‌شده به‌ویژه در مناطق‌روستایی و عشایری کشور مورد توجه بوده اما شایسته است که در مناطق شهری نیز به نحو جدی‌تری دنبال می‌شود.
اهم اقدامات انجام شده در سطح ملی (ستادی و استانی) به شرح زیر است:
ـ انعقاد تفاهم‌نامه همکاری متقابل بین سازمان حفاظت محیط زیست و نهضت سوادآموزی در سطح ملی در سالهای اخیر (1383 ـ 1378)
ـ انعقاد تفاهم‌نامه همکاری در سطح ملی به انعقاد تفاهم‌نامه‌های استانی بین واحدهای تابعه دو دستگاه منجر شده و در نتیجه همکاری متقابل و تنگاتنگی بین بیشتر واحدهای استانی وجود دارد.
ـ چاپ و انتشار کتابهای متنوع با مضامین زیست محیطی با در نظر گرفتن نیازهای زیست محیطی منطقه‌ای و محلی در سطح ستادی و استانی در دستگاه اجرایی.
ـ آموزش کتابهای منتشر شده به نوسوادان و کم سوادان.
ـ انجام فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی متنوع از جمله برگزاری انواع مسابقات و جشنواره‌های فرهنگی در سطح استانی ویژه نوسوادان.
ـ برگزاری کارگاههای آموزشی، مهارتی متعدد جهت افزایش دانش زیست محیطی آموزشیاران نهضت سوادآموزی در سطوح استانی.
چالش‌های موجود در بخش نهضت سوادآموزی:
ـ هماهنگی ناکافی در سطح واحدهای استانی با همدیگر و عدم استفاده از تجربیات حاصله.
ـ کمبود اعتبارات جهت چاپ و انتشار کتب آموزشی.
ـ ظرفیت لازم برای فعالیت آموزشی نوسوادان در زمینه محیط زیست وجود ندارد.
ـ فعالیتهای سوادآموزی، کل جمعیت بی سواد کشور را پوشش نمی‌دهد.
علاوه بر ذکر اقدامات انجام شده و چالش‌های موجود در بخش نهضت سوادآموزی به زمینههای مثبت ذیل نیز اشاره می‌شود:
ـ وجود بستر مناسب جهت همکاری فیمابین دو دستگاه اجرایی.
ـ کاهش نرخ بیسوادی و فراهم آمدن شرایط مساعد برای انتقال پیام‌های آموزش محیط زیست.
ـ تمرکز بیشتر فعالیتهای نهضت سوادآموزی در حوزه‌های مناطق روستایی و عشایری و تأثیر مثبت آموزشهای زیست محیطی بر محیط زیست طبیعی کشور.
ـ حس علاقمندی و مشارکت فعال کارشناسان آموزش و برنامه‌ریزان درسی نهضت سوادآموزی به آموزشهای زیست محیطی.
ـ تیراژ بالای کتابهای منتشر شده در نهضت سوادآموزی و ایجاد امکان انتقال پیام‌های آموزش زیست محیطی در سطح گسترده.
ـ وجود تکنولوژی آموزشی مناسب در سازمان مسئول سوادآموزی.
در پایان این بخش به ارایه راهبردها، راهکارها، طرح‌ها و پروژه‌های موردی بخش آموزش رسمی پرداخته شده‌است.
اهداف، راهبرد، راهکار و طرح‌های بخش آموزش رسمی
تذاکرات:
ـ با توجه به اینکه سازمان حفاظت محیط زیست در آیین‌نامه اجرایی بند الف ماده64 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی به عنوان مسئول کارگروه تعیین شده‌است لذا در انجام کلیه طرح‌های ارایه شده حضور و همکاری فعال خواهدداشت.
ـ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی به عنوان متولی امر برنامه‌ریزی و بودجه، تأمین‌کننده بودجه طرح‌های ارایه شده می‌باشد.
ـ طبق مصوبه شماره 56060/1901 مورخ 24/4/1386 شورایعالی اداری، سازمان مدیریـت و برنامه‌ریزی کشـور از تاریخ مصـوبه مذکور تحت عنـوان دو معاونت به نام‌های « معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور» و « معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور» فعالیت می‌کند. لذا در برنامه ارایه شده انجام فعالیتهای مربوط به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور بر عهده « معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور» می‌باشد.
ـ دستگاههای اجراکننده پروژه‌های طرح شده می‌توانند بنا به ضرورت از سایر ارگان‌ها به عنوان عضو همکار دعوت به عمل آورند.
2) آموزش غیررسمی کشور
آموزش غیررسمی ـ سیاستگزاران و مدیران:
با توجه به اینکه بسیاری از برنامه‌ها، تصمیم‌گیری‌ها، راهبردها و فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور از تفکرات و باورهای سیاستگزاران و مدیران کشور نشأت می‌گیرد، این گروه از جامعه به دلیل تأثیر مهمی که در تحقق توسعه پایدار خواهند داشت از مهمترین مخاطبین بخش آموزش محیط‌زیست کشور محسوب می‌شوند. در حال حاضر وضعیت آگاهی زیستمحیطی عمده مدیران و سیاستگزاران کشور از شرایط مطلوبی برخوردار نمی‌باشد. آن دسته از مدیرانی که از آگاهیهای زیستمحیطی متناسبی برخوردارند نیز در بسیاری از مواقع این آگاهی‌ها به نوع نگرش آنها در برخورد با محیط‌زیست تأثیرگذار نبوده و لذا باور به تصمیم‌گیری و اعمال مدیریت محیط‌زیست ندارد در نتیجه چنین امری، آثار زیانبار ناشی از بسیاری برنامه‌ها، پروژه‌ها و تصمیم‌های اتخاذشده در بخش دولتی بر محیط‌زیست به دلیل عدم رعایت اصول زیستمحیطی در این فرآیند کاملاً مشهود است. به طور کلی در حال حاضر وضعیت کشورمان از نظر میزان تلفیق محیط‌زیست و توسعه در سطح کلان سیاستگزاری، برنامه‌ریزی و مدیریت مطلوب ارزیابی نمی‌شود. اهم اقدامات انجام شده در سطح (ستادی و استانی) به شرح زیر می‌باشد:
ـ برگزاری کارگاههای آموزشی تخصصی ویژه مدیران سازمان حفاظت محیط‌زیست (مدیریت بحران، SEA، مدیریت پایه محیط‌زیست، برنامه‌ریزی و سیاستگزاری‌های زیستمحیطی و ...).
ـ برگزاری کنگره‌های ملی و بین‌المللی تخصصی درخصوص آموزش محیط‌زیست.
ـ تلاش در جهت ایجاد دولت سبز از طریق دانش‌افزایی مدیران و کارکنان دولت و الزام به برقراری مدیریت زیستمحیطی (در قالب بند پ تبصره 20 قانون بودجه سال 1382 و 1383).
ـ تشکیل فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای‌اسلامی.
ـ توجه و تلاش برخی وزارتخانه‌ها و سازمانها نسبت به آگاهسازی و دانش‌افزایی کارکنان و مدیران.
ـ افزایش توجه نمایندگان و قانونگذاران به اهمیت محیط‌زیست و توسعه پایدار.
ـ افزایش تعامل و همکاری بین دستگاهها، سازمانها، نهادهای دولتی و غیردولتی در زمینه آموزش محیط‌زیست.
ـ افزایش تعامل و همکاری بین سازمان حفاظت محیط‌زیست و قوه قضائیه و تقویت نگرش زیستمحیطی قضات به منظور اجرای دقیق‌تر قوانین و مقررات حفاظت از محیط‌زیست.
ـ تصویب طرح مدیران سبزاندیش در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، تولید و چاپ بولتن‌های آموزشی با موضوعات آب و انرژی، کشاورزی و تنوع زیستی و ارسال آن به مدیران سراسر کشور.
چالش‌های موجود در بخش مدیران و سیاستگزاران:
ـ کم‌توجهی به ایجاد نگرش یکپارچه و هماهنگی به جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی در نظام برنامه‌ریزی کشور.
ـ نارسایی در شیوه‌های آموزش محیط‌زیست برای مدیران.
ـ انگیزه و تمایل کم به فراگیری و کسب آموزشهای لازم پس از تصدی پست مدیریتی توسط افراد.
ـ ترجیح منافع اقتصادی کوتاه مدت و گذار در برنامههای توسعه به منافع درازمدت و پایداری که در صورت رعایت اصول زیستمحیطی حاصل می‌شود.
علاوه بر ذکر اقدامات انجام شده و چالش‌های موجود در بخش مدیران و سیاستگزاران به زمینههای مثبت ذیل نیز اشاره می‌شود:
ـ الزامی نمودن آموزش مدیریت محیط‌زیست برای کلیه مدیران پایه و میانی دولت.
ـ ایجاد بستر نسبتاً مناسب برای دانش‌افزایی مدیران و سیاستگزاران.
ـ حساس‌ترشدن مدیران و سیاستگزاران نسبت به اهمیت محیط‌زیست در برنامههای توسعه.
ـ رویکرد مثبت قوانین و مقررات به اهمیت محیط‌زیست در برنامههای توسعه.
ـ همگرایی نهادها و دستگاههای دولتی در جهت اجرای برنامههای آموزش محیط‌زیست.
آموزش غیررسمی ـ بخش تولیدکنندگان:
بخش تولیدی کشور را می‌توان به سه زیربخش کشاورزی، صنعت و خدمات تقسیم نمود. فعالیتهای آموزشی این بخش مهم از جهت اهمیتی که آگاهی لازم و ترویج الگوهای تولید مناسب از طریق ارایه آموزشهای کاربری دارد در طبقه آموزش غیررسمی جای گرفته است. ذیلاً به بررسی وضعیت زیربخش‌های مذکور، اهم اقدامات انجام شده و چالش‌های موجود می‌پردازیم.
الف) زیربخش صنعت:
در بخش صنعتی هر چند که در سالهای اخیر تلاش زیادی در جهت ترویج الگوهـای تولیـد پاک صـورت پذیرفته اما هنوز الگوی تولید پایدار به عـنوان یک تفـکر ارزشی در سراسر بـخش صنعتی کشور گسترش نیافته است اما با توجـه به فعالیت‌هایی که در بخش صنعت و معدن در زمینه برگزاری دوره‌های آموزشی زیستمحیطی صورت می‌پذیرد و ارائه این آموزش‌ها در درازمدت می‌تواند تأثیر مثبتی بر عملکرد بخش صنعتی داشته باشد، وجود این شرایط را می‌توان امیدوارکننده توصیف نمود.
اهم اقدامات انجام شده در سطح ملی (ستادی و استانی) به شرح زیر می‌باشد:
ـ تلاش جدیدی برای اشاعه و توسعه فرهنگ زیستمحیطی در سطح کلیه مدیران، کارکنان و فعالان بخش صنعت و معدن از طریق وزارت صنایع و معادن به عنوان متولی اصلی این بخش آغاز شده است.
ـ تدوین بیش از 30 عنوان برنامه آموزشی در محورهای مختلف زیستمحیطی برای کارشناسان ستادی و واحدهای صنعتی و برگزاری سالانه بیش از 100 دوره زیستمحیطی در سازمان صنایع و معادن استانها.
به طور کلی با توجه به وضعیت موجود، در حال حاضر نیاز مهمی به ساماندهی آموزش و پژوهش‌های زیستمحیطی در سطح صنعت و ایجاد یک نظام اطلاع‌رسانی زیستمحیطی در این بخش وجود دارد.
ب) زیربخش کشاورزی:
زیربخش کشاورزی به عنوان یکی از زیربخش‌های محوری و بنیادی در چرخه اقتصادی و تولیدی کشور محسوب می‌گردد. در زیر بخش کشاورزی نیز مانند زیربخش صنعتی هنوز روند الگوهای تولید پایدار به عنوان تفکر غالب تحکیم نیافته و به نظر می‌رسد سیاست تولید بیشتر هرچند با تأثیراتی بر محیط‌زیست، غالب باشد. در حال حاضر بسیاری از کشاورزان کشور با روش‌های تولید محصولات و فرآورده‌های کشاورزی از طریق روش‌های تولید سازگار با محیط‌زیست آشنایی چندانی ندارند. مع‌الوصف اقدامات انجام شده در زمینه آموزش و فرهنگ‌سازی در زیربخش کشاورزی را که عمدتاً از طریق وزارت جهادکشاورزی دنبال می‌شود می‌توان به شرح زیر اعلام نمود:
ـ تلاش برای ایجاد تحول فکری و تغییر در نگرش مدیران و کارشناسان بخش کشاورزی نسبت به موضوع حفظ محیط‌زیست و توسعه پایدار (تهیه بولتن آموزشی با عنوان کشاورزی و تنوع زیستی و ارسال برای کلیه مدیران کشور).
ـ برنامه‌ریزی و بازنگری دوره‌های آموزشی وزارت جهادکشاورزی از نظر تدوین و تصویب عناوین و سرفصلهای دوره‌های آموزشی در زمینه محیط‌زیست.
ـ تشکیل کمیته تخصصی محیط‌زیست و توسعه پایدار از اواخر سال 1381 در وزارت جهادکشاورزی.
ـ تصویب عناوین و سرفصلهای بیست‌ویک دوره برای سالهای 1382 و 1383 در زمینه محیط‌زیست.
ـ انتشار نشریه علمی ـ تخصصی کشاورزی پایدار.
ـ اقدام برای ایجاد وب‌سایت توسعه پایدار کشاورزی به منظور اطلاع‌رسانی جامع.
ج) زیربخش خدمات:
زیربخش خدمات طیف وسیعی از فعالیتهای اقتصادی کشور را دربر می‌گیرد که از میان این طیف‌ها سه حوزه 1ـ خدمات بهداشتی 2ـ خدمات حمل و نقل و بازرگانی 3ـ‌خدمات ارتباطات و اطلاع‌رسانی به دلیل کنش و واکنش مستقیمی که با محیط‌زیست دارند از اهمیت بیشتری برخوردارند.
در حال حاضر در زمینه آموزش و فرهنگ‌سازی زیستمحیطی اقدامات هماهنگ و منسجمی که بتوان آن را به طور مستقیم به بخش خدمات کشور منتصب نمود انجام نشده است. هرچند که در بعضی از ارگان‌ها و مراکز ارائه‌دهنده خدمات فعالیت‌هایی به‌صورت جسته و گریخته در زمینه محیط‌زیست هر از چند گاه انجام می‌شود.
چالش‌های موجود در بخش تولیدکنندگان:
ـ ناآگاهی یا کم‌توجهی بخشهای تولیدی به فرآیند تولید پایدار.
ـ ناآگاهی مردم از اثرات سوء زیستمحیطی کالاهایی که از طریق فرآیندهای تولیدی ناپایدار تولید می‌شوند.
ـ عدم توجه به فرآیندهای تولید پایدار در سیستم خرید کالاهای دولتی.
ـ شناخت اندک مدیران بخشهای تولیدی نسبت به روش‌های مدیریت و کاهش مواد زاید جامد، بازیافت و استفاده مجدد از منابع.
ـ تولید کالاهای غیرمنطبق با استانداردهای زیستمحیطی به دلیل وجود فرهنگ مصرف‌گرایی.
ـ ضعف آگاهی‌رسانی به تولیدکنندگان در زمینه الگوهای تولید پایدار.
ـ شناخت ناکافی از دانش و تکنولوژی‌های نوین مصرف معقول منابع و مواد در بخشهای تولیدی و انتقال ضعیف دانش فنی لازم.
علاوه بر ذکر اقدامات انجام شده و چالش‌های موجود در بخش تولیدکنندگان به زمینههای مثبت ذیل نیز اشاره می‌شود:
ـ تأسیس دفاتر محیط‌زیست و توسعه پایدار در وزارتخانه‌های کشاورزی، نفت و صنایع و معادن و زیرمجموعه‌های تابعه آنها.
ـ ایجاد حساسیت جدید در مراکز صنعتی در دو زیربخش صنعت و کشاورزی برای توجه به محیط‌زیست.
ـ فراهم‌آوردن فرصت به منظور انجام تبلیغات زیستمحیطی بر روی کالاهای بخش تولیدی در سالهای اخیر.
ـ تلاش به جهت ارتقاء کیفی دانش زیستمحیطی مدیران بخشهای تولیدی.
ـ افزایش تعداد واحدهای تولیدی دارای گواهینامه ایزو 14000 و لوح صنعت سبز.
ـ تمایل بخش تولید به الزامات قانونی محیط‌زیست از جمله طرح‌های EIA.
آموزش غیررسمی ـ بخش مصرف‌کنندگان:
با توجه به تأثیرات ناشی از فرهنگ مصرف بر محیط‌زیست که در صورت وجود روند مصرف بی‌رویه و نامعقول ضمن افزایش آلودگی‌ها و پسماندها، فشارفزاینده‌ای را بر محـیط زیست تحمـیل خواهد نمود، سیاسـت تغییردادن الـگوی مصـرف از طریق انجام آموزشهای لازم، اطلاع‌رسانی و ترویج الگوهای مصرف معقول بخش مهمی از آموزش غیررسمی جامعه را به خود اختصاص می‌دهد. براین اساس از سال 1368 در کشور ما شورایعالی بررسی و تعیین الگوی مصرف تشکیل شده و این شورا دارای کمیته‌های کاری در زمینه مصرف آب، انرژی، حمل ونقل، ارتباطات، دارو، خوراک، پوشاک و مسکن است.
در حال حاضر توصیه‌های مصوب و اجراشده این شورا نتایج نسبتاً خوبی دربرداشته اما هنوز الگوی مصرف معقول به عنوان یک نگرش عمومی در جامعه جانیافتاده است.
اهم اقدامات انجام شده در سطح ملی (ستادی و استانی) به شرح زیر می‌باشد:
ـ در زمینه آب اقدامات مناسبی از سوی وزارت جهادکشاورزی برای جلوگیری از اتلاف آب در شبکه‌های آبیاری زمینهای کشاورزی صورت پذیرفته است. در بخش صنعت اقداماتی برای بازیافت آب از طریق تصفیه صورت پذیرفته است.
ـ در زمینه مصرف انرژی اقدامات آموزشی و تبلیغی مناسب و مفیدی از سوی وزارت نیرو و وزارت نفت (سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت) هم به صورت عمومی و هم تخصصی صورت پذیرفته که در صورت استمرار نتایج آن امیدوارکننده است.
ـ در زمینه حمل ونقل پیام‌های آموزشی متعددی از سوی دستگاههای متولی در جهت فرهنگ‌سازی استفاده از حمل ونقل عمومی به جامعه منتقل شده ولی به دلیل ناکافی‌بودن توان ناوگان حمل ونقل عمومی پیام‌های آموزشی مورد نظر چندان ثمربخش نیست.
ـ در بحث کشاورزی و غذا آموزشهای داده شده برای کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی ناکافی و کم‌تأثیر بوده و تبلیغات انجام شده برای مصرف معقول موادغذایی به ویژه نان در جامعه از تأثیر مطلوب برخوردار نبوده است.
چالش‌های موجود در بخش مصرف‌کنندگان:
ـ گسترش فرهنگ مصرف در مناطق شهری و روستایی.
ـ مشکلات اقتصادی و نامتعادل‌بودن درآمد.
ـ ظرفیت ناکافی برای ارائه آموزشهای فرهنگی در زمینه مصرف معقول از طریق رسانه‌های جمعی.
ـ عدم تعامل و انسجام بین بخشهای تولیدی به منظور استفاده صحیح از مواد.
ـ عدم مکانیسم‌های تشویقی جهت حمایت از مصرف‌کنندگان زیستمحیطی.
ـ عدم آشنایی به روش‌های تبلیغاتی و ترویجی در زمینه نهادینه‌کردن فرهنگ صحیح مصرف.
ـ عدم ضوابط و مقررات لازم در زمینه ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی.
ـ ضعف در بکارگیری از تجارب موفق جهانی.
ـ بی‌توجهی مصرف‌کنندگان منابع و کالاها به استفاده صحیح و به اندازه از منابع و مواد.
ـ ترویج و ارائه الگوهای نادرست مصرف توسط رسانه‌های جمعی فراگیر و تأثیرگذار.
ـ عدم رغبت جامعه به استفاده از کالاهای بازیافتی.
ـ کیفیت پایین کالاهای بازیافتی.
علاوه بر ذکر اقدامات انجام شده و چالش‌های موجود در بخش مصرف‌کنندگان به زمینههای مثبت ذیل نیز اشاره می‌شود:
ـ تأسیس شورایعالی بررسی و تعیین الگوی مصرف.
ـ وجود آموزه‌های دینی و اعتقادی و سوابق تاریخی و فرهنگی در زمینه پرهیز از اسراف و قناعت در مصرف.
ـ توجه برخی از سازمانها به تهیه مواد آموزشی در زمینه الگوی صحیح مصرف.
ـ انجام برنامههای آموزش و آماده‌سازی اجتماعی توسط واحدهای دولتی و غیردولتی و رسانه‌های جمعی.
در پایان این بخش به ارایه راهبردها، راهکارها، طرح‌ها و پروژه‌های موردی بخش آموزش غیررسمی پرداخته می‌شود.
اهداف، راهبرد، راهکار طرح‌های بخش آموزش غیررسمی
تذکرات:
ـ با توجه به اینکه سازمان حفاظت محیط‌زیست در آیین‌نامه اجرایی بند الف ماده 64 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی به عنوان مسئول کارگروه تعیین شده است لذا در انجام کلیه طرح‌های ارایه شده حضور و همکاری فعال خواهد داشت.
ـ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی به عنوان متولی امر برنامه‌ریزی و بودجه، تأمین‌کننده بودجه طرح‌های ارایه شده می‌باشد.
ـ طبق مصوبه شماره 56060/1901 مورخ 24/4/1386 شورایعالی اداری، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور از تاریخ مصوبه مذکور تحت عنوان دو معاونت به نام‌های «معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس جمهور» و « معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس‌جمهور» فعالیت می‌کند. لذا در برنامه ارایه شده انجام فعالیتهای مربوط به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور برعهده «معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور» می‌باشد.
ـ دستگاههای اجراکننده پروژه‌های طرح‌شده می‌توانند بنا به ضرورت از سایر ارگان‌ها به عنوان عضو همکار دعوت به‌عمل آورند.
فصل سوم
ضمایم
قوانین، مقررات و مصوبات مربوط به آموزش همگانی محیط زیست
ـ اصل پنجاهم قانون اساسی:
در جمهوری اسلامی، حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیداکنند، ممنوع است.
ـ مصوبه شورایعالی حفاظت محیط زیست (صورتجلسه مورخ 6/7/1374):
بند 8 ـ به منـظور ارتقای آگاهیهای زیست محیطی در تمام سطح جامعه اعم از عموم مردم، دانشجویان، معلمان، دانش‌آموزان، کارمندان، مدیران و تصمیم‌گیران از تاریـخ لازم‌الاجراشـدن این مـصوبه ظرف مدت یکسال می‌‍‌بایستی اقدامات زیر انجام پذیرد:
1ـ 8 ـ شورای فرهنگ عمومی، برنامه آموزش زیست محیطی عموم مردم را از طریق رسانه‌های گروهی، صدا و سیما، مطبوعات و مجلات تهیه کند.
2ـ 8 ـ شورایعالی آموزش و پرورش برنامههای آموزش زیست محیطی را در مقاطع تحصیلی ابتدایی و متوسطه و همچنین مراکز تربیت معلم تهیه کند.
3ـ 8 ـ شورایعالی برنامه‌ریزی دروس دانشگاهی برنامههای آموزش محیط زیست را در سطوح زیر تدوین کند:
الف) برنامه آموزشی در سطح لیسانس محیط زیست.
ب) دروس زیست محیطی برای رشته‌های مرتبط با محیط زیست نظیر گروه پزشـکی و رشته‌های مهنـدسی عمران، شیمی، گروه‌هـای مهنـدسی، شـهرسازی، معماری و غیره.
ج) برنامههای آموزشی در سطح کارشناسی ارشد و دکترای محیط زیست.
4ـ 8 ـ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (سازمان امور اداری و استخدامی سابق) برنامه آموزش زیست محیطی برای تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان را تهیه کند.
تبصره: سازمان حفاظت محیط زیست اطلاعات لازم را در اختیار شوراهای مذکور قرار خواهدداد.
ـ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست:
1ـ بند (د) از ماده قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب 28/3/1353 و اصلاحیه آن در تاریخ 24/8/1371 وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را به هماهنگی با سازمان حفاظت محیط زیست در کلیه برنامه های آموزشی، فرهنگی و هنری خود ملزم نموده است.
2ـ بند23 از آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت بهسازی محیط‌زیست مصوب 3/12/1354 هیأت وزیران اصلاحات بعدی آن، وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی را موظف به لحاظ نمودن دروسی تحت عنوان شناخت محیط زیست برای دوره‌های تحصیلی مقاطع مختلف در زمره واحدهای درسی عمومی نموده است.
3ـ ماده23 آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت بهسازی محیط زیست مصوب 3/12/1354 هیأت وزیران و اصلاحات بعدی آن سازمان حفاظت محیط زیست را ملزم به همکاری با مراجع ذیربط در برنامههای درسی دوره‌های ابتدایی، راهنمایی و متوسطه بر گنجاندن مسایل مربوط و نحوه حفظ و بهسازی محیط زیست نموده است.
4ـ براساس بند 4 از ماده قانونی فوق‌الذکر وزارت آموزش و پرورش موظف است با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست در کلیه مقاطع تحصیلی مطالب مناسب و هماهنگ زیست محیطی را به طورمستمر در کتب درسی کلیه مقاطع تحصیلی، آموزشهای ضمن‌خدمت، دوره‌های سوادآموزی، آموزش خانواده و برنامههای پرورشی منـظور نماید.
5 ـ براساس بند (5) از ماده 23 آیین‌نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست مصوب 3/12/1354 هیأت وزیران و اصلاحات بعد آن به سازمان صدا و سیما توصیه شده است که در برنامههای کلیه شبکه های تحت پوشش خود آموزش و اشاعه فرهنگ زیست محیطی را بگنجاند و از نشر برنامه‌هایی که به نوعی تخریب محیط زیست را القاء می‌نماید خودداری کند.
6 ـ بر اساس بند (6) همین قانون سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور موظف است در قالب بودجه آموزش همگانی سازمان حفاظت محیط زیست اعتبار مناسب را برای حمایت از حرکت‌های فرهنگی و آموزشی تشکل‌های مردمی پیش‌بینی نماید. همچنین براساس بند (7) همین قانون کلیه سازمانها و دستگاههای دولتی اداری بخشهای آموزشی موظفند با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست متون زیست محیطی مناسب را در دوره‌های آموزشی خود منظور نمایند.
7 ـ براساس بند (8) قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست آیین‌نامه اجرایی کلیه دستگاههای اجرایی که به نحوی از منابع زیست محیطی استفاده و بهره‌برداری می‌کنند نظیر وزارتخانه های جهادکشاورزی، نیرو، نفت، صنایع و معادن و شهرداری‌ها موظفند با هدف گسترش فرهنگ زیست محیطی بودجه‌ای را از محل درآمدهای خود منظور و هزینه نمایند.
8 ـ براساس بند (9) همین قانون سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور موظف است در برنامههای آموزشی منتهی به اخذ مدرک تحصیلی واحدی به نام مدیریت محیط زیست را بگنجاند.
ماده 60 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
دولت موظف است، به منظور تقویت و توانمندسازی ساختارهای مرتبط با محیط زیست و منابع طبیعی، ساز و کارهای لازم را جهت گسترش آموزشهای عمومی و تخصصی محیط زیست، در کلیه واحدهای آموزشی و مراکز آموزش عالی، حمایت از سرمایه‌گذاری در بخش محیط زیست و منابع طبیعی، ایجاد تقویت ساختارهای مناسب برای فعالیتهای زیست محیطی، در دستگاههای اثرگذار بر محیط زیست، تنظیم و برقرار نماید.
ماده 64 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1388ـ1384) مصوب 11/6/1383
سازمان حفاظت محیط زیست، مکلف است:
الف: در راستای ارتقای آگاهیهای عمومی و دستیابی به توسعه پایدار به منظور حفظ محیط زیست و با تأکید بر گروههای اثرگذار و اولویت‌دار از ابتدای برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، آیین‌نامه اجرایی مربوطه را با پیشنهاد شورایعالی حفاظت محیط‌زیست به تصویب هیئت وزیران برساند.کلیه دستگاههای ذیربط، رسانه‌های دولتی و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران ملزم به اجرای برنامه آموزشی بدون دریافت وجه موضوع این ماده قانون می‌باشند.
ب: نظام اطلاعات زیست محیطی کشور را در سطوح منطقه‌ای، ملی و استانی تا پایان سـال اول برنامه چهارم ایـجاد نماید تا زمـینه پایش، اطلاع‌رسانی و ارزیـابی زیست محیطی فراهم گردد. دستگاههای ذیربط مکلفند در تدوین و اجرایی نمودن این نظام همکاری نمایند.
شماره 36600/ت35059هـ 1/5/1385
سازمان حفاظت محیط زیست ـ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور ـ وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی وزارت آموزش و پرورش ـ سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
هیئت وزیران در جلسه مورخ 28/4/1385 بنا به پیشنهاد شورای عالی حفاظت محیط زیست موضوع نامه شماره 1250-1 مورخ 4/2/1385 سازمان حفاظت محیط زیست و به استناد بند «الف» ماده (64) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران ـ مصوب 1383ـ آیین‌نامه اجرایی بند یادشده را به شرح زیر تصویب نمود:
آیین‌نامه اجرایی بند «الف» ماده (64) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
ماده 1ـ دراین آیین‌نامه عبارات و واژه‌های زیر در معانی مشروح مربوط به کار می‌رود:
الف ـ آموزش رسمی محیط‌زیستی: تلفیق هدفمند و نظام‌مند موضوعات محیط زیستی در دروس مقاطع و پایه‌های مختلف آموزش تحصیلی و همچنین در رشته‌های مختلف آموزش عالی به نحوی که آموزه‌های دانش‌آموزان و دانشجویان در بروز رفتار و تصمیم‌گیری سازگار با محیط زیست مؤثر واقع شوند.
ب ـ آموزش غیررسمی محیط زیستی: آموزش مستقیم و غیرمستقیم گروههای مختلف اجتماعی در خارج از نظام آموزش رسمی (کارمندان، کارگران، مدیران دولتی و غیردولتی و نظایر آنها) به نحوی که با گذشت زمان رویکرد، رفتار و تصمیم‌گیری آنها با حفاظت از محیط زیست سازگاری بیشتری یابد.
ماده2ـ کارگروهی با مسئولیت سازمان حفاظت محیط زیست و با عضویت نمایندگان تام‌الاختیار وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، آموزش و پرورش، جهاد کشاورزی، صنایع و معادن، نفت، نیرو، فرهنگ و ارشاد اسلامی، کشور، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مسکن و شهرسازی، ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمانهای صدا و سیما و مدیریت و برنامه‌ریزی کشور تشکیل می‌شود.
وظایف این کارگروه تدوین برنامه عمل ارتقای آگاهیهای محیط زیستی براساس اسناد بالادستی از جمله سند فرابخشی برنامه چهارم توسعه کشور در میان گروههای مخاطب هریک از مخاطبین دستگاههای یادشده و دیگر گروههای اجتماعی می‌باشد. این برنامه‌ها می‌بایست شامل اولویت‌بندی گروههای مخاطب، محتوای آموزشی با تأکید بر نیازهای محلی از قبیل زیست بومها، فنون مؤثر پیام‌رسانی با توجه به ماهیت گروههای مخاطب باشد.
تبصره 1ـ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور موظف است با همکاری و نظارت سازمان حفاظت محیط زیست دروس محیط زیستی متناسب با سطوح مدیریتی و کارکنان و برنامه‌ریزان دولتی را تهیه و توسط دستگاههای ذیربط در قالب آموزشهای توجیهی بدو ورود به خدمت و پودمانی به مرحله اجرا درآورد.
تبصره 2ـ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور موظفند اقدامات لازم جهت تنظیم تعریف مناسب ترجمه و تألیف کتابهای محیط زیستی و تأمین اعتبار لازم را به عمل آورند.
تبصره 3ـ سازمان حفاظت محیط زیست موظف است:
الف ـ با همکاری کارگروه مندرج در ماده (2)، ضمن تدوین شاخصهای ارزشیابی و عملکرد، گزارش سالانه‌ای از پیشرفت فعالیتهای موضوع مواد (2)، (3) و (4) این آیین‌نامه را به هیئت وزیران ارایه نماید.
ب ـ با همکاری مرکز آمار ایران اثربخشی فعالیتهای آموزش رسمی و غیررسمی محیط زیستی را درخصوص میزان تغییر رویکرد و رفتار محیط زیستی گروههای مخاطب بررسی و سنجش نماید.
ماده 3ـ شورایعالی آموزش و پرورش موظف است:
الف ـ در بازنگری کتابهای درسی مقاطع مختلف تحصیلی، کمیّت و کیفیت مطالب آموزش محیط زیست را با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست و با توجه به نیاز زمان ارتقاء دهد.
ب ـ برنامههای آموزشی زیست محیطی معلمین، برنامه‌ریزان آموزشی، برنامههای مراکز تربیت معلم و فوق برنامه دانش‌آموزان را متناسب با نیازهای آموزشی آنها تنظیم و به مرحله اجرا درآورد.
ماده 4ـ شوراهای مسئول برنامه‌ریزی دروس دانشگاهها ترتیبی اتخاذ نمایند که دروس دانشگاهی کلیه رشته‌های تحصیلی نظیر گروههای پزشکی، فنی و مهندسی، هنر و علوم انسانی، علوم پایه ـ کشاورزی با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست به نحوی طراحی شوند که فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها اطلاعات لازم و کافی در ارتباط با محیط‌زیست را کسب نمایند.
ماده5 ـ سازمان صدا و سیما موظف است برنامههای آموزشی و ترویجی محیط زیستی را که توسط سازمان حفاظت محیط زیست و سایر دستگاهها به‌ویژه وزارت نیرو تهیه می‌شوند، پس از تأیید سازمان حفاظت محیط زیست در چارچوب سیاستهای کلی صدا و سیما بدون اخذ وجه اجراء و پخش نماید.
همچنین با توجه به تعداد شبکه‌های صدا و سیما، گروههای محیط زیست به منظور افزایش کمیّت و کیفیت آموزش محیط زیستی درهریک از شبکه‌های مذکور تأسیس گردد و روزانه بخشی از برنامههای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به پخش اخبار و برنامههای آموزشی و ترویجی محیط زیستی اختصاص یابد.
ماده 6ـ سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور اعتبار لازم برای اجرای این آیین‌نامه را در بودجه‌های سنواتی پیش‌بینی می‌کند.
معاون اول رئیس‌جمهور ـ پرویز داودی
دستورالعمل نحوه فعالیت کارگروه آیین‌نامه اجرایی بند الف ماده 64
ماده یک ـ مقدمه
نظر به اهمیت آموزش همگانی محیط زیست برای کلیه اقشار جامعه که به صراحت در ماده 50 قانون اساسی کشور به آن اشاره شده است، هیأت وزیران در جلسه مورخ 28/4/1385 بنا به پیشنهاد شورای عالی حفاظت محیط زیست موضوع نامه شماره 1250ـ1 مورخ4/2/1385 سازمان حفاظت محیط زیست و به استناد بند « الف» ماده (64) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران آیین‌نامه اجرایی بند الف ماده64 را تصویب نمود و تصویب‌نامه مذکور به شماره 36600/ت35059 هـ مورخ 1/5/1385 به کلیه وزارتخانه‌ها و سازمانها ابلاغ شد.
ماده دو ـ اهداف و وظایف
وظایف این کارگروه تدوین برنامه عمل ارتقای آگاهیهای محیط زیستی براساس اسناد بالادستی ازجمله سند فرابخشی برنامه چهارم توسعه کشور در میان گروههای مخاطب هریک از مخاطبین دستگاههای یاد شده و دیگر گروههای اجتماعی می‌باشد. این برنامه‌ها می‌بایست در برگیرنده استقرار نظامی برای ارتباطات زیست محیطی، تدوین دستورالعمل‌های ملی و منطقه‌ای، اولویت‌بندی گروههای مخاطب، تهیه محتوای آموزشی با تأکید بر نیازهای محلی از قبیل زیست‌بوم‌ها، فنون مؤثر پیام‌رسانی و پشتیبانی از سایر اقدامات زیست محیطی که به منظور حفاظت از محیط زیست باشد.
ماده سه ـ ارکان و اعضای کارگروه
اعضای کارگروه شامل افراد مشروحه زیر می‌باشد:
1ـ معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست (رئیس کارگروه)
2ـ معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
3ـ معاونت امور اجتماعی وزارت کشور
4ـ مشاور وزیر در امور سلامت، ایمنی و محیط زیست وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
5 ـ مدیر محیط زیست مرکز ملی آمایش سرزمین، نماینده سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور
6 ـ مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی و آموزش سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، نماینده وزارت جهاد کشاورزی.
7ـ مدیرکل دفتر محیط زیست وزارت صنایع و معادن.
8 ـ مدیرکل بهداشت، ایمنی و محیط زیست وزارت نفت
9ـ مدیرکل دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
10ـ مدیرکل سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
11ـ مدیرکل دفتر معماری و طراحی شهری وزارت مسکن و شهرسازی.
12ـ مدیرکل روابط عمومی سازمان صدا و سیما.
13ـ رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی وزارت آموزش و پرورش.
14ـ معاونت امور اجتماعی وزارت کشور.
در جلسات کارگروه حسب موضوع از نمایندگان سایر دستگاهها و نیز تشکل‌های غیردولتی دعوت به عمل خواهد آمد.
ماده چهارـ چگونگی تشکیل جلسات
4ـ1ـ کارگروه مذکور حداقل هر ماه یک بار تشکیل جلسه خواهد داشت (که با توافق اعضا روز خاصی برای این منظور تعیین می‌گردد).
4ـ2ـ جلسات با حضور حداقل دوسوم اعضاء رسمیت پیدا می‌کند و تصمیمات متخذه با اکثریت مطلق آراء (نصف به علاوه یک حاضرین) به تصویب می‌رسد.
ماده پنج ـ دبیرخانه کارگروه و وظایف دبیر
5 ـ1ـ محـل دبیرخانه کارگروه در دفتر مشارکت و آموزش همگانی سازمان حفاظت محیط زیست می‌باشد و مدیرکل آن به عنوان دبیر کارگروه مسئول پیگیری و اجـرایی شـدن مصوبات جلسات بـوده و در غیاب رئیـس کارگروه جلـسه را اداره خواهد کرد.
5 ـ2ـ دبیر کمیته حداقل یک هفته قبل از تشکیل هر جلسه مراتب را به همراه دستور جلسه، محل و زمان تشکیل جلسه به طریق مقتضی برای اطلاع اعضاء اعلام خواهد نمود.
5 ـ3ـ گـزارش و صورتجلسات بلافاصله پس از هر جلسه با امضای رئیـس کارگروه از طریق دبیرخانه برای کلیه اعضاء و مقامات مافوق و نهادهای مربوطه ارسال خواهد شد.
5 ـ4ـ دستور کار و اعضای مدعو هر جلسه در جلسه قبلی کار گروه تعیین می‌شوند.
ماده شش ـ سایر مقررات
این دستورالعمل در شش ماده تنظیم و در تاریخ 16/10/1385 به تصویب اعضای کارگروه رسید و از این تاریخ لازم‌الاجراست.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1ـ برگرفته از کتاب تعاریف و مفاهیم استاندارد برای استفاده در طرح‌ها و گزارش‌های آماری (ویرایش یکم، 1379) مرکز آمار ایران
EFA: Education For All٭
معاون اول رئیس‌جمهور
نوع :
3
شماره انتشار :
18716
تاریخ تصویب :
1385/10/16
تاریخ ابلاغ :
دستگاه اجرایی :
وزارتخانه ها
استانداری های سراسر كشور
استانداری های سراسر كشور
موضوع :
