رأی شماره 685 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری درخصوص تصویب ضوابط و مقررات ثبت کشتی و شناور خارج از وظایف هیأت عامل سازمان بنادر و کشتیرانی (دریانوردی) می‌باشد

رأی شماره 685 هیأت عمومی دیوان عدالت اداری درخصوص تصویب ضوابط و مقررات ثبت کشتی و شناور خارج از وظایف هیأت عامل سازمان بنادر و کشتیرانی شماره هـ/88/330



(دریانوردی) می‌باشد

تاریخ: 23/9/1388
شماره دادنامه: 685
کلاسه پرونده: 88/330
مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری.
شاکی: آقای محمد سعیدی.
موضوع شکایت و خواسته: ابطال مصوبه شماره 1320 مورخ 2/10/1381 سازمان بنادر و دریانوردی.
مقدمه: وکیل شاکی به شرح دادخواست تقدیمی اعلام داشته‎اند، بر اساس مواد یک و 2 از فصل اول قانون دریائی ایران مصوب 29/6/1343 شرایط و مقررات مربوط به ثبت کشتی‌هائی که خواهان و متقاضی تحصیل تابعیت ایرانی می‎باشند، تعریف و معین گردیده است. در این مواد قانونی هیچ گونه اعمال محدودیت و تحدیدی در خصوص شرایط سنی از حیث ثبت کشتی برای اتباع ایرانی، قید و درج نشده است. بر این اساس و با توجه به اطلاق و عدم تخصیص مقررات قانونی توسط قانونگذار در این خصوص، هر شخص و تبعه ایرانی، اعم از حقیقی و حقوقی محق می‎باشد، کشتی دریاپیمایی که ظرفیت غیرخالص ثبت شده آن حداقل 25 تن باشد را بدون هرگونه مانع و محدودیت قانونی به ثبت برساند و پرچم ایران را به عنوان مشخصه تابعیت، برفراز آن افراشته نماید. با این وصف، هیأت عامل سازمان بنادر و دریانوردی طی مصوبه موضوع شکایت برخلاف نص قانون و مقررات آمره و خارج از حدود اختیارات مقرره آن هیأت، مبادرت به وضع و ابلاغ مصوبه‎ای نموده‎اند که متضمن تعیین شرایط و محدودیتهای جدیدی برای اتباع ایران جهت ثبت کشتی‎های متقاضی تابعیت ایران می‎باشد. بر همین اساس، اهم ایرادات و دلائلی را که موجب ابطال مصوبه موصوف می‎گردد را معروض می‎دارد، 1ـ ماده 193 قانون دریایی ایران مقرر داشته، کلیه آیین‎نامه‎های اجرائی این قانون می‎بایست در وهله اول از طرف وزارتخانه‎های مربوط و ذی مدخل تهیه و پس از تصویب مفاد آن در هیأت وزیران، به موقع اجرا گذاشته شوند. بنابراین وضع و اعمال محدودیت سنی برای ثبت کشتی‎های متقاضی، می‎بایستی از طریق مجاری و ضوابط مشخص و تعریف شده قانونی انجام پذیرد که راهکار آن بالصراحه در نص ماده مرقوم توسط قانونگذار پیش‎بینی گردیده است، که بر اساس مقررات موجود، مرجع طرف شکایت حداکثر مکلف به تهیه پیش‌نویس جهت ارائه به وزارتخانه‎های متبوع می‎بود و درپی آن هرگاه وزارتخانه‎هائی که درقانون از آنها نامبرده شده است، درخواست محدودیتی را صلاح می‎دیدند، موظف بودند تا آن را در هیأت وزیران مطرح و چنانچه مورد تصویب هیأت وزیران می‎رسید آن‌گاه قابلیت و ارزش استناد داشت نه آنکه رأساً مبادرت به وضع و اعمال مصوبه جدید نماید. 2ـ براساس مصوبه کمیسیون خاص دو مجلس در بهمن1348 که مفاد آن در روزنامه رسمی شماره 7317 مورخ 28/12/1348 انتشار یافته، آیین‎نامه سازمان بنادر و کشتیرانی که امروزه به سازمان بنادر و دریانوردی تغییر نام یافته، تصویب گردیده است. در آن کلیه وظایف و اختیارات سازمان به صورت مجزا و تفکیک احصا گردیده است. در فصل سوم این مصوبه، ارکان سازمان و حدود وظایف و اختیارات آن تصریح شده است، به موجب ماده 2 آیین‎نامه مرقوم، هیچ گونه اختیاری مبنی بر وضع و تعیین شرایط جدید و یا اعمال محدودیت برای متقاضیان و اتباع ایرانی جهت ثبت کشتی به هیأت‌عامل تفویض و واگذارنشده‌است. نتیجتاً اینکه، هیأت عامل سازمان بنادر و دریانوردی خود تابع و مجری قانون است و مالاً حق قانونگذاری و یا تضییق و یا تحدید شرایط اجرای قانون و یا تغییر آن را در خصوص افراد و شهروندان کشور ندارد و اقدام بدین گونه امور، خارج از حدود صلاحیت قانونی و احصائی ایشان می‎باشد. لذا با استناد به قسمت دوم اصل 170 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ماده یک و بند یک ماده 19 و ماده 42 قانون دیوان عدالت اداری مصوب 1385 متقاضی ابطال مصوبه موضوع شکایت می‎باشد. سرپرست مدیریت حقوقی سازمان بنادر و دریانوردی وزارت راه و ترابری در پاسخ به شکایت شاکی طی نامه شماره1150/12/8/122 مورخ17/6/1388 اعلام داشته‎اند، 1ـ سازمان بنادر و دریانوردی به‌عنوان مرجع‌رسمی دریایی کشور، وظایف‌حاکمیتی درخصوص امور دریانوردی را به نمایندگی از دولت انجام می‎دهد. از جمله وظایف حاکمیتی این سازمان، ثبت و اعطای تابعیت به کشتی‎های ایرانی است که بعد از احراز قابلیت دریانوردی کشتی انجام می‎شود. در این خصوص بند هفتم از ماده 3 آیین‎نامه سازمان بنادر و کشتیرانی مصوب 1348 کمیسیونهای خاص دو مجلس در خصوص وظیفه سازمان در نظارت بر امور کشتیرانی بیان می‎کند. « نظارت کامل در امور کشتیرانی ساحل و بازرگانی و مجاهدت در راه توسعه آنها و تامین ایمنی عبور و مرور و انجام هر نوع اقدامی که در پیشرفت و توسعه فعالیت کشتیرانی‎های بازرگانی و ساحلی لازم باشد.» 2ـ ثبت کشتی بعد از بررسی‎های فنی و مستمر به منظور احراز قابلیت دریانوردی کشتی انجام می‎شود، ضمن آنکه بررسی فنی ونظارت بر قابلیت دریانوردی کشتی‎های ساخت داخل از همان آغاز ساخت شروع و تا تکمیل آن ادامه یابد. لیکن در مورد کشتی‎های وارداتی مستعمل و مستهلک احراز قابلیت دریانوردی نیاز به بررسی فنی و کارشناسی کشتی دارد، به منظور احراز قابلیت دریانوردی این نوع کشتی‎ها از جهت فنی، دستورالعملی تنظیم شده است که شیوه بررسی‎های فنی در داخل سازمان را مشخص می‎سازد. یعنی دستورالعمل داخلی برای ادارات خود سازمان می‎باشد. 3ـ با در نظر گرفتن وظیفه این سازمان در تامین ایمنی دریانوردی مشخص می‎شود مصوبه مورد اعتراض نه تنها با قانون دریایی ایران یا آیین‎نامه‎های مورد استناد مغایرتی ندارد، بلکه با قانون دریایی ایران نیز انطباق کامل دارد. با این توضیح که، مطابق ماده یک قانون دریایی ایران مصوب1343 فقط برای کشتی دریاپیما یعنی کشتی که قابلیت دریانوردی را دارد، می‎توان ثبت و تابعیت ایرانی بر آن اعطاء نمود و این دستورالعمل صرفاً در راستای احراز قابلیت دریانوردی تنظیم و تصویب شده است. البته شایان ذکر است که مصوبه شماره 1544 مورخ 3/4/1387 در خصوص موضوع شکایت جایگزین دستورالعمل مذکور شده است که به طور دقیق‌تر مشخص می‎سازد هدف آن، بررسی فنی و کارشناسی به منظور احراز قابلیت دریانوردی است. در این مصوبه هیچ گونه محدودیت سنی برای ثبت وجود ندارد بلکه به دلیل استهلاک کشتی مستعمل شیوه بررسی فنی کشتی بالای 15 سال به منظور احراز قابلیت دریانوردی ذکر شده است. 4ـ بر خلاف آنچه در دادخواست ذکرشده، این مصوبه به هیچ وجه با حقوق مکتسبه اشخاص ایرانی و مصالح ملی ایران منافات ندارد و دقیقاً در راستای تامین مصالح ملی ایران، ایمنی دریانوردی و احراز قابلیت دریانوردی کشتی می‎باشد، به خصوص آنکه این مصوبه در خصوص تشریفات ثبت شناورهای وارداتی مستعمل و مستهلک می‎باشد که در قابلیت دریانوردی آنها تردید وجود دارد و از نظر فنی برای احراز قابلیت دریانوردی و تامین ایمنی دریانوردی ارایه تاییدیه از موسسات رده‎بندی مورد تایید این سازمان را لازم شمرده است. 5 ـ قانون دریایی ایران و آیین‎نامه‎های مورد استناد، در خصوص کشتی‎های ایرانی وضع شده‎اند نه کشتی‎های خارجی و موضوع مصوبه کشتی‎های مستعمل و مستهلک خارجی وارداتی است، تا با بررسی فنی و کارشناسی قابلیت دریانوردی احراز و سپس به ثبت آن اقدام گردد و بدین ترتیب از وقوع حوادث دریایی جلوگیری و ایمنی دریانوردی تامین شود. لذا احراز قابلیت دریانوردی بـه موجب ماده یک قانون دریایی یکی از شرایط لازم برای ثبت و اعطای تابعیت ایرانی است و دستورالعمل جـدیدی در جهت احراز قابلیت دریانوردی از جهات فنی جایگزین آن شده است و نظر به اینکه هیچ‌گونه منافات با قانون ندارد، رد درخواست را تقاضا می‎نماید. هیأت عمومی دیوان در تاریـخ فوق با حضور رؤسا و مستشاران و دادرسان علی‎البدل شعب دیوان تشکـیل و پس از بحث و بررسی و انجام مشاوره با اکثریت آراء به شرح آتی مبادرت به صدور رأی می‎نماید.

رأی هیأت عمومی

نظر به اینکه شرایط تابعیت و ثبت کشتی در مواد یک و 2 قانون دریایی ایران مصوب 1343 مقرر گردیده و حسب مقررات ماده 193 همان قانون کلیه آیین‎نامه‎های اجرایی قانون مذکور از طرف وزارتخانه‎های مربوط و ذی‌مدخل تهیه و پس از تصویب مفاد آن در هیأت وزیران به موقع اجراء گذاشته می‎شود و با عنایت به اینکه وظایف هیأت عامل سازمان بنادر و کشتیرانی (دریانوردی) طبق مقررات ماده 10 آیین‎نامه اجرایی قانون مرقوم منصرف از تصویب ضوابط و مقررات ثبت کشتی و شناور می‎باشد، بنابراین مصوبه شماره 1320 مورخ 20/10/1381 هیأت عامل سازمان بنادر و کشتی‎رانی برخلاف ترتیب مقرر در قانون و خارج از اختیارات مرجع مذکور و به استناد قسمت دوم اصل 170 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ماده یک و بند یک ماده 19 و مقررات ماده 42 قانون دیوان عدالت اداری ابطال می‎گردد.






هیأت عمومی دیوان عدالت اداری معاون قضائی دیوان عدالت اداری ـ مبشری

منبع : وب سایت قوانین دات آی آر (معاونت آموزش دادگستری استان تهران)