آموزه های قضایی ضابطین

الف) عمومات بازجویی

1) مواردی که ضابط باید برای مؤثر واقع شدن بازجویی و ارتقاء کیفیت آن رعایت نماید :

1-1: اهداف مهمی که در بازجویی دنبال می شود عبارتند از :

الف- دستیابی به حقایق با ارزش

ب- رفع مظنونیت یا اثبات بی گناهی

ج- شناسایی مجرم یا مجرمین

2/1: بازجویی کتبی ، هدفمند ، تفصیلی و در اولین دقایق پس از دستگیری ، برای کشف واقعیت و جلوگیری از تبانی و انحراف تحقیقات به عمل آید و در صورت تعدد متهمان بدون مواجهه با یکدیگر انجام و مفاد آن سریعاً ارزیابی شود .

3/1 : ترتیب پرسش ها به گونه ای باشد که متهم را متوجه هدف بازجو ننماید ؛ در غیر این صورت متهم مسیر بازجویی را به انحراف خواهد کشاند .

4/1: بازجو باید در زمان بازجویی از تحلیل حضوری اظهارات و مشاجره با متهم پرهیز کند.

5/1: بازجو باید انواع سؤالات و ابهامات و آنچه که در موضوع جرم برای او مهم است را ، از قبل آماده کند و بر همین اساس بازجویی خود را هدفمند نماید .

6/1: پرسش هایی که مستلزم رد و قبول صریح و توضیح بعدی باشد ، به مراتب بهتر از پرسش هایی است که در پاسخ، نیازی به رد یا قبول ندارند ؛ چون در صورت اخیر ، متهم بدون محدودیت در ارائه پاسخ؛ ملتزم به پاسخ های غیر شفاف قبلی نمی باشد.

 2)ازجمله مقرراتی که رعایت آنها توسط ضابطین برای حفظ حقوق اولیه شهروندان لازم است :

1-2 : اصل بر برائت است.

2-2 : متهم حق دارد از خدمات وکالت و مشاوره بهره مند شود و شایسته است زمینه دسترسی و انتخاب آزادانه وکیل یا مشاور فراهم گردد. در این خصوص ضابطین نباید مشخصات وکیل یا مشاور خاصی را در اختیار وی بگذارند.

3-2: هر گونه ایذاء و تحقیر متهم یا شاکی ممنوع است .

4-2: در اسرع وقت وابستگان متهم از بازداشت وی مطلع گردند..

5-2: از هر گونه اجبار یا الزام به اقرار پرهیز گردد و تحقیقات به شیوه علمی و مبتنی بر رعایت شؤونات شرعی و انسانی صورت پذیرد و به آنان اجازه داده شود تا به دلخواه اظهاراتشان را بیان نموده یا بنویسند.

6-2: شکایت در همه وقت قبول شود.

7-2: در صورتی که طرفین یا یکی از آنان محجور باشد در جهت حفظ حقوق ایشان مراتب حسب مورد به ولی یا قیم یا دادستان اعلام گردد.

8-2: ضابطین مکلفند حین انجام وظایف محوله ، خود را به نحو کامل معرفی و در صورت درخواست مدرک شناسایی آن را ارائه نمایند .
 
ب) اصول تحقیق و بازجویی

1-به اعتبار نحوه اطلاع از وقوع جرم

1-1 : جرایم مشهود

1-1-1: با توجه به حصری بودن طرق احراز جرم مشهود ، طریق کشف جرم در پرونده منعکس شود .

2-1-1: قبل از دخالت مقام قضایی ، ضابطین برای حفظ آلات و ادوات جرم و آثار و علائم آن، اقدامات لازم را بعمل آورند .

3-1-1 : تمامی آلات و ادوات جرم شماره گذاری و توقیف گردد .

4-1-1: آن دسته از دلایل یا آثاری که قابل نقل و انتقال نیستند به نحو شایسته بر حسب مورد حفظ شوند.

5-1-1: اگر دلایل و آثار به صورت مایع می باشد ، در سه ظرف از آنها نمونه برداری گردد .

تبصره: اشیاء و اموالی که مالک آنها مشخص است و نگه داری آنها لزومی ندارد ، به دستور مقام قضایی بعد از اخذ رسید ، به صاحبش مسترد گردد.

6-1-1 : از تبانی متهم یا متهمان و شکات با دیگران ، جلوگیری شود و اظهارات آنان بطور انفرادی اخذ گردد .

7-1-1: اظهارات ناظرین بطور کامل ، با درج مشخصات فردی و اقامتگاه اخذ گردد و به امضاء آنان برسد و در صورت استنکاف، این مطلب در صورتجلسه درج گردد.

8-1-1: در اسرع وقت مراتب به مرجع قضایی گزارش شود و متهم نیز در صورت بازداشت ، اعزام و معرفی گردد .

تبصره:بازداشت متهم در جرائم مشهود صرفاً به منظور تکمیل تحقیقات تا 24 ساعت مجاز می باشد .

2-1: جرایم غیر مشهود

1-2-1: نحوه وقوع ، کشف و اطلاع از جرم، در پرونده ثبت و فوراً به مرجع قضایی گزارش شود.

2-2-1: در موارد مشکوک، جهت احراز صحت وقوع عمل مجرمانه ، لازم است قبل از اطلاع به مقام قضایی ، تحقیقات لازم در حدود مقررات قانونی انجام و نتیجه به ایشان اطلاع داده شود و منتظر دستور بمانند.

3-2-1: اگر تفتیش و بازرسی از اشخاص یا اشیاء و اماکن لازم باشد:

1-3-2-1: اقدام مزبور الزاماً پس از صدور دستور مقام قضایی بعمل آید .

2-3-2-1: در دستور مقام قضایی لازم است مشخصات شیء یا مکان مورد بازرسی معلوم باشد .

3-3-2-1: شوؤنات فردی اشخاص رعایت شود .

4-3-2-1: بازرسی در روز بعمل آید.

5-3-2-1: بازرسی با حضور متصرف قانونی و در غیاب وی، با ارشد حاضرین بعمل آید .

6-3-2-1:از اوراق و نوشته ها و سایر اشیاء متعلق به متهم، فقط آنچه مربوط به جرم است تحصیل و سپس در صورت لزوم به شهود تحقیق ارائه شود . ( در خصوص اشیاء و نوشتجاتی که ارتباطی با جرم مربوط ندارند، با احتیاط رفتار شود و محتویات یا مفاد آنها افشا نشود).

4-2-1: پس از مداخله ی مقام قضایی ، از دخالت ، پرهیز نموده و منتظر صدور دستور وی بمانند.

5-2-1: دستورات مقام قضایی بطور دقیق در اسرع وقت و یا در مدت زمان تعیین شده انجام شود و در صورتی که در مدت معین عملی نشد ، مراتب هر ماه گزارش گردد.

6-2-1: حسب دستور مقام قضایی ضابطین مکلفند که موانع تحقیقات را مرتفع نمایند .

7-2-1: اخذ هرگونه تأمین توسط ضابطین ممنوع است. در صورت درخواست متهم یا بستگان وی برای سپردن تأمین یا تضمین ، به مرجع قضایی هدایت شوند.

8-2-1: شروع به تحقیق در مورد اعمال منافی عفت توسط ضابطین ممنوع است.بدون هر گونه دخالتی مراتب به مرجع قضایی گزارش شود.

2- به اعتبار تحقیق از شاکی

1-2: مشخصات کامل شاکی(شخص حقیقی) اعم از نام ، نام خانوادگی ، شهرت یا نام مستعار ، سن ، جنس ،اقامتگاه و تابعیت درج گردد. چنانچه شکایت را وکیل یا نماینده قانونی مطرح کند مدرک مثبت سمتِ ویِ نیز ضمیمه گردد.

2-2 : در صورتیکه شکایت به وسیله نماینده شخص حقوقی مطرح شود لازم است مدارک مثبتِ مدیریت و سمت، اخذ و ضمیمه گردد.

3-2: در صورتیکه شکایت شفاهی باشد مراتب در صورت مجلس ثبت و به امضای وی برسد.

4-2: ضرر و زیان ناشی از جرم مورد ادعای شاکی، تعیین و حتی الامکان ارزش ریالی آن معلوم گردد.

5-2: چنانچه موضوع شکایت ضرب و جرح باشد نظر پزشکی قانونی کسب و در صورت عدم تمایل شاکی، مراتب صورت جلسه گردد.

6- 2:چنانچه شاکی از شکایت خویش منصرف شود مراتب به همان نحو صورت مجلس گردد.

7-2: هر گونه تلقین ، القاء و اجبار برای جلب رضایت شاکی از سوی ضابطین ممنوع است .

8-2: در صورت فوت شاکی ، به منظور اطلاع یا پی گیری شکایت، ورثه شاکی حتی الامکان مطلع شوند.

3- به اعتبار تحقیق از متهم

1-3: وضع متهم از حیث مشکلات جسمی یا روانی قبل و حین وقوع جرم اجمالاً بررسی و در پرونده منعکس شود.

2-3: فرایند عمل مجرمانه (انگیزه،قصد،عملیات مقدماتی،عملیات اجرایی و نتیجه عمل مجرمانه)تشریح گردد.

3-3: زمان و مکان دقیق وقوع جرم و در صورت تعدد جرم ، زمان هر یک از آنها تعیین گردد.

4-3: مشارکت و معاونت با دیگران در ارتکاب جرم مشخص شود ، در این صورت :

1-4-3: چگونگی عمل مرتکبین بررسی گردد.

2-4-3: وجود یا فقدان وحدت قصد مرتکبین احراز شود.

3-4-3: در مورد میزان دخالت هر یک از مرتکبین تحقیق شود.

4-4-3: تحقیق و بازجویی از مرتکبین ، به طور انفرادی صورت گیرد.

5-4-3: اقدامات متهم پس از عمل مجرمانه استعلام شود.

6-4-3:در مورد سوابق انضباطی و کیفری متهم تحقیق شود.

7-4-3: وضعیت آزادی یا بازداشت بودن متهم به مرجع قضایی گزارش شود.

4- به اعتبار ادله اثبات و آلات و ادوات جرم

1-4: شهادت

1-1-4: مشخصات فردی شهود از قبیل :نام ، نام خانوادگی،سن ،جنس، اقامتگاه، تابعیت و رابطه آنها با طرفین پرونده بطور دقیق مشخص شود.

تبصره: در صورتی که شاهد بالغ نباشد، مودای شهادتش درج گردد.

2-1-4:اظهارات شهود عیناً و بدون هر گونه تغییر نوشته شود.

3-1-4: از هر گونه تلقین و اجبار گواه در ادای شهادت پرهیز شود.

4-1-4: استماع اظهارات شهود بطور انفرادی انجام و از هر گونه تبانی جلوگیری به عمل آید .

2-4: تحقیقات محلی

1-2-4:تحقیق محلی بر اساس دستور مقام قضایی در محل تعیین شده بعمل آید.

2-2-4:. تحقیقات محلی از افرادی که ساکن محل تعیین شده هستند بعمل آید.

3-2-4: در خصوص مطالبی که مؤثر در موضوع است تحقیق بعمل آید و از ورود به مسائل غیر مرتبط اجتناب شود.

4-2-4:از افرادی که طرفین معرفی کرده اند و در محل حاضر هستند تحقیق شود .

5-2-4: صورتجلسه تحقیقات محلی تنظیم و از حاضرین امضاء اخذ گردد .

3-4: اسناد

1-3-4: اسناد و اوراق مرتبط با جرم بطور دقیق بررسی و در پرونده توصیف گردد .

2-3-4: اسناد مربوط به جرم ، محافظت و از مقام قضایی کسب تکلیف شود .

3-3-4: اسناد موضوع جرم، ضبط و به انضمام پرونده به نظر مقام قضایی برسد.

4-3-4: رسید اسناد مذ کوره به صاحبان آنها داده شود.

5-3-4: اوراق و اسناد مربوط به جرم، مهر و شماره گذاری گردند.

4-4: آلات مادی جرم و اموال تحصیلی

1-4-4: وسایل ارتکاب جرم از قبیل سلاح ، مهمات و خودرو بطور دقیق توصیف شوند.

2-4-4: وضعیت فعلی وسایل مذکور از حیث توقیف و محل نگه داری آنها گزارش شود.

3-4-4: آلات و ادوات جرم در محل مناسب نگه داری و شماره گذاری شود.

4-4-4: مالک اموال شناسایی شده ومدارک مالکیت آنها ضمیمه گردد.

5-4-4: چنانچه به موجب دستور قضایی نیازی به نگه داری اموال تحصیلی نباشد مسترد گشته و رسید آن اخذ شود .

6-4-4: وضعیت ، نوع و میزان اموال تحصیلی توصیف و ضمن تعیین محل نگه داری آن حتی الامکان ارزش آن معلوم گردد.

7-4-4: در صورتیکه مال سریع الفساد باشد مراتب فوراً به مقام قضایی گزارش و در محل مناسب حفظ گردد .

ج- ابلاغ اوراق و اجرای دستورات و احکام قضایی

1: ابلاغ اوراق

1-1: احضار

1-1-1: احضاریه در محل اقامتگاه مندرج در احضارنامه به مخاطب ابلاغ گردد.

2-1-1: در صورت عدم حضور مخاطب در محل، به بستگان یا خادمین وی ابلاغ شود .

3-1-1: در صورت عدم شناسایی آدرس مندرج در احضار نامه ضمن اعاده احضاریه،مراتب به مرجع قضایی گزارش شود.

2-1: جلب

1-2-1: دستور جلب باید در روز اجرا شود.

2-2-1: در صورت بیماری مانع از حرکت فرد جلب شده ، مراتب به مرجع قضایی گزارش شود.

3-2-1: در جلب سیار ، مخاطب در هر نقطه از حوزه قضایی مرجع صادر کننده ، جلب می شود.
 
2- اجرای دستورات و احکام قضایی:

1-2: اجرای حکم به وسیله ضابطین :

1-1-2: در خصوص احکامی که مدلول آنها اخراج ، تنزیل درجه ، محرومیت از ترفیع ، انفصال ، کسر حقوق یا منع اشتغال می باشد اقدام لازم جهت اعمال مفاد آن حکم معمول و نتیجه گزارش شود .

تبصره : چنانچه محکومیت؛ ناظر به منع اشتغال در محل معین باشد یگان جدید محل خدمت معرفی گردد .

2-1-2: در صورتی که امکان اجرای احکامی مثل اخراج ، انفصال ، کسر حقوق ، تنزیل درجه ، به هر دلیل از قبیل بازنشسته شدن یا فوت وجود ندارد ، مراتب فوراً گزارش گردد.

3-1-2:چنانچه محکوم علیه به جبران خسارت ملزم شده باشد مراتب جبران خسارت بلافاصله بعد از تأیید یگان گزارش شود .

4-1-2: در خصوص حبس با خدمت، لازم است محل مناسب تدارک و نسبت به اجرای آن با رعایت مقررات مربوط اقدام و مراتب گزارش شود.

5-1-2: در خصوص محکومین به حبس ، مقررات مالی و استخدامی رعایت گردد.

6-1-2: آثار تبعی محکومیت به قصاص ،حدود الهی، جرایم علیه امنیت و حبس غیر تعلیقی زائد بر 5 سال، اعمال و مراتب پس از اخراج محکوم علیه گزارش شود .

تبصره : افسران و درجه داران وظیفه محکوم به موارد مذکور، با دو درجه پایین تر ، به خدمت ادامه خواهند داد.
 
2-2

1-2-2: در محکومیت به جزای نقدی ، ضابطین موظفند حسب دستور مقام قضایی در صورتی که محکوم علیه حاضر به پرداخت محکوم به باشد بعد از واریز وجه به وسیله محکوم علیه ، رسید آن را به نحو قابل اطمینانی ارسال کنند.

2-2-2: در صورتی که محکوم علیه در یگان حاضر نباشد مراتب با ذکر علت عدم حضور سریعا گزارش و در صورت امکان ، آدرس جدید وی اعلام گردد. در مورد انتقال به یگان دیگر، ذکرمحل خدمت جدید الزامی است.

3-2-2: در صورتی که محکوم علیه به لحاظ معاذیر قانونی قادر به حضور در مرجع قضایی به منظور اجرای حکم نباشد مراتب، گزارش و مستندات مربوط پیوست گردد.

4-2-2:چنانچه شاکی خصوصی بعد از صدور حکم،اعلام گذشت نماید ، مراتب، صورت مجلس و به اجرای احکام ارسال شود و محکوم علیه جهت برخورداری از آثار گذشت ارشاد گردد.
 

پی نوشت :
سازمان قضایی نیروهای مسلح