حمل چه وسایلی در زندان ممنوع است؟

سخنگوی قوه قضاییه در حالی روز یکشنبه از کشف 30 سکه طلا و وسایل ارتباطی از مهدی هاشمی در زندان اوین خبر داد که بازخوانی مقررات زندان نشان‌ می‌دهد زندانی‌ها بدون توجه به جایگاهی که دارند ملزم به رعایت مقرراتی هستند که تخطی آنها می‌تواند موجب ضمانت‌اجراهایی برای زندانی باشد.

سالانه حدود 500 هزار زندانی در سراسر کشور وارد زندان‌ها شده که حدود نیمی از این افراد کمتر از یک ماه در زندان می‌مانند و به نوعی در رفت و آمد هستند اما جدا از میزان اقامت زندانی در زندان، قوانین و مقررات بر حضور و رفتار زندانی‌ها در زندان وجود دارد که هر زندانی مکلف به رعایت آنها در محیط زندان است. یکی از موارد مهم موضوع حمل وسایل ارتباطی و پول در محیط زندان است که تابع مقررات خاصی است. اما سوال این است که آیا زندانی مجاز به حمل پول در زندان است یا نه؟ مهمترین منبع قانونی برای بررسی حقوق زندانیان در زندان مربوط به آئین نامه اجرایی سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور که در سال 80 به تصویب رییس قوه قضاییه رسیده و در سال 89 مورد بازنگری قرار گرفته است.

بر اساس مواد 3 و 4 این آیین‌نامه که به تعریف زندان و بازداشتگاه پرداخته، آمده است: «زندان محلی است که در آن محکومین قطعی با معرفی مقامات ذیصلاح قضائی و قانون برای مدت معین یا بطور دائم بمنظور اصلاح و تربیت و تحمل کیفر نگهداری می‌شوند. » همچنین «بازداشتگاه محل نگهداری متهمینی است که با قرار کتبی مقامات صلاحیت‌دار قضائی تا اتخاذ تصمیم نهائی به آنجا معرفی می‌شود.»

بنابراین بر اساس آیین‌نامه تفاوت‌های مهمی در خصوص زندانیان تحت قرار که بازداشتی هستند با زندانیانی که دوران محکومیت را سپری می‌کنند، وجود دارد. بر اساس ماده 5 آئین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها، زندان‌ها به زندان بسته، زندان نیمه‌باز، زندان باز و مجتمع‌های حرفه آموزی و کار درمانی(اردوگاه) تقسیم می‌شوند. زندان بسته برای زندانیان جرایم عمدی با حبس‌های بیش از 2 سال  است که در کمتر از یک دهم دوران محکومیت خود را سپری کرده‌اند. بسته، زندانی است محصور که با برج‌های دیده‌بانی در پوشش داخلی و خارجی دارای حفاظت کامل باشد. در این نوع زندان، محکومین شب‌ها در خوابگاه‌های اختصاصی یا گروهی نگهداری و روزها از برنامه‌های آموزشی و فنی حرفه‌ای و تفریحی استفاده می‌کنند و یا در کارگاه‌های داخل زندان بکار گمارده می‌شوند.

برای مثال در خصوص مهدی هاشمی که به ده سال حبس تعزیری محکوم شده است در یک سال اول حبس خود در شرایط بسته نگهداری می‌شود و پس از گذشت یک دهم از مدت دوران محکومیت می‌تواند از شرایط زندان نیمه‌باز که حضور در مجتمع‌های فنی و کارگاه‌های کارآموزی است، بهره‌مند شود.

زندان نیمه باز و باز هم شرایط مشخصی را دارند که برای کسانی است یا مرتکب جرایم غیرعمدی هستند یا مرتکب جرایم عمدی شده و مدتی از محکومیت خود را گذرانده‌اند. در این نوع زندان‌ها، زندانی می‌تواند فعالیت حرفه‌ای و اشتغال به کار داشته باشد و از طریق‌ کارگاه‌های کار که تحت پوشش سازمان زندان‌ها هستند، به حرفه‌آموزی و درآمدزایی بپردازد.
 وسایل ممنوعه در زندان

اما گذشته از شرایط و تعریف زندانیان، زندانی‌ها باید تابع شرایط خاصی در زندان باشند و از حمل و نگهداری برخی از وسایل در زندان محروم هستند.

بر اساس ماده 56 آئین‌نامه اجرایی، زندانیان مجاز هستند در زندان فقط از لوازم و اشیاء شخصی نام برده شده در آئین‌نامه استفاده کنند. این وسایل شامل، کتاب و نشریات مجاز، خمیر دندان و مسواک غیر فلزی، جای صابون غیر فلزی، صابون و شامپو، ابر حمام، شانه غیرفلزی، دو عدد حوله کوچک، دو جفت جوراب، لباس زیر بنا به ضرورت بهداشتی، نوشت افزار (کاغذ، پاکت، مداد، خودکار)، عینک طبی و لوازم بهداشتی دیگر با اجازه بهداری زندان، ناخن گیر فاقد چاقو، ماشین اصلاح دستی، رادیو یک موج باطری دار است.

بنابراین حمل سیم‌کارت، گوشی تلفن همراه، وسایل حافظه جانبی مانند رم، فلش، مموری، هارد و امثال آن برای زندانی مجاز نبوده و به لحاظ خروج از دایره وسایل مجاز، در زمره وسایل غیرمجاز قلمداد می‌شود.

اما در خصوص اینکه زندانی می‌تواند پول، اوراق بهادار یا اشیای گران‌قیمت به همراه خود در زندان داشته باشد در ماده 83 آئین‌نامه تعیین تکلیف شده است. بر این اساس، «زندانیان مجاز به نگهداری و همراه داشتن پول در زندان نمی‌باشند.»

البته مقررات پیش‌بینی کرده است که برای رفع نیازمندی‌ها و احتیاجات مالی زندانیان درون زندان، مسئولین زندان مکلفند با استفاده از روش‌های قابل اجرا مانند کارت‌های اعتباری یا کارت‌های بانکی یا بن خرید تمهیداتی را فراهم کنند تا زندانیان بتوانند از محل موجودی خود نسبت به خرید از فروشگاه‌های داخل زندان اقدام کنند.

بر اساس آنچه که در آئین‌نامه زندان آمده است: در صورت کشف وجوه نقدی و اوراق بهادار، چنانچه زندانی، از وجه نقد استفاده‌های نامشروع، از قبیل قماربازی و دادن رشوه کند، وجوه مذکور توقیف و مراتب طی گزارشی به مرجع قضائی ارسال می‌شود و چنانچه استفاده‌های نامشروع از آن نکرده باشد، وجود به حساب فرد منظور می‌شود و در خصوص اوراق بهادار نیز تصمیم‌ قانونی گرفته می‌شود.

البته در شرایطی که مقررات زندان تنها در خصوص وجه نقد و اوراق بهادار سخن گفته و حرفی از سکه طلا به میان نیاورده است، باید دید که زندانی سکه طلا را به چه منظوری همراه خود نگهداری می‌کرده است؟ اگر نگهداری سکه‌ها به منظور استفاده‌های نامشروع، از رشوه باشد مسئولان زندان می‌توانند موارد را جهت رسیدگی به مرجع قضایی اعلام کنند.

قانون برای ضمانت اجرای حمل وسایل ممنوعه نیز، در ماده 84 آورده است: «در صورت کشف اشیاء ممنوعه چنانچه صرف نگهداری آن جرم باشد، موضوع طی گزارشی به مرجع قضائی جهت اتخاذ تصمیم ارسال می‌گردد و در غیر اینصورت ضمن طرح در شورای انضباطی تا پایان مدت حبس اشیاء مذکور توقیف و نگهداری و یا طی صورتجلسه تحویل خانوادۀ زندانی می‌شود.»

حالا در شرایط که قانون کاملا مقررات مشخصی دارد و تکالیف زندانیان هم در داخل زندان مشخص است، باید سوال کرد که چه چیزی باعث تشویق زندانی به استفاده از حمل و نگهداری اقلام ممنوعه در داخل زندان‌ها می‌شود.