راهکارهای مقابله با تغییر غیر قانونی کاربری اراضی

قانونگذار با هدف حفظ کاربری زمین‌های زراعی و باغ‌ها و تداوم بهره‌وری از آنها در سال 1374 قانونی با عنوان «قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها» به تصویب رساند تا از تغییر کاربری این اراضی جلوگیری کند اما اینکه تا چه اندازه موفق بوده است، باید با بهره‌گیری از نظرات کار‌شناسان و متولیان این امر و پس از بررسی و ارزیابی با زبان آمار پاسخ گفت.

آنچه مسلم است، پس از تصویب این قانون، شاهد گسترش حاشیه شهرهای بزرگ و تبدیل اراضی کشاورزی و باغ‌ها به اماکن تجاری و مسکونی هستیم.

 اراضی تحت شمول

پرسشی که در این زمینه مطرح می‌شود، این است که کدام دسته از اراضی تحت شمول این قانون قرار می‌گیرند؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت که اراضی زراعی و باغ‌هایی که در خارج از محدوده قانونی شهر‌ها و شهرک‌ها قرار گرفتند، موضوع این قانون هستند و تعیین محدوده قانونی شهر‌ها بر اساس قانون تعاریف ضوابط تقسیمات کشوری مصوب 1362 و تعیین محدوده شهرک‌ها بر مبنای مصوبه مراجع قانونی ذی‌ربط صورت می‌گیرد.

در مورد محدوده روستا‌ها در طرح‌های هادی یا بهسازی، روستا به محدوده‌ای گفته می‌شود که به تصویب مراجع قانونی ذی‌ربط رسیده باشد و در روستاهای فاقد طرح‌های هادی یا بهسازی محدوده مسکونی موجود در روستا ملاک است.

 آیا تغییر کاربری اراضی کشاورزی و باغ‌ها امکان‌پذیر است؟

مطابق قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها، تغییر کاربری اراضی مزبور جز در موارد ضروری ممنوع است و در موارد ضروری، تغییر کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها بر عهده کمیسیونی است که در آن نمایندگان وزارتخانه‌های کشاورزی، مسکن و شهرسازی، جهاد سازندگی و سازمان حفاظت محیط زیست و استانداری حضور دارند که در هر استان زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی تشکیل می‌شود.

تصمیمات این کمیسیون با اکثریت آرای اعضا دارای اعتبار خواهد بود و ظرف دو ماه از تاریخ درخواست متقاضی، این کمیسیون موظف به تشکیل جلسه و اتخاذ تصمیم است.

پرسش دیگری که در اینجا مطرح می‌شود، این است که تشخیص اینکه اراضی مورد ادعا زراعی و باغ است و در خارج از محدوده قانونی شهر یا شهرک قرار گرفته، با چه مرجعی است؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت که اصولاً تغییر کاربری این اراضی در روستا‌ها طبق ضوابطی است که وزارت جهاد کشاورزی تعیین می‌کند.

در مواردی که به این اراضی مجوز تغییر کاربری داده می‌شود، 80 درصد قیمت روز اراضی و باغ‌ها با احتساب ارزش زمین پس از تغییر کاربری بابت عوارض از مالکین گرفته می‌شود.

البته تغییر کاربری زمین‌های زراعی و باغ‌ها برای سکونت شخصی مالکین کم درآمد در مساحت کوچک برابر ضوابط و تعاریفی که وزارت مذکور معین می‌کند، مشمول این عوارض نمی‌شود.

همچنین است در مورد نیازهای بخش کشاورزی و دامی برای تغییر کاربری این اراضی که از شمول پرداخت این عوارض خارج است.

 پیامدهای تغییر کاربری بدون مجوز

تغییر بدون مجوز کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها چه پیامدی دارد؟

چه مالک و چه متصرف این اراضی که به صورت غیرمجاز تغییر کاربری دهند، علاوه بر پرداخت عوارض معادل مبلغ بالا، به پرداخت جزای نقدی تا 3 برابر قیمت اراضی و باغ‌ها به قیمت روز زمین با کاربری جدید محکوم می‌شوند.

در این صورت، دادسرا‌ها یا دادگاه‌ها موظفند پس از اعلام مراتب از سوی وزرات جهاد کشاورزی ضمن رسیدگی خارج از نوبت بدواً دستور توقیف عملیات ساخت و ساز یا هر نوع تغییر کاربری را صادر کنند.

البته فرقی نمی‌کند که مرتکب این عمل شخص حقیقی باشد یا شخص حقوقی و اگر کارکنان دولت، شهرداری‌ها و نهاد‌ها در اجرای این قانون مرتکب تخلف شوند، به جزای نقدی تا سه برابر قیمت اراضی و باغ‌ها به بهای روز زمین با کاربری جدید محکوم خواهند شد.

همچنین در صورتی که این تخلف از سوی کارکنان دولت، شهرداری‌ها و نهاد‌ها تکرار شود، علاوه بر جریمه مذکور، از خدمت در ادارات دولتی و شهرداری‌ها به صورت دایم محروم می‌شوند.

سردفتران اسناد رسمی نیز در صورت تخلف از مقررات این قانون به 6 ماه تا 2 سال تعلیق از خدمت محکوم خواهند شد.

 نحوه رسیدگی به درخواست تغییر کاربری

همان‌گونه که اشاره شد، تغییر کاربری اراضی در روستا‌ها طبق ضوابطی است که وزارت جهاد کشاورزی تعیین می‌کند و در سایر موارد (تغییر کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها در خارج از محدوده شهر‌ها و شهرک‌ها) متقاضی تغییر کاربری یا جانشین او (مانند ورثه یا وکیل او) باید درخواست کتبی خود را به انضمام مدارک و اسناد مربوط به دبیرخانه کمیسیونی که در سازمان کشاورزی هر استان مستقر است، ارایه کند.

این کمیسیون، درخواست‌های یادشده را در صورت لزوم پس از اخذ نظر دستگاه‌های اجرایی مربوطه مانند شهرداری مورد بررسی قرار می‌دهد و حداکثر ظرف دو ماه از تاریخ ثبت در دبیرخانه، با رای اکثریت اعضا در مورد درخواست تصمیم می‌گیرد و مراتب بلافاصله به متقاضی اعلام می‌شود.

چنانچه کمیسیون با درخواست متقاضی موافقت کرد، مراتب با نقشه و مشخصات کامل ملک به منظور تعیین قیمت روز زمین یا باغ برای کاربری جدید به اداره کل امور اقتصادی و دارایی استان اعلام می‌شود.

همچنین پس از صدور گواهی مبنی بر واریز 80 درصد ارزش روز زمین یا باغ، مجوز تغییر کاربری صادر خواهد شد.

 قلع و قمع بنا و تاسیسات

در صورت تغییر کاربری بدون مجوز و محکومیت متخلف مطابق حکم دادگاه، آیا بنا و تاسیسات ساخته شده نیز قلع و قمع می‌شود؟

با معرفی متخلف به مراجع قضایی و با احراز تخلف و اقدامات مغایر قانون ابتدا دستور موقت مبنی بر توقف عملیات و اقدامات خلاف قانون صادر شده و سپس برابر مقررات به اتهام رسیدگی و حکم صادر می‌شود. در صورت محکومیت متخلف به پرداخت جریمه نقدی، مرجع قانونی مربوط موظف است برابر حکم دادگاه پس از وصول جریمه، مجوز قلع و قمع بنا و تاسیسات را صادر کند.