همه چیز درباره جرم (خیانت در امانت )

در مقابل صفت خوب امانتداری، صفت زشت خیانت در امانت نیز از قدیم در کلیه جوامع بشری وجود داشته است. اما با توجه صیغه مذهبی بودن و مبنا بودن فقه شیعه در کشورمان با لحاظ کردن فقه در متن قانون، عمل و فعل خیانت در امانت، به عنوان یک جرم مطرح و برای آن مجازات کیفری پیش‌بینی شده است.

 با توجه به روایت‌ها و آیات قرآن کریم، به راحتی می توان متوجه شد که اسلام تاکید بسیار فراوانی به موضوع امانت داشته است به طوری که در روایتی از امام باقر علیه السلام می‌فرمایند: «خداوند اجازه نداده است، کسی امانت را به صاحبانش رد نکند، حتی اگر آن شخص بدکار باشد.»

همان طور که می دانیم پیامبر اکرم (ص) قبل و بعد از بعثت به محمد امین معروف بودند و مردم اشیای گرانبهای خود را نزد آن حضرت به امانت می سپردند و حتی امانت های کفار را نیز قبول می کرد و آنها را به ایشان بازمی گرداند.

حضرت علی علیه السلام نیز در روایتی می فرمایند: امانت‌ها را رد کنید گرچه به قاتلان پیامبران باشد. خیانت در امانت نکوهیده و زشت است و در ردیف گناهان کبیره قرار گرفته است.

جرم خیانت در امانت

جرم خیانت در امانت مانند بسیاری از جرایم از گذشته های دور وجود داشته است همان طور که هر پدیده مثبت و خوبی، پدیده منفی و زشتی را در مقابل خود دارد. در مقابل صفت خوب امانتداری صفت زشت خیانت در امانت نیز از قدیم در کلیه جوامع بشری وجود داشته است. اما با توجه صیغه مذهبی بودن و مبنا بودن فقه شیعه در کشورمان با لحاظ کردن فقه در متن قانون، عمل و فعل خیانت در امانت، به عنوان یک جرم مطرح و برای آن مجازات کیفری پیش بینی شده است؛ زیرا با انجام فعل مجرمانه خیانت در امانت، نظم و امنیت عمومی نیز به خطر می افتد و ارکان جامعه به هم می ریزد و اعتماد مردم از یکدیگر سست شده و زمینه های ارتکاب جرم در آینده نیز تقسیم می گردد. شخصی که خیانت در امانت کرده علاوه بر مجازات مصرح در قانون باید خسارت زیان‌دیده را مطابق حقوق مدنی جبران کند.

تصریح قانونگذار به جرم بودن خیانت در امانت

قانونگذار در مواد 673 و 674 ضمن اعلام جرم بودن خیانت در امانت، مجازات حبس از 6 ماه تا 3 سال را برای مجرم در نظر گرفته است.

إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤدُّواْ الأَمَانَاتِ إِلَی أَهْلِهَا؛ همانا خداوند به شما فرمان می دهد که امانت ها را به اهل آن بدهید. (نساء آیه 58)

وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ؛ مومنان کسانی هستند که امانت دارند و بر عهد خود وفا می کنند. (زیتون آیه 8)

* از خصلت‌های بسیار زیبا و پسندیده ای امانتداری، بازگرداندن به موقع همراه با حفظ سلامت امانت است. معمولاً انسان در زندگی به انسان هایی نیازمند می شود تا مال، وسیله، راز یا مطلب مهمی را نزد آنها به امانت بسپارد. امانت و امانتداری از موضوعاتی است که در فرهنگ دینی بسیار مورد تاکید قرار گرفته است. امانتداری از لحاظ اجتماعی و جامعه نیز بسیار مهم است؛ زیرا زمینه اعتماد بین افراد جامعه را فراهم می کند و در مقابل خیانت در امانت باعث بروز تنش های اجتماعی و اخلال در نظم عمومی می گرددو به همین دلیل از بدو امر قانونگذاری در ایران، قانونگذار، بخشی از مواد قانونی را به بررسی این جرم و مجازات مقرر برای آن تخصیص داده است.

* مفهوم ساده امانت را اکثریت عموم مردم می‌دانند و با امانت و مفهوم آن به خوبی آشنا هستند. و لیکن خیانت در امانت مفهومی چندگانه دارد؛ زیرا مردم عادی تعبیر و تفسیری از آن دارند و حقوقدانان تعریف و تفسیر دیگر و ممکن است جامعه شناسان یا نظامیان نیز تعاریف دیگر از مفهوم خیانت در امانت داشته باشند.

* مفهوم و تعریف خیانت در امانت از نظر حقوقی و قضایی: حقوقدانان نیز هرکدام به سلیقه خود تعاریفی از خیانت در امانت ارائه داده اند ولی مهمترین تعریف از خیانت در امانت؛ تصاحب یا تلف یا مفقود یا استعمال نمودن اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته و ... توسط شخصی که به‌عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا وکالت و یا هر کار با اجرت به وی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود و یا به مصرف معینی برسد و با قصد اضرار به مالک یا متصرف.

شرایط سپردن مال امانی و تحقق جرم خیانت در امانت

در مبحث جرم خیانت در امانت ابتدا می بایست شرایط سپردن مال امانی نیز بررسی گردد و مشخص شود این جرم در چه صورتی تحقق پیدا می کند. به عنوان مثال اگر سارقی مال مسروقه را در نزد کسی به امانت بگذارد و امین آن را به مالک اصلی یا دولت تحویل دهد، آیا امین مرتکب جرم شده است؟ که طبیعتاًٌ جواب این سئوال با توجه به قانون و احکام اسلامی منفی است؛ زیرا برای تحقق جرم خیانت در امانت، مال امانی، می بایست توسط مالک یا متصرف قانونی به امین سپرده شود و همچنین سپردن مال باید از راه های قانونی صورت پذیرد.

ضمن این که برای تحقق جرم خیانت در امانت مطابق قانون مجرم ارکان مادی و معنوی جرم را دارا باشد. مثلاً در خصوص رکن مادی مجرم باید مال امانی را به صورت غیرقانونی تصاحب یا مفقود یا استعمال و یا آن را تلف کرده باشد و در خصوص رکن معنوی نیز مجرم می بایست نسبت به عمل مجرمانه خود قصد و اراده ضرر رساندن با سوء نیت را داشته باشد.

آئین دادرسی جرم خیانت در امانت

همان طوری که می دانیم مرجع قضایی می بایست شرایط شکلی را در رسیدگی به جرم رعایت نماید. در خصوص این جرم نیز مراجع قضایی مکلف به رعایت قوانین شکلی در آئین دادرسی کیفری و روند دادرسی می باشند.

چگونگی تعیین مرتکب خیانت در امانت

در قوانین کشورمان برای مباشر عمل مجرمانه و شخصی که سبب ارتکاب جرم توسط فرد دیگری شده مجازات هایی به تناسب جرم درنظر گرفته اند، ولیکن می بایست نکاتی را در چگونگی تعیین و شخصی شدن مرتکب جرم خیانت در امانت در نظر گرفت. اولاً مرتکب جرم می تواند شخص حقیقی یا شخص حقوقی باشد. البته چنانچه مرتکب شخص حقوقی باشد، در صورت وقوع جرم خیانت در امانت مدیر موسسه یا شخص حقوقی تحت تعقیب قرار می گیرد. ثانیاً با توجه به قاعده تسبیب در صورتی که شخصی سبب ارتکاب جرم توسط فرد دیگری شود، به عنوان مسبب می توان آن را مورد پیگیری قرار داد و به عنوان مداخله غیرمستقیم در ارتکاب جرم پیگیری قانونی صورت خواهد پذیرفت. ثالثاً با فردی که در جرم مشارکت داشته و یا معاونت در جرم خیانت در امانت داشته نیز طبق قانون برخورد و مجازات درنظر گرفته می شود.

خیانت در امانت در قانون تجارت

چنانچه سند تجاری از قبیل چک، سفته در نزد کسی به امانت گذاشته شود و شخص امین برخلاف امانت از آن استفاده نموده باشد، به عنوان خیانت در امانت مورد پیگرد قرار می گیرد. مثلاً اگر شخصی خانه‌ای را اجاره کرده باشد و چک را به عنوان امانت نزد موجر گذاشته باشد، موجر می‌بایست پس از تخلیه منزل توسط مستاجر چک امانی تضمین را به مستاجر عودت دهد و در صورتی که مستاجر منزل را تخلیه کرده باشد، ولی موجر از چک سوء استفاده کند و آن را به مستاجر عودت ندهد به عنوان خیانت در امانت مورد تعقیب قرار خواهد گرفت.

دادسرا و دادگاه صلاحیت‌دار در جرم خیانت در امانت

دادگاهی صلاحیت رسیدگی دارد که جرم در محدوده صلاحیتی آن به وقوع پیوسته باشد مثلاً اگر شخصی یک قطعه فرش را به آقای ... در تهران امانت دهد و آقای ... فرش را در شهر اصفهان به فروش برساند، دادگاه اصفهان صلاحیت رسیدگی را دارد چون جرم خیانت در امانت در اصفهان به وقوع پیوست.