زوجه چگونه می تواند نفقه حال و گذشته خود را مطالبه کند؟

در جامعه‌ای که ریاست خانواده بر عهده مرد است، قانونگذار او را موظف به تامین معاش خانواده می‌داند و تکلیف شوهر به دادن نفقه از توابع ریاست او بر خانواده است البته در برخی موارد هم به مرد اجازه داده شده که از پرداخت نفقه خودداری کند.

نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و هر آنچه که به صورت عادت یا احتیاج لازمه زندگی وی باشد.

البته قانون میزان دقیقی برای نفقه مشخص نکرده است بلکه نفقه را بر مبنای نیاز‌های متعارف و متناسب با وضعیت زن و منطبق با عرف زمان و مکان زندگی زوجین دانسته است.

در قوانین مختلف بر موضوع پرداخت نفقه بسیار تاکید شده است اما با توجه به این تاکید‌ها در برخی موارد هم به مرد اجازه داده شده که از پرداخت نفقه خودداری کند که صریح‌ترین ماده قانون مدنی برای ندادن نفقه به زن ماده 1108 قانون مدنی است که می‌گوید هر گاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.

این ماده به تمکین زوجه اشاره کرده است و با توجه به این ماده می‌توان گفت که به مجرد عقد زوجه مستحق نفقه نخواهد بود بلکه برای استحقاق نفقه، تمکین کامل زوجه شرط است. اما پرسشی که در این زمینه مطرح می‌شود، این است که تمکین به چه معنا است؟ و در چه شرایطی نفقه به زن تعلق نمی‌گیرد؟

  تمکین

در اصطلاح عرفی و حقوقی، تمکین عبارت است از برآوردن تمام نیازهای شوهر و اجابت کردن خواسته‌های شرعی او، به جز در موارد بیماری و خلاف شئون اخلاقی و مغایر با سلامت و روح زن است.

یکی از موارد دیکر تمکین، اقامت در خانه شوهر است که همانطور که گفته شد به مجرد عقد، زوجه مستحق نفقه نخواهد بود بلکه برای استحقاق نفقه تمکین کامل زوجه شرط است مگر اینکه در ضمن عقد شرطی غیر از آن شده باشد که زن در خانه دیگری زندگی کند و نفقه دریافت کند.

همچنین زنی که بدون دلیل و بدون موافقت شوهر، خانه را ترک کند، حتی اگر در خانه خویشان نزدیک مثل پدر اقامت داشته باشد، در چنین شرایطی مرد می‌تواند از پرداخت نفقه امتناع کند.

زنی که بدون دلیل موجه از تمکین خودداری کند، ناشزه یعنی نافرمان نامیده می‌شود. در این صورت مرد علاوه بر اینکه می‌تواند از دادن نفقه امتناع کند، می‌تواند زن را طلاق داده و همسر دیگری اختیار کند.

 آیا در عقد منقطع (موقت) زوجه حق انفاق دارد؟

در عقد منقطع شوهر ملزم به پرداخت نفقه نیست مگر اینکه شرط شده باشد یا آن که عقد مبنی بر آن جاری شده باشد.

  نفقه زن مطلقه

نفقه مطلقه رجعیه در زمان عده بر عهده شوهر است مگر اینکه طلاق در حال نشوز واقع شده باشد اما اگر عده از جهت فسخ نکاح یا طلاق بائن باشد زن حق نفقه ندارد مگر در صورت حمل از شوهر خود که در این صورت تا زمان وضع حمل حق نفقه خواهد داشت.

  نفقه زن در ایام عده وفات

بر اساس ماده 1110 قانون مدنی، در ایام عده‌ وفات، مخارج زندگی زوجه عندالمطالبه از اموال اقاربی که پرداخت نفقه به عهده‌ آنان است (در صورت عدم پرداخت) تأمین می‌شود.

بر اساس این ماده که قبل از سال 1381، تفاوت‌هایی با ماده فعلی داشت و اصلاحاتی در خصوص آن انجام شد، زن پس از مرگ شوهرش نفقه دریافت می‌کند و این نفقه در صورتی که مرد، خود دارایی داشته باشد، از دارایی او و در غیر این صورت از اموال اقارب که پرداخت نفقه بر عهده آنها است تامین خواهد شد.

نفقه حق زن است و قانون ایران در این باره به شدت سختگیری کرده؛ چرا که در صورت عدم پرداخت نفقه ممکن است زن دچار عسر و حرج شده و به فساد گرفتار شود. لذا بر اساس ماده 1111 قانون مدنی، زن می‌تواند در صورت استنکاف شوهر از پرداخت نفقه به محکمه رجوع کرده و شکایت کیفری و نیز دادخواست حقوقی ارایه کند که در این صورت محکمه میزان نفقه را معین و شوهر را به دادن آن محکوم می‌کند. طبق قانون اگر در صورت شکایت زن، مرد همچنان از دادن نفقه خودداری کرد، زن می‌تواند تقاضای طلاق کند و دادگاه شوهر را مجبور به طلاق دادن زن می‌کند.

  نحوه شکایت کیفری

زن در یک برگ عادی شکایت خود را نوشته و آن را به دادگاه ارایه می‌دهد. در این صورت به شکایت وی به سرعت رسیدگی می‌شود و مرد ملزم و محکوم به پرداخت نفقه خواهد شد و اگر مرد از پرداخت نفقه خودداری کند، به زندان اعزام می‌شود.

البته لازم به ذکر است که نفقه مربوط به زمان حال از طریق کیفری قابل مطالبه و نفقه مربوط به گذشته با ارایه دادخواست حقوقی قابل پرداخت است. بر اساس ماده 642 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، هر کس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب‌النفقه امتناع کند، دادگاه او را از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم می‌کند.

  دادخواست حقوقی مطالبه نفقه

چنانچه زنی بخواهد نفقه ایام گذشته خود را طلب کند، فقط با ارایه دادخواست حقوقی می‌تواند آن را دریافت کند. در این صورت زوجه پس از خرید دو نسخه دادخواست، باید خواسته خود را در آنها قید کند و چون دعوای نفقه، مالی است به میزان مبلغ مورد مطالبه تمبر الصاق و آن را به دادگاه خانواده تقدیم کند.  همچنین وی می‌تواند در دادخواست خود هزینه دادرسی را مطالبه کند. در صورت عدم توانایی مرد در پرداخت نفقه یا اگر به هیچ طریقی نتوان مرد را مجبور به پرداخت نفقه کرد، زن می‌تواند دادخواست طلاق تنظیم کند.