تکالیف قانونی برای حسن معاشرت بین زوجین

ازدواج یک قرارداد حقوقی برای آغاز یک رابطه و یک وضعیت جدید در زندگی زن و مرد است اما به محض اینکه این قرارداد منعقد شد یا در اصطلاح حقوقی صیغه نکاح جاری شد، آنچه که بیش از همه می‌تواند زندگی را پابرجا نگه دارد، مهر، محبت، دوستی، گذشت و حسن خلق و رفتار بین زن و شوهر هست. شاید یکی از دلایل افزایش طلاق در جامعه هم نبود همین تشریک مساعی و حسن معاشرت در روابط بین زوجین باشد. اما زن و شوهر در قبال یکدیگر چه وظایف و مسئولیت‌هایی دارند؟

زن و شوهر از لحظه‌ای که به عقد یکدیگر درآمده و زندگی مشترک را آغاز می‌کنند در مقابل یکدیگر از حقوق و تکالیف متعددی برخوردارند که این حقوق و تکالیف ممکن است مادی یا غیرمادی باشد. زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت هستند و باید با همکاری یکدیگر در تشیید مبانی خانواده تلاش کنند. از سوی دیگر زن مکلف به تمکین از شوهر خود است و شوهر هم باید نفقه زن را بدهد. در مقابل همه اینها هم زن و شوهر از یکدیگر ارث می‌برند. همه این حقوق و تکالیف با یک فلسفه در مقررات عرفی، فقهی و قانونی دیده شده است تا هم تضمینی برای اجرای آن باشد و هم در مقام اختلاف بتواند به رفع اختلاف بین زوجین بپردازد.

   رعایت حسن معاشرت در زندگی مشترک

خانواده نهادی مقدس است که در هر جای جهان برای آن اهمیت خاصی قائل هستند این در حالی است که برای حفظ چنین نهادی قانون نیز مواضعی را تعیین کرده است که یکی از این قوانین حسن معاشرت میان زن و شوهر است. تعریف و مفهوم حسن معاشرت از این قرار است که  کلمه «معاشرت» بر وزن مفاعله است که با توجه به اینکه باب مفاعله از مفاهیم اجتماعى و دوسویه است، یعنی این حسن رفتار باید دوسویه و متقابل باشد؛ هم از ناحیه مرد و هم از ناحیه زن. اگر موضوع معاشرت با پسوند خانواده موردنظر و گفت‌وگو باشد، همان‌طور که در آیه 19 سوره نساء آمده به این معنى است که معاشرت به معروف ملاک رفتارى براى مردان تنها نیست و مقصود از «عاشروهنّ بالمعروف» هم‌زمان، تعیین ملاک و مبناى رفتارى شوهر با زن و زن با شوهر خویش است؛ پس مردان و زنان در رفتار متقابل خانوادگى و زناشویى از این زاویه که هر دو باید طبق معروف رفتار کنند، همسان و برابرند.  آیه مبارکه «وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی‌ عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لِّلرِّجَالِ عَلَیْهِنَّ.» نیز به‌گونه‌ای صریح، وظایف، حقوق و آداب معاشرت متقابل مرد و زن در درون خانواده را برابر و همانند می‌شمارد و معیار آن را معروف معرفى می‌کند. نصوص روایى و سنت نیز معروف را به همین معنى می‌دانند. علاوه بر آیات و روایات، در قانون مدنی نیز به صراحت زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگر شده و در ماده 1103 قانون مدنی آمده است: « زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند.»همچنین در ماده 1104 قانون مدنی هم زن و شوهر را به تلاش برای زندگی مشترک تشویق کرده و آورده است: « زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت نمایند.»قوانین و مقررات نمی‌توانند به تنهایی ضامن یک زندگی مشترک باشند و با این اوصاف، تنها ضامن بقای زندگی مشترک، هم مهر و محبت بین زوجین و ایثار و حسن معاشرت آنها در زندگی است.

   تمکین و نفقه دو روی یک سکه

پس از تکالیف غیرمادی زن و شوهر در زندگی مشترک، موضوع روابط و حقوق مالی بین زن و شوهر قابل بحث است.

بر اساس ماده 1105 قانون مدنی، « در روابط زوجین ریاست خانواده از خصایص شوهر است.» و بر در ازای این حق ریاستی که به مرد اعطا شده، وی باید هزینه و معاش زندگی مشترک را تامین کند و در واقع در برابر حقی که بری وی شناخته شده، تکالیفی نیز بار شده است. زن باید در برابر خواسته‌های مشروع شوهر خود، تمکین کند و در مقابل عدم تمکین او منجر به بی‌بهره ماندن او از نفقه می‌شود. در واقع همانطور که مرد به عنوان رییس خانواده باید برای بهبود زندگی مشترک تلاش کند و این تکلیف برای او وجود دارد، این حق هم برای او شناخته شده تا انتظار داشته باشد، زنش از اون تمکین کند و اینگونه هر دو در ازای حقوق و تکالیفی که دارند برای زندگی مشترک تلاش کنند. علاوه بر مقررات قانونی در روایات متعددی نیز به مساله حقوق و تکالیف مشترک زن و شوهرها در قبال هم اشاره شده است. برای نمونه پیامبر گرامی اسلام(ص) در حجه الوداع و در آخرین وصایایی که برای امت اسلامی داشتند، فرمودند: «عن النبی(ص) أنَّه قال فی خطبة الوداع: إنَّ لنسائکم علیکم حقاً و لکم علیهنَّ حقاً، حقُّکُم علیهنَّ أن لایوطئن أحداً فرشکم و لا یدخلن بیوتکم أحداً تکرهونه إلاّ باذنکم و أن لایأتین بفاحشة فإن فعلن فإنَّ الله قد أذن لکم أن تعضلوهنَّ و تهجروهنَّ فی المضاجع و تضربوهنَّ ضربا غیر مبرَّج فإذا انتهین و أطعنکم فعلیکم رزقهنَّ و کسوتهنَّ بالمعروف.» شما را بر زنان حقى است؛ همان‌گونه که ایشان را بر شما حقى است. از حقوق شما بر زنان است که نگذارند بر فراش شما کسى پا گذارد و در آن‌چه معروف است، از شما اطاعت کنند. هرگاه این حقوق از ناحیه زنان انجام شود بر شما است که خوراک و پوشاک ایشان را طبق متعارف تأمین کنید. بر اساس قانون مرد مکلف است در زندگی مشترک وسایلی را برای زن فراهم کند تا به نوعی زحمات زن در زندگی مشترک جبران شده و وی نیازمند نباشد. بر این اساس، وظایف مرد در قبال زن به خصوص وظایفش در تامین نفقه زن در چند بخش قابل بررسی است: 1. تهیه غذا، در حد متعارف زمان، مکان و موقعیت متناسب زن. 2. تهیه پوشاک، در حد متعارف زمان،‌ مکان و موقعیت متناسب زن. 3. تهیه وسایل آرایشی و تزیینی، در حد متعارف زمان،‌ مکان و موقعیت متناسب زن. 4. تهیه مسکن،‌ در حد متعارف زمان، مکان و موقعیت متناسب زن. 5. تهیه لوازم منزل در حد متناسب زمان،‌ مکان و موقعیت متناسب زن. 6. تهیه خدمتکار، اگر شأن اجتماعی و خانوادگی زن اقتضا دارد و یا اگر مریض است. 7. مداوای بیماری زن، ‌اگر زن مریض شد.

   سایر وظایف زن و شوهر نسبت به یکدیگر

علاوه بر وظایف حقوقی که زن و شوهر نسبت به یکدیگر دارند، در قوانین مختلف مانند قانون مدنی، قانون حمایت از خانواده، قانون حمایت از کودکان و نوجوانان و نیز برخی قواعد عرفی جامعه، زن و مرد در حوزه مسائل اخلاقی نیز از حقوق و تکالیف خاصی برخوردارند. برای مثال در روایات مختلف آمده است که دوستی با زنان از اخلاق انبیا بود و اظهار دوستی با زنان، هرگز از یاد آنان نمی‌رود، همچنین توصیه شده است به اینکه اگر زنان رفتار بدی را مرتکب شدند با گذشت و بخشش نسبت به آنان برخورد شود.  در روایت دیگری ضمن توصیه مردان به خوش‌رویی و خوش‌رفتاری با زنان، گفته شده است که «بهترین مردان در نزد ذات حق تعالی،‌ کسی است که بهترین رفتار را با زنان خود داشته باشند.» و یا در جای دیگری آمده است که «محبوب‌ترین مردان، کسی است که بیشترین نیکی را نسبت به زن خود کند.» در خصوص زنان هم بر لزوم رسیدگی به خود، آرایش برای شوهر، حسن اخلاق و رفتار، اطاعت از شوهر و تمکین در روایات مختلف تاکید شده است. در واقع رعایت اخلاق و حقوق و تکالیفی که زوجین در برابر هم دارند اگر همراه با مهر و محبت باشد، حتما به بقای زندگی مشترک کمک می‌کند.