افترا و توهین چه مجازاتی دارند ؟

افترا در لغت به معنی دروغ بستن، بهتان زدن و در اصطلاح حقوقی عبارت است از نسبت دادن صریح عمل مجرمانه، برخلاف حقیقت و واقع به شخص یا اشخاص معین با یکی از روش های مذکور در قانون، مشروط بر اینکه صحت عمل مجرمانه نسبت داده شده، در نزد مراجع قضایی ثابت نشود.

افترا انواع گوناگونی دارد: اگر به وسیله جملات بیان شود یا با اشاره های بدنی باشد افترای شفاهی نامیده می شود. افترا در نوشتار یا به اشکال پایدار دیگر مانند نامه ها، مقالات، روزنامه، تصویرهای گرافیکی، صداهای ضبط شده، پخش در رادیو و تلویزیون، ایمیل و موارد مشابه؛ افترای رسانه ای نامیده می شود. اما یک تفاوت اساسی بین این دو وجود دارد. در مورد افترای شفاهی شاکی باید آسیب هایی را که به اعتبار و آبروی او وارد شده، اثبات کند، زیرا این آسیب ها پایدار و مستدل نیست. اما هنگامی که شخص مورد افترای رسانه ای قرار می گیرد آسیب های وارد شده به اعتبار او مفروض هستند و دادگاه باید حکم آنها را صادر کند بدون اینکه به اثبات این آسیب ها احتیاجی باشد.

جلسات دادرسی که به منظور رسیدگی به افترا تشکیل می شوند، می تواند فقط باحضور قاضی یا با حضور قاضی و هیأت منصفه تشکیل شوند. البته هرجرمی که از طرف مطبوعات رخ می دهد می بایست از طرف هیأت منصفه مورد رسیدگی قرار گیرد. در هیأت منصفه مطبوعات درواقع افکار عمومی به شکل کامل باید حضور داشته باشد و شایسته نیست که قشری خاص و افراد با دیدگاه های سیاسی را در هیأت منصفه مطبوعات وارد کنیم.

هیأت منصفه مطبوعات باید بیشتر متشکل از خود اهالی مطبوعات و حقوقدانان باشد. هیأت منصفه بیانگر افکار و خواسته های عمومی حاکم بر جامعه است و قانون با در نظر گرفتن هیأت منصفه موضوع مطبوعات را از نگاه صرف قضایی جدا کرده است. بنابراین هیأت منصفه در واقع برای آن است که جرم مطبوعاتی به قضاوت افکار و آرای عمومی جامعه گذاشته شود.

آنچه شاکی باید ثابت کند

٭ بیاناتی که مورد اعتراض قرار گرفته است باید حامل یک اتهام افترا باشد.

دادگاه معتقد است که جمله توهین آمیز، جمله ای است که موجب بدنامی یا بی اعتباری شود. یا اینکه از دیدگاه اعضای یک جامعه به این صورت جلوه کند یا در غیر این صورت جمله ای باشد که نشان دهنده دشمنی، تحقیر و اهانت یا استهزا باشد و باعث آسیب رساندن به اعتبار شخص در محل کار و تجارت و حرفه او باشد.

٭ گفته ای که مورد اعتراض قرار گرفته است باید به شاکی نسبت داده شده باشد.

این بدان معنی نیست که در هر جمله از شاکی نام برده شود بلکه کافی است ثابت شود که جملات به کاربرده شده طبق استنباط یک شخص منطقی به شاکی نسبت داده شده است خواه متهم چنین مقصودی داشته باشد یا خیر.

٭ گفته ای که مورد اعتراض قرار گرفته است باید منتشر شده باشد.

برای پیگیری در دادگاه جملات توهین آمیز باید به شخصی غیر از شاکی منتقل شده باشد هر شخصی که این جملات توهین آمیز را به شخص دیگر بگوید در واقع آن را انتشار داده است و مسئول این اتهام افترای رسانه ای است.

٭ گفته ای که مورد اعتراض قرار گرفته است باید به آبرو واعتبار شاکی خسارت وارد کرده باشد.

فرض می کنیم که براثر افترای رسانه ای به اعتبار و آبروی یک فرد آسیب وارد شده باشد. شاکی باید با یک مدرک یا شاهد ثابت کند که به خاطر گفته های افترا آمیز منتشر شده، متحمل خسارت و زیان شده است.

دفاع از اتهام افترا

حتی اگرثابت شود که متهم درباره شاکی حرف های توهین آمیزی به شخص سومی گفته است، متهم می تواند با یکی از روش های دفاعی متعدد قانونی و شناخته شده، از این اتهام تبرئه شود؛ این روش ها عبارتند از:

٭ حقیقت

اتهام افترا تحت پیگیری قرار نمی گیرد اگر ثابت شود که چنین موضوعی حقیقت دارد.

٭ رضایت

وقتی بتوان ثابت کرد که شاکی از انتشار افترا یا جملاتی که به او نسبت داده شده رضایت دارد یا اینکه این جملات به تحریک خود شاکی منتشر شده باشد بنابراین متهم می تواند از اتهام افترا تبرئه شود.

٭ برتری

هنگامی که موضوع صداقت و جریان آزاد اطلاعات در مسائل مهم با مصلحت افراد برای حفظ آبرویشان در موازنه قرار می گیرد، جریان آزاد اطلاعات وصداقت بر حفظ آبروی فرد برتری دارد.

٭ تفسیر منصفانه

تفسیر منصفانه به طور معمول از روی رسانه ها یا سخنان افرادی که گفته هایشان در رسانه انعکاس می یابد استنباط می شود. افرادی که مسائل مربوط به منافع عمومی را از روی صداقت و بدون سوءنیت وبه طور منصفانه تفسیر می کنند نسبت به افترای رسانه ای مصونیت دارند حتی اگر تفسیر آنها توهین آمیز باشد. اگرچه برای چنین مصونیتی فرد باید ثابت کند که گفته هایش به عنوان یک تفسیر بوده و این تفاسیر یک اظهارنظر صادقانه در مورد حقایق آشکاری است که وجود دارد.

مجازات جرم افترا

در ماده 697 قانون مجازات اسلامی، قانونگذار دو نحوه اِعمال مجازات پیش بینی کرده است و دادرس به دادگاه اختیار داده است که مرتکب را به یک ماه تا یک سال حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم کند. یا اینکه اگر شخصیت مرتکب به نحوی بود که می بایست درباره او مجازات مناسبی تعیین شود بر حسب مورد حبس تعزیری یا شلاق تا 74 ضربه را مورد حکم قرار دهد. در افترا به وسیله نشر اکاذیب اگر به هر ترتیب ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شده یا نشده باشد قانونگذار علاوه بر اینکه اعاده حیثیت شخص مورد افترا را در صورت امکان لازم دانسته بلکه مرتکب را مستحق حبس تغزیری از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا 74 ضربه شناخته است. (ماده 698 قانون مجازات اسلامی)

با توجه به متن صریح قانون مجازات اسلامی و موادی که درخصوص توهین و فحاشی مقرر شده اهانت به افراد جرم محسوب می شود و شخص مرتکب به مجازات شلاق یا جزای نقدی محکوم خواهد شد.

خوشبختانه این نوع جرم به تنهایی کمتر مطرح شده است ولی در بیشتر موارد همراه با دیگر دعاوی بوده چرا که در دعاوی نزاع یا خانوادگی و... حرف هایی که بین طرفین زده می شود، توهین آمیز و ناسزا است.

ناسزا و دشنام در اصطلاح و کاربردهای عمومی شامل عیب جویی و گفتن عیب دیگران نیز می شود و بنابراین ناسزاگویی شامل هر نوع سخن زشتی است که موجب رنجش فرد بشود. با استناد به ماده 608 قانون مجازات اسلامی؛ توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا 74 ضربه یا 50 هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.

با دقت در مفاد این ماده مشخص می شود که جرم توهین می تواند به شکل گفتار، کردار، نوشتار و حتی اشاره دست و چشم و نظایر آن باشد، بدین ترتیب رفتاری همانند آب دهان به روی دیگری انداختن، هل دادن تحقیرآمیز دیگری یا برداشتن خشونت آمیز کلاه یا روسری از سر اشخاص و پرتاب کردن آن به زمین با توجه به اینکه از نظر عرفی باعث تخفیف و تحقیر شخص است می تواند توهین کیفری نیز محسوب شود همینطور برخی اشارات انگشتان دست در فرهنگ کشور ما یا کشورهای دیگر اهانت آمیز تلقی می شوند.

در این خصوص باید توجه داشت که توهین ممکن است به شکل حضوری یا غیابی باشد. اگر فردی دیگری را در غیاب او هم مورد توهین قرار دهد مرتکب جرم توهین شده است، همچنین در ارتکاب جرم توهین راست یا دروغ بودن نسبت ها شرط نیست و اصل مطلب این است که گفتار یا رفتار در نظر عرف وهن آور و سبک کننده باشد.

در قانون مجازات اسلامی هجو و اهانت جرم محسوب شده و مستوجب مجازات است.

هرکس به نظم یا نثر به صورت کتبی یا شفاهی کسی را هجو کند یا هجویه را منتشر کند به حبس از یک تا شش ماه محکوم می شود.

در خصوص نحوه پیگیری کیفری جرم دشنام گویی نیز می توان گفت، در صورت وقوع جرم توهین، قربانی جرم یعنی کسی که به او توهینی روا شده است باید برای پیگیری موضوع و تحت تعقیب قرار دادن کسی که اقدام به توهین کرده به دادسرای محل وقوع جرم مراجعه و با بیان دلایل از جمله شهادت شهود موضوع را ثابت و برای متهم مجازات قانونی درخواست کند.