محکومان نفقه زیر سایه سنگین زندانیان مهریه گم شده اند

اگر چه محکومان به پرداخت نفقه در مقایسه با زندانیان مهریه که جمعیت آن‌ها در اغلب موارد ربع و گاهی ثلث این محکومان را شامل می‌شوند اما عواقب تلخ و بعضا غیرقابل جبران هر دو طیف با ارائه درخواست از سوی زوجه همواره نتیجه‌ واحدی داشته است.

 با استناد به ماده 1108 قانون مدنی در عقد دایم هرگاه زوجه بدون دلیل قانع کننده‌ای نسبت به ایفای تعهدات زناشویی خود تمکین نکند، بر همین اساس مستحق دریافت نفقه نبوده و تامین این مهم از دوش مرد خانه برداشته می‌شود. اما چنانچه امتناع به واسطه موانع مشروع همچون بیماری باشد، زوج موظف به ادای تعهد خود می‌باشد؛ تکلیف و تعهدی که عدم توجه به آن امروز 567 مرد ایرانی را روانه زندان‌ها کرده است. برای بررسی بهتر وضعیت محکومان به پرداخت نفقه با سید اسدالله جولایی، مدیرعامل ستاددیه به گفت‌‌وگو نشستیم که مشروح این گفت‌وگو را در ذیل می‌خوانید.

کمک به زندانیان نفقه برای پیشگیری از آسیب‌های خانواده

تسنیم: در مواضع ستاددیه همواره اعلام شده رسیدگی به پرونده‌های نفقه حتی اولویت کمتری نسبت به محکومان مهریه دارند که یک مرد در صحت کامل و در شرایطی که امکان شور جمعی اما باز نسبت به تعهد سکه‌های سنگین بهار آزادی اقدام می‌کند، با وجود سبک بودن میزان بدهی این افراد چرا این زندانیان در اولویت آخر این نهاد مردمی قرار دارد؟

جولایی: شاید سخت باشد در این خصوص که بسیار هم شخصی است صحبت کرد اما بسیاری از تعهدات جنبه فردی پیدا می‌کنند و یک زوج باید به قدری خودش را متعهد بداند که انفاق اهل خانه را سوای تکالیف شخصی نپندارد.

اگر چه بسیاری از کسانی که مطالبه نفقه خود را در محاکم قضایی مطرح می‌کنند مبلغ چندانی پس از ارائه دادخواست دست آنان را نمی‌گیرد اما ممکن است همین موضوع به دلیل اطاله در رسیدگی به از هم پاشیدگی شیرازه یک زندگی بینجامد که برای پیشگیری از همین موضوع هر چند دستگیری از زندانیان نفقه در آخرین اولویت‌ ستادهای شعب دیه استانی قرار دارد اما در راستای حبس‌زدایی و دفع آسیب‌های احتمالی که بیش از هر موعدی یک خانواده را تهدید می‌کند نسبت به رسیدگی به وضعیت این افراد در صورت استحقاق کمک می‌کنیم.

تسنیم: راهکار ستاد دیه برای کاهش حداکثری و حداقل دو رقمی کردن محکومان نفقه بیشتر معطوف به تغییر عرف عمومی است؟

جولایی: اگر چه محکومان به پرداخت نفقه در مقایسه با زندانیان مهریه که جمعیت آن‌ها در اغلب موارد ربع و گاهی ثلث این محکومان را شامل می‌شوند اما طبق مستندات و پرونده‌های مفتوح در این ستاد عواقب تلخ و بعضا غیرقابل جبران هر دو طیف با ارائه درخواست از سوی زوجه همواره نتیجه‌ واحد و نامطلوبی داشته است.  هرچند موضوع به اجرا گذاشتن مهریه به دلیل اینکه در بیشتر موارد این دادخواست منتهی به طلاق زوجین شده و نیز تبعات اجتماعی بالایی که مهریه ممکن است داشته باشد بیشتر مددجویان نفقه در فرهنگ ما مورد توجه عموم افراد و بالاخص رسانه‌ها قرار دارد اما آسیب شناسی این معضل که مردی از پرداخت خرجی خانواده‌ خود امتناع دارد، بحثی است که نه فقط به یک جریان فرهنگی و یک مرجع آموزشی صرف نیازمند باشد، بلکه یک ضمانت اجرایی قوی برای این منظور را هم از سوی قانونگذار می‌طلبد؛ امری که متاسفانه برق مهریه‌های چند صد و گاه چند هزار سکه‌‌ای توجه بیشتر به این مقوله حساس را از رونق انداخته است.

حساسیت پرونده‌های مهریه، چک و دیه باعث غفلت از زندانیان نفقه شده است

تسنیم: در حال حاضر در کل کشور میزبان چه تعداد زندانی نفقه هستیم؟

جولایی: طبق آمار تا اول شهریور ماه سال جاری تعداد این محکومان 657 مددجو گزارش شده بود. تا ابتدای مهر ماه هم 599 زندانی نفقه در کشور داشتیم اما در حال حاضر 567 محکوم مالی ناشی از عدم پرداخت نفقه در زندان‌های سطح کشور تحمل حبس می‌کنند که این آمار به دلیل حساسیت طیف محکومان مالی نظیر چک و یا زندانیان غیرعمد محکوم به پرداخت دیه تصادفات ناشی از تصادفات رانندگی موضوع آسیب شناسی وضعیت این دسته از زندانیان همواره نادیده گرفته شده‌اند.

تسنیم: به طور تفکیکی می‌شود اشاره کرد کدام استان بیشترین محکومان نفقه را دارد؟

جولایی: در حال حاضر تهران با 64 زندانی بیشترین آمار محکومان نفقه را به خود اختصاص داده و استان‌های خراسان رضوی و مازندران نیز به ترتیب با 65 و 61 مددجو با کمی تفاوت در رتبه‌های بیشترین‌های زندانیان نفقه در کشور قرار دارند.

هرچند زندان‌های ایلام و بوشهر فاقد هر محکوم به نفقه‌ای در سطح استان‌ هستند و برای مثال چهارمحال و بختیاری فقط یک زندانی نفقه در تمام استان دارد اما این آمار در استان‌های بزرگ به دلیل سبک زندگی یک معضل بزرگ اجتماعی است که آتش مشکلات بعضا جبران‌ناپذیر حبس سرپرست خانواده‌ها در آن‌ها نیز نه فقط شخص محبوس و همسر منتظر و آسیب‌دیده او را بلکه سلامت یک جامعه را به دلایل بسیاری که بسط و تکرار آن‌ها شایسته نیست تهدید می‌کند.

تسنیم: برای کنترل این مشکل فعالیت و تصمیمات چه نهادهایی را اثرگذار می‌دانید؟

جولایی: در کنار اعمال محدودیت‌های قانونی خوب است اهالی متعد رسانه و به‌ویژه رسانه‌های تصویری و هنرمندان سینمایی در کنار دغدغه‌های اثرگذار خودشان در بحث مهریه که آثار خوبی را هم با جلب نظرات کارشناسان و مطالعه میدانی از سوژه‌های واقعی تولید کرده‌اند، اهالی هنر به معضلات این قشر هم عنایت داشته باشند.

تسنیم: نقش قانون و تاثیر فرهنگ‌ بر کسی پوشیده نیست، اما در مورد زندانیان نفقه آن چه بیش از هر امری ضروری است تفهیم و ترویج سبک زندگی در بین این خانواده‌ها است، آیا شما هم موافق این موضوع هستید؟

جولایی: پیش‌تر هم عرض کردم موضوع فردی و فطری نفقه تعهدی است که زوج خودش را سوای اهرم قانونی و شرعی موظف به ایفای آن بداند. سوای اینکه نفقه به دلیل اهمیت آن در قالب کیفری نیز می‌تواند مورد تعقیب قرار بگیرد، لازم به ذکر است در همین بحث مدنی به محض مطالبه نفقه از بابت این‌که طلب زن از جمله دیون ممتاز مقید در قانون است حتی در صورت ورشکستگی شوهر وصول این مطالبه مقدم بر خواست سایر طلبکاران قرار دارد لذا برای تبیین این موضوع مددجویان نفقه اگر تمایل و علاقه‌ای برای ورود به زندان و ابقای در آن ندارند خوب است خودشان را با محکومان دیگری مقایسه نکرده و بیش از آن که یک عامل بیرونی آن‌ها را موظف به انجام تکلیف کند عاملی درونی آن‌ها را به ایفای این امر وادارد.

طبق نص صریح قرآن بر هر مردی لازم است نسبت به تامین خوراک و پوشاک همسر خودش به نحو شایسته اقدام کند و با ظرافت خاصی در شرع و قانون مقرر شده است که زوجه با عنایت به موقعیت اجتماعی قبلی خودش حتی می‌تواند اسباب و شرایطی که ممکن است برای سایر زنان تشریفاتی ‌باشد را به عنوان حقوق مسلم خود از شوهرش مطالبه کند، لذا برای مثال در کنار تاکید بر تعهد مهریه‌های پرداخت شدنی بایستی نزدیکان و جوانان خودمان را در تشکیل یک زندگی معقول و به دور از حواشی مربوط به نفقه نیز به طور کامل آگاهی ببخشیم.

بیشترین محکومان نفقه به دلیل نزاع با همسر زندانی می‌شوند

تسنیم: در بیشتر موارد موضوع نفقه در تعدد مطالبات مربوط به حقوق خانواده مطرح می‌شود، سوال این است که در صورت عدم استطاعت مالی و محرز بودن «نداری» مددجو وقتی یک محکوم به نفقه از سوی ستاددیه مساعدت می‌شود، در چند درصد موارد این زندانیان آزاد می‌شوند؟

جولایی: ابتدا ذکر یک نکته ضروری است و آن این‌که محاکم قضایی در خصوص نفقه یک زن در وهله آخر نسبت به صدور مجازات حبس موافقت می‌کنند. بله بیشتر این زندانیان به دلیل نزاع با زوجه و یا موارد مشابه دیگر روانه حبس می‌شوند اما موضوعی که نباید از آن غافل شویم این اصل است که تسهیلات مردمی ستاد در شرایطی به یک مددجوی واجد شرایط تعلق می‌گیرد که وی با پرداخت این بدهی یا دیه از حبس استخلاص یابد. لذا ستاد در بحث نفقه از هر زندانی که حمایت نماید حتما شخص مذکور در کمترین زمان از بند رهایی خواهد یافت.