بررسی حقوق و تعهدات سهامداران

به شرکت‌هایی که سهام آنها در دست عموم مردم باشد، (51 درصد به بالا) و کنترل شرکت نیز در اختیار مردم قرار داشته باشد، شرکت سهامی عام گفته می‌شود؛ مانند تمامی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار. در مقابل این تعریف، در صورتی که کنترل و مالکیت شرکت و تصمیم‌گیری در اختیار افراد خاص باشد، به آن شرکت سهامی خاص می‌گویند.

بنابراین قسمتی از سرمایه شرکت سهامی عام که یکی از انواع شرکت‌های سهامی است، از طریق فروش سهام به غیرمؤسسان (مردم) تأمین می‌شود. سهام شرکت سهامی عام در بورس اوراق بهادار داد و ستد می‌شود. لذا یکی از شرایط پذیرش سهام شرکت‌ها در بورس آن است که به صورت سهامی عام باشند.  هر فردی با خرید یک یا چند سهم از سهام یک شرکت سهامی، دارای حقوقی می‌شود که امکان نقض آن وجود ندارد.  حقوق ناشی از مالکیت سهم متعدد است و در مواد مختلف قانون تجارت به آنها اشاره شده است. این حقوق به طور کلی به دو دسته حقوق مالی و غیر مالی تقسیم می‌شود.

  حقوق مالی ناشی از مالکیت سهام

حقوق مالی ناشی از مالکیت سهام بر چند نوع حق سهیم شدن در سود، حق تقدم در خرید سهام جدید و حق سهیم شدن در دارایی شرکت است. البته برخی حقوق مالی متفرقه نیز وجود دارند که از جمله آنها می‌توان به حق مخالفت با افزایش تعهدات بدون رضایت سهامدار اشاره کرد.

 حق سهیم شدن در سود شرکت

یکی از اهداف خریداران سهم یک شرکت، آن است که در سود آن شرکت، سهیم شوند. میزان سود هر سهامدار در مجمع عمومی عادی سالیانه شرکت تعیین می‌شود. منظور از سود، سود قابل تقسیم است که شامل این موارد می‌شود : سود خالص سال مالی شرکت منهای زیان‌های سال‌های مالی قبل و اندوخته قانونی (1/20 یا 5 درصد سود خالص هر سال) و سایر اندوخته‌های اختیاری، به علاوه سود قابل تقسیم سال‌های قبل که تقسیم نشده است.  نحوه پرداخت سود قابل تقسیم را نیز مجمع عمومی تعیین می‌کند. اگر مجمع عمومی در این خصوص، تصمیمی نگرفته باشد، هیأت مدیره شرکت نحوه پرداخت را تعیین خواهد کرد اما در هر حال پرداخت سود به صاحبان سهام باید ظرف 8 ماه پس از تصمیم مجمع عمومی راجع به تقسیم سود انجام شود.

 حق تقدم در خرید سهام جدید شرکت

از آنجایی که سهامداران یک شرکت خواهان حفظ حقوق و موقعیت خود در شرکت هستند، انتظار دارند در هنگام افزایش سرمایه و انتشار سهام جدید از سوی شرکت، نسبت به سایر خریداران اولویت داشته باشند.  به همین دلیل، ابتدا شرکت به سهامداران قبلی خود پیشنهاد فروش سهام می‌کند، آنها نیز در استفاده یا صرف نظر کردن از این حق، مختار هستند اما از آنجایی که قیمت پیشنهادی فروش سهام شرکت، با قیمت بازار سهام متفاوت است، سهامداران معمولاً از این حق تقدم استفاده می‌کنند.

  حقوق غیر مالی ناشی از مالکیت سهام

حقوق غیر مالی ناشی از مالکیت سهام به حق رأی، حق انتقال سهام و حق اطلاع تقسیم می‌شود.

 حق رأی

بدیهی‌ترین حقی که سهامدار در شرکت از آن برخوردار است، حق رأی است. سهامدار با استفاده از حق رأی خود در مجامع عمومی، در امور شرکت همچون انتخاب اعضای هیات مدیره و بازرسان شرکت، تغییرات سرمایه، تقسیم سود، تغییرات اساسنامه، انحلال شرکت و سایر موارد، مشارکت می‌کند.
حق رأی سهامداران نسبی است و هر کس تعداد سهام بیشتری داشته باشد، حق رأی بیشتری نیز خواهد داشت. حق رأی سهامدار می‌تواند از طریق اعطای وکالت نیز اعمال شود.

 اعمال حق رأی ساده و تجمعی

حق رأی به دو صورت ساده و تجمعی اعمال می‌شود. در رأی‌گیری ساده هر سهم یک رأی دارد. در این نوع رأی‌گیری، سهامداران اقلیت نمی‌توانند حتی یک عضو هیأت مدیره را انتخاب کنند و کلیه اعضای هیأت مدیره را سهامداران اکثریت بر می‌گزینند.  برای حل این معضل، از روش رأی‌گیری تجمعی استفاده می‌شود. در این نوع رأی‌گیری، تعداد آرای هر رأی‌دهنده در تعداد مدیرانی که باید انتخاب شوند، ضرب شده و حق رأی برای هر رأی‌دهنده، برابر با حاصل ضرب مذکور خواهد بود، در نتیجه رأی‌دهنده می‌تواند آرای خود را به یک نفر بدهد یا آن را بین چند نفر تقسیم کند.  بدین ترتیب سهامداران اقلیت نیز می‌توانند در چنین هیأت‌مدیره‌ای تأثیرگذار باشند و نماینده‌ای در هیأت مدیره داشته باشند.

 حق واگذاری سهام

هر سهامداری، حق واگذاری و فروش سهام خود را به دیگری دارد. خرید یا فروش سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس از طریق مراجعه هر یک از شرکت‌های کارگزاری و تکمیل فرم دستور خرید یا فروش صورت می‌پذیرد.

انتقال سهام یک سهامدار در شرکت‌های سهامی عام، نیازی به موافقت هیأت مدیره یا مجمع عمومی ندارد.

  حق اطلاع

حق اطلاع سهامداران از وضعیت شرکت، وسیله‌ای برای اجرای صحیح حق رأی است. هر سهامدار می‌تواند از 15 روز قبل از انعقاد مجمع عمومی در مرکز شرکت، به صورت‌حساب‌ها مراجعه کند و از ترازنامه و حساب سود و زیان و گزارش عملیات مدیران و گزارش بازرسان رونوشت بگیرد.
همچنین با توجه به آن که اساسنامه، نوعی قرارداد بین مؤسسان و سهامداران است، هر یک از سهامداران حق دارند نسخه‌ای از اساسنامه را دریافت کنند. در برخی موارد نیز شرکت‌ها از طریق پست یا انتشار اطلاعیه یا دعوت‌نامه در روزنامه‌های کثیرالانتشار، از سهامداران خود برای تشکیل مجامع عمومی عادی دعوت به عمل می‌آورند.

  تعهدات سهامدار

تنها تعهد یک سهامدار در شرکت سهامی، پرداخت مبلغ سهم است و اگر به این تعهد خود عمل کند، به عنوان صاحب سهم تعهد دیگری ندارد.

سهامدار هیچ گونه تعهد شخصی در قبال طلبکاران شرکت ندارد و اگر شرکت بنا به دلایلی قادر به پرداخت دیون خود نباشد، نمی‌توان به سهامداران رجوع کرد.

همچنین تعهدات سهامداران همان است که قبول کرده‌اند و نمی‌توان با تغییر اساسنامه تعهد جدیدی بر عهده آنان گذاشت یا تعهدات فعلی آنان را افزایش داد.  در این زمینه قانون نیز به صراحت عنوان کرده است که هیچ مجمع عمومی نمی‌تواند تابعیت شرکت را تغییر دهد یا هیچ اکثریتی نمی‌تواند بر تعهدات صاحبان سهم بیفزاید.