آشنایی با حقوق و تکالیف شاکی

 شاکی از چه حقوقی برخوردار است؟ آیا می‌دانید شکایت شفاهی از جانب شاکی هم قابل پیگیری کیفری است؟

آشنایی با حقوق و تکالیف شاکیبه ، گستردگی مباحث حقوقی و پیچیدگی‌های موضوعات متنوع آن ضرورت آموزش هر چه بیشتر آن را روشن می‎سازد. ضروریاتی مانند آشنا شدن شهروندان با ضوابط حقوقی و قانونی حاکم بر روابط اجتماعی و آگاهی بخشی جامعه نسبت به مسائل حقوقی یکی از مهمترین راهکارها در کاهش مراجعات مردم به دادگستری است به همین منظور معاونت منابع انسانی قوه قضائیه اقدام به آموزش حقوق به زبان ساده کرده است که در این قسمت به حقوق و تکالیف شاکی اشاره شده است که در ادامه می‏‌خوانید.

آیا می‌دانید اطلاعات شاکی محرمانه تلقی می‌شود؟ آیا می‌دانید شاکی می‌تواند ضرر و زیان مادی و معنوی خود را از مسبب آن مطالبه کند؟
اگر پیگیر اخبار حوادث روزنامه‌ها باشیم بارها و بارها چشممان به واژه شاکی افتاده است. شاکی عبارتی است که در دعواهای کیفری با آن برخورد می‌کنیم. حتما تاکنون با خود فکر کرده ایم این فردی که از وقوع جرمی دچار ضرر و زیان شده است چه حقوقی دارد و چگونه باید حق و حقوقش را مطالبه کند؟

شاکی کیست؟

"بزه دیده" فردی است که از وقوع جرمی متحمل آسیب یا خسارتی شده است. پس هر جا پای جرم و جنایت در میان باشد یک طرف طناب دست بزده دیده جرم است و اگر بخواهد ازمرتکب جرم، شکایت کند عنوان شاکی را به خود می‌گیرد. علاوه بر آن ممکن است او بخواهد علاوه بر تعقیب مرتکب جبران ضرر و زیان وارده را هم درخواست کند که آن وقت عنوان مدعی خصوصی را هم تصاحب می‌کند.

حقوق شاکی در پله اول

همان اول کار، شاکی باید از تمام حق و حقوقی که می‌تواند درجریان رسیدگی به یک پرونده داشته باشد، مثل حق درخواست جبران خسارت بهره مندی از خدمات مشاوره‌های موجود و سایر معاضدت‌های حقوقی آگاه شود؛ البته این فقط صرفا حرف نیست بلکه زمینه اجرا و تضمین این حقوق هم برای او فراهم می‌شود.

از چه کسانی می‌شود شکایت کرد؟

بزده دیده حق دارد نسبت به جرمی که ارتکاب یافته است شکایت و مرتکب آن را مجازات کند. اما کار به همین جا ختم نمی‌شود. زیرا اگر شاکی متوجه شود که حین انجام جرم ضرر و زیان مادی یا معنوی هم به او وارد شده است، می‌تواند مدارک و دلایل مربوطه را به مقام تعقیب کننده تقدیم کند تا به شکایتش پیوست شود. ضابطان دادگستری در این باره مکلفند اظهارات شاکی در مورد ضرر و زیان وارده را در گزارشی که برای مراجع قضایی تهیه می‌کنند درج کنند. شاکی حتی می‌تواند نسبت به منافعی که به خاطر وقوع جرم از دستش رفته است شکایت کند.

بازی با آبروی مردم!

همه چیز که مادیات نیست که با پول بشود جبرانش کرد. اگر خدای ناکرده با آبرو وحیثیت کسی بازی شود و اعتبار شخصی، خانوادگی یا اجتماعی فرد زیر سوال برود شاکی می‌تواند جبران این خسارت‌ها را نیز بخواهد. در این صورت دادگاه می تواند علاوه بر صدور حکم جبران خسارت معنوی به شیوه مالی و از راه پرداخت پول به رفع زیان از طرق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن حکم کند.

در شکایت همیشه بر روی شما باز است

شاکی در هر مقطع زمانی می‌تواند شکایت کند. ضابطان دادگستری یا دادستان نیز موظفند شکایت کتبی یا شفاهی را همه وقت قبول کنند. شکایت شفاهی در صورت مجلس قید و به امضای شاکی می‌رسد قانون گذار فکر این را هم کرده است که اگر شاکی بی سواد بود یا قادر به امضا کردن نبود مراتب در صورت مجلس قید و انطباق شکایت شفاهی با مندرجات صورت مجلس تصدیق شود.

شکایت به چه طریقی؟

شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که نتوانسته اید شخصا کاری را انجام دهید و کار را واگذار به کسی کرده اید. در عرصه کیفری هم شاکی یا مدعی خصوصی می‌تواند شخصا یا توسط وکیل شکایت کند. شکایت از طریق شکوائیه انجام می‌شود که یک سری اطلاعات باید در آن نوشته شود.

وقتی بزده دیده صلاحیت طرح شکایت ندارد

تاکنون چیزی درباره افراد محجور شنیده اید؟ محجور کسی ا ست که صلاحیت انجام امور  حقوقی و کیفری را ندارد. مثل اطفال یا دیوانگان. این افراد شخصا نمی‌توانند از جمله طرح شکایت را انجام دهند. اما این بهانه خوبی برای شکایت نکردن یا عدم قبول شکایات آنها نیست. زیرا ولی یا قیم یا به طورکلی سرپرست آنها می تواند برای طرح شکایت پا پیش بگذارد. اما گاهی پیش می‌آید که فرد محجور ولی یا قیم ندارد یا موجود نیستند یا جرم از سوی آنان رخ داده است.

در این صورت برای از دست نرفتن وقت برای تعیین قیم خود دادستان آستین بالا می‌زند و شخصی را به عنوان قیم موقت تعیین یا خودش امور کیفری را پیگیری می‌کند و اقدامات ضروری را برای حفظ و جمع آوری ادله جرم و جلوگیری از فرار متهم به عمل می‌آورد.

ناگفته نماند در مورد بزه دیدگانی که به عللی از قبیل معلولیت جسمی یا ذهنی یا کهولت سن، ناتوان از اقامه دعوی هستند دادستان موضوع را با جلب نظر آنان خودش دنبال می‌کند.

تو می‌توانی ببخشی

این یک واقعیت است که برای شاکی که متحمل رنج و زیان شده است چشم پوشی از گناه مرتکب سخت باشد اما می‌تواند تا قبل از صدورکیفر خواست – البته در جرائم قابل گذشت- از تقصیر متهم بگذرد و دراین صورت قرار ترک تعقیب درخواست کند.

به عبارت دیگر پس از صدور کیفرخواست و قبل از ارسال به دادگاه اگر شاکی رضایت خودش را به دادستان اعلام کند پرونده به دادگاه فرستاده نمی‌شود و قرار موقوفی تعقیب توسط بازپرس صادر می‌شود.

اما اگر جرم غیر قابل گذشت باشد و شاکی اعلام رضایت کند دادستان درصورت فراهم بودن شرایط صدور قرار تعلیق تعقیب می‌تواند از کیفرخواست صرف نظر و تعقیب را معلق کند. اگر در نتیجه رضایت شاکی نوع مجازات تغییر کند دادستان کیفرخواست قبلی را لغو و کیفرخواست جدید صادر می‌کند.

اگر شاهد داری بیاور

تصور دور از ذهنی نیست که وقوع جرمی را عده ای با چشم خود ببینند. شاکی برای اثبات جرم اتفاق افتاده این حق را دارد که شهود خود را معرفی و ادله اش را اظهار کند و در تحقیقات حضور یابد. البته شاهد یا مطلع می‌تواند درخواست هزینه رفت و آمدش یا خسارت نرفتن یک روز بر سر کار را بکند و شاکی باید هزینه آن را بپردازد. البته اگر شاکی به تشخیص بازپرس تمکن مالی برای پرداخت هزینه‌های شهود را نداشته باشد یا احضار از طرف بازپرس باشد می‌توان از محل اعتبارات قوه قضائیه این هزینه را پرداخت.

اما اگر در جرایم قابل گذشت او تمکن مالی داشته باشد و از پرداخت خودداری کند استماع شهادت یا گواهی مطلعان معرفی شده از جانب وی به عمل نمی‌آید. گاهی هم کسی شاهد صحنه جرم نیست اما به نظر بازپرس یا شاکی حضور اشخاصی برای روشن شدن قضیه لازم می آید دراین صورت او را مطابق مقررات احضار می‌کنند.

آزادی عمل شاکی

شاکی می‌تواند صورت مجلس تحقیقات مقدماتی یا سایر اوراق پرونده را که با کشف حقیقت منافاتی ندارد مطالعه کند یا به هزینه خود از آنها تصویر یا رونوشت بگیرد. بازپرس می‌تواند با درخواست شاکی مبنی بر مطالعه اوراق پرونده مخالفت کند و شاکی هم می‌تواند به این رد درخواست ظرف سه روز اعتراض کند.

مسئولیتی بر دوش بازپرس

باورش کمی سخت است اما امکان دارد که دسترسی به اطلاعات فردی بزده دیده از قبیل نام و نام خانوادگی، نشانی و شماره تلفن برای او خطری داشته باشد. در این صورت بازپرس مکلف است تدابیر مقتضی را برای جلوگیری از دسترسی به این اطلاعات اتخاذ کند.

اگر تصور کنیم بازپرس به بهانه مخفی شدن یا مشقت در دسترسی به متهم تحقیقات خود را به همین راحتی‌ها متوقف می‌کند سخت در اشتباهیم، زیرا فقط در برخی از جرایم تعزیری هرگاه با انجام تحقیقات لازم مرتکب جرم معلوم نشود و دو سال تمام از وقوع جرم بگذرد با موافقت دادستان قرار توقف تحقیقات صادر و پرونده به طور موقت بایگانی می‌شود. البته این مورد را به شاکی اطلاع می‌دهند و شاکی هم می‌تواند به این قرار ظرف مدت ده روز اعتراض کند.

اگر کشف حقیقت در گرو بررسی یک محل باشد و شاکی این درخواست را داشته باشد و برای کشف واقعیت تحقیق محلی یا معاینه محل ضرورت یابد بازپرس با هزینه خودشاکی اقدام به تحیقات محلی یا معاینه محل می‌کند.

اندر احوال تحقیق ازشاکی

بازپرس برای شنیدن اظهارات شاکی ای که به زبان فارسی نمی‌تواند صحبت کند مترجم تعیین می‌کند. همچنین اگر شاکی ناشنوا یا لال باشد فرد مورد وثوقی که توانایی مقصود را از طریق اشاره یا وسایل فنی دیگر دارد به عنوان مترجم انتخاب می‌کند. ناگفته نماند توضیحات داده شده مختص دادسرا نیست و در دادگاه نیز این قاعده اجرا می‌شود.

حق اعتراض برای شاکی باقی است

در نظر داشته باشیم که شاکی حق اعتراض به تصمیم های بازپرس را دارد؛ یعنی اگر درنظر بازپرس متهم جرمی انجام نداده باشد یا دلیلی بر مجرم بودنش یا تشخیص دهد جرم مشمول مروز زمان شده است می‌تواند قرار منع و موقوفی صادر کند و شاکی هم می‌تواند نسبت به این تصمیم ظرف ده روز اعتراض کند.

سرانجام

یکی از حقوق اساسی و مهم شاکی یا مدعی خصوصی حق داشتن و کیل است. وکیل شاکی می‌تواند پرونده را برای مطالعه از دادگاه درخواست و با اطلاع رئیس دادگاه به هزینه خود از اوراق مورد نیاز تصویر تهیه کند. یادمان باشد شاکی یا مدعی خصوصی می‌توانند دادستان یا بازپرس را به علت‌های قانونی از جمله نسبت خویشاوندی بین قاضی تحقیق و متهم رد کنند و در نهایت اگر سرنوشت پرونده با میل شاکی نشود او یا وکیلش می‌توانند به رای دادگاه اعتراض کنند.