وصیت به نفع جنین مشروط به انعقاد نطفه است

شاید کمتر کسی بداند که انسان علاوه بر زمان بعد از تولد، در قبل از تولد و در لحظه‌ای که در ماهیت جنینی در شکم مادر در حال رشد است هم حق و حقوقی دارد؛ به عبارت دیگر قانون‌گذار با برخی از تعاریف قانونی برای جنین، حق و حقوقی قائل شده که بخشی از آن در قالب وصیت به نفع جنین عنوان شده است و یک حقوقدان در گفت‌وگو با «حمایت» جزئیات این حقوق را تشریح می‌کند.

انسان از وقتی که نطفه‌اش منعقد می‌شود تا زمانی که سالم و زنده به دنیا می‌آید، دارای حق و حقوقی است؛ می‌تواند مالک شود، می‌تواند ارث ببرد و حتی می‌توان به نفعش وصیت کرد؛ البته همه اینها مشروط به این است که زنده به دنیا بیاید؛ حسین طالع، حقوقدان و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با «حمایت» بر این مطلب تاکید می‌کند و می‌گوید: بین جنین و انسان زنده البته تفاوت‌های در دارا شدن حق وجود دارد.

طالع این موضوع را ابتدا با طرح سوالی عنوان می‌کند که بر اساس قانون هر انسانی می‌تواند صاحب مال یا حقی شود اما باید دید که آیا جنین هم می‌تواند صاحب مال یا حقی بشود؟

وی در تکمیل این مساله با تاکید بر اینکه جنین تحت شرایطی می‌تواند صاحب مال یا حقی شود، می‌گوید: در مورد جنین می‌توان اینگونه وصیت کرد که برخورداری از حقوق مالی، با زنده متولد شدن انسان شروع و با مرگ او تمام شود اما زمانی اموال و حقوق به او تعلق می‌گیرد که زنده متولد شود و اگر چنانچه مرده متولد شود مثل این است که اصلا به نفع او وصیتی نشده است.

طالع در ادامه با بیان این ابهام که ممکن است نوزاد برای چند لحظه پس از تولد زنده بماند و تکلیف چه می‌شود، می‌افزاید: اگر حتی برای چند لحظه پس از تولد زنده بماند حقوق به او تعلق می‌گیرد و اگر فوت کند اموال و حقوق او در قالب ارث به وراث او منتقل می‌شود که بر این اساس شرط ارث بردن، زنده بودن در زمان فوت کسی است که اموال او به ارث می‌رسد و جنین هم در صورتی ارث می‌برد که زنده متولد شود اگرچه فوراً پس از تولد بمیرد.

  شرط وصیت برای جنین

این حقوقدان در پاسخ به این سوال که در چه مرحله‌ای می‌توان برای جنین وصیت کرد؟ اظهار می‌کند: در مرحله‌ای می‌توان برای جنین وصیت کرد که نطفه جنین منعقد شده باشد بگونه‌ای که بتوان گفت در این حالت وصیت از مصادیق وصیت به نفع معدوم نیست و آن نطفه امکان تکامل و تکوین را داشته باشد. حال این سوال به ذهن متبادر می‌شود که آیا برای نطفه منعقد نشده هم می‌توان وصیت کرد؟ که طالع در این خصوص اذعان می‌کند: خیر چنانچه نطفه جنین منعقد نشده باشد و برای آن وصیت شده باشد، این وصیت از مصادیق وصیت به نفع معدوم و مآلاباطل است. وی در ادامه به تشریح شرایط صحت وصیت برای جنین می‌پردازد و می‌گوید: در خصوص شرایط صحت وصیت به نفع جنین باید گفت که این شرایط به دو حالت بستگی دارد.

طالع می‌افزاید: در صورتی که نطفه منعقد شده باشد و یا اینکه جنین زنده متولد شود، شرایط صحت وصیت به نفع جنین نیز فراهم می‌شود.

این حقوقدان با استناد به ماده 851 قانون مدنی می‌گوید: طبق این ماده از قانون، وصیت برای حمل صحیح است اما تملک او منوط به زنده متولد شدن جنین است بنابراین با عنایت به ماده فوق چناچه جنین زنده متولد نشود شرط تملک را از دست می‌دهد اما چنانچه علت زنده متولد نشدن جنین سقط جنین باشد به حکم ماده 852 قانون مدنی موصی به به ورثه جنین منتقل می‌شود.

 راهکار قانون‌گذار برای حفظ سهم‌الارث جنین

وی در پاسخ به این سوال که آیا قانون‌گذار راهکاری برای حفظ حقوق و سهم‌الارث جنین در نظر گرفته است یا خیر؟ می‌گوید: طبق ماده‌ 878 قانون مدنی برای اینکه سهم‌الارث جنین حفظ شود و حقوق وی ضایع نشود، قانون‌گذار دو راهکار متصور شده است.

طالع با اشاره به راهکار نخست یادآور می‌شود: در صورتی که جنین با زنده متولد شدن خود مانع از ارث بردن تمام یا بعضی از ورثه شود، ترکه تا زمان تولد وی تقسیم نخواهد شد.

این حقوقدان با بیان مثالی می‌گوید:  به ‌عنوان مثال اگر بازماندگان متوفی، برادر و خواهر او باشند و همسر میت، باردار باشد، این جنین که فرزند متوفی محسوب می‌شود، در صورت زنده متولد شدن، مانع از ارث بردن برادر و خواهر میت خواهد شد. در چنین موردی، تقسیم ترکه تا زمان تولد جنین به تعویق خواهد افتاد.

 طالع با اشاره به راهکار دوم نیز اذعان می‌کند: همچنین در صورتی که جنین مانع ارث بردن هیچ یک از سایر ورثه نباشد و آنها بخواهند ترکه را تقسیم کنند، باید برای جنین، سهمی که مساوی سهم «دو پسر» از همان طبقه باشد کنار گذارند و بقیه را بین خود تقسیم کنند؛ البته این تقسیم تا زمانی که وضعیت جنین معلوم شود معتبر است.

وی همچنین در خصوص این مساله که آیا قانون‌گذار کسی را به عنوان مرجع قبول یا رد وصیت قرار داده است یا خیر، می‌گوید: در خصوص رد و قبول موصی‌به نیز ولی یا قیم جنین می‌تواند موصی‌به را قبول کنند زیرا از مصادیق معامله به نفع مولی‌علیه محسوب می‌شود اما در مورد رد موصی‌به از آنجایی که از جمله معاملات به زیان مولی‌علیه است، رد موصی‌به بعد از رسیدن به بلوغ و رشد مشارالیه خواهد بود.

طالع در پایان اظهارات خود اینگونه عنوان می‌کند که هر کس می‌تواند تا یک سوم اموال خود را به نفع جنین به دو شرط وصیت کند؛ یکی آن که جنین در زمان فوت وصیت کننده وجود داشته باشد دوم آن که جنین زنده متولد شود به عبارت دیگر حمل در صورتی ارث می‌برد که نطفه او هنگام مرگ وصیت کننده منعقد شده باشد و زنده هم متولد شود اگرچه فوراً بعد از تولد بمیرد.