موانع حقوقی عقد نکاح

در قانون مدنی ایران، تعریفی از ازدواج به میان نیامده اما در اصطلاح حقوقی می‌توان ازدواج را این‌گونه معرفی کرد «ازدواج قراردادی است که به موجب آن زن و مرد با آزادی کامل با یکدیگر شریک شده و خانواده‌ای تشکیل می‌دهند.» ازدواج ممکن است با موانعی مواجه شود. به همین دلیل قانونگذار مدنی در مواد 1045 تا 1061 مباحثی را تحت عنوان موانع ازدواج مورد بررسی قرار داده است که می‌تواند از مهمترین موضوعات حقوقی مربوط به ازدواج باشد.

 موانع ازدواج در موضوع قرابت

در یک تقسیم‌بندی در حقوق ایران، محارم به سه دسته محارم نسبی، محارم سببی و محارم رضاعی تقسیم می‌شود.

 محارم نسبی

محارم نسبی به محارمی همچون خواهر، برادر، مادر، عمو، عمه و ... گفته می‌شود. ماده 1045 قانون مدنی، نکاح با اقارب و محارم نسبی را ممنوع اعلام کرده است همچنین برخی پزشکان و دانشمندان معتقدند که ازدواج با اقارب نسبی، موجب عقب‌افتادگی کودکان و بروز برخی بیماری‌ها می‌شود و در حقیقت، علم ژنتیک زیان‌بار بودن این‌گونه ازدواج‌ها را اثبات کرده است.

 محارم سببی

محارم سببی به محارمی همچون مادر یا پدر همسر گفته می شود که ازدواج با آنها ممنوع اعلام شده است.

 محارم رضاعی

رضاع نیز در لغت به معنای شیر خوردن آمده و محارم رضاعی به خویشاوندانی گفته می‌شود که بر اثر شیر خوردن، به همدیگر مَحْرَم می‌شوند و بر اساس آن، احکام خاصی مانند حرمت ازدواج میان آنان جاری می‌شود. حقوق اسلام، قرابت رضاعی را از حیث موانع ازدواج در حکم قرابت نسبی قرار داده است.

 موانع ازدواج در خصوص شوهر داشتن زن

قانون مدنی در مواد 1050 و 1051 ازدواج با زن شوهردار را باطل دانسته است و چنانچه زن و مرد با علم به وجود علقه زوجیت و حرمت نکاح، با یکدیگر ازدواج کنند، این اقدام علاوه بر بطلان ازدواج، باعث به وجود آمدن حرمت ابدی می‌شود. به این معنا که حتی پس از انحلال نکاح نیز هیچ‌گاه زن و مرد نمی‌توانند با هم ازدواج کنند.

شایان ذکر است که در بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، نکاح زن شوهردار با دیگری جرم دانسته شده و مجازات‌هایی تعیین شده است.

 موانع ازدواج در خصوص کفر

قانون مدنی ایران با تبعیت از فقه اسلامی در ماده  1059، نکاح زن مسلمان با مرد غیرمسلمان را جایز ندانسته است اما اگر مرد مسلمان با زن غیرمسلمان «کتابیه یا اهل کتاب» ازدواج کند، اشکالی از جهت اختلاف دین به وجود نخواهد آمد.

موانع ازدواج در خصوص عده زن

 ماده 1150 قانون مدنی در تعریف عده مقرر می‌دارد: «عده عبارت از مدتی است که تا انقضای آن، زنی که عقد نکاح او منحل شده است، نمی‌تواند شوهر دیگری اختیار کند.» هرچند رابطه نکاح در مواردی ناپایدار است و از هم گسیخته می‌شود اما محترم است و همین احترام و نیز حفظ نظم عمومی و اخلاق حسنه اقتضا می‌کند که زن نتواند پس از نکاح، بلافاصله ازدواج کند. عده زن دارای اقسامی است که قانون مدنی هر یک از اقسام آن را برشمرده است.  در عده وفات زن بعد از فوت شوهر اصولاً باید 4 ماه و 10 روز عده نگه دارد همچنین در خصوص عده طلاق باید گفت که قانونگذار این عده را به عده زن باردار و عده زن غیرباردار تقسیم‌بندی کرده است. قانونگذار عده زن باردار را تا زمان وضع حمل او و عده زن غیرباردار را 3 طهر دانسته است.

 موانع ازدواج در خصوص احرام

هنگامی که زائرن خدا برای انجام تشریفات مذهبی و پوشیدن لباس خاص آماده می‌شوند، مُحرم محسوب می‌شوند که پاره‌ای از اعمال از جمله نکاح در آن منع شده است و هرگاه کسی در حال احرام، ازدواج کند، عقد او باطل است و در صورت علم داشتن به این موضوع، حرمت نکاح منجر به حرمت ابدی خواهد شد.

قانون مدنی در همین راستا در ماده 1053 مقرر داشته است: «عقد در حال احرام باطل است و با علم به حرمت موجب حرمت ابدی است.»

 موانع ازدواج در خصوص لعان

لعان در لغت به معنای ناسزا گفتن به یکدیگر آمده و در اصطلاح حقوقی آن است که شوهر نسبت به زن نسبت زنا دهد یا فرزندی را که از او به دنیا آورده است را از خود نفی کند. قانونگذار در ماده 1052 قانون مدنی، تفریقی که با لعان حاصل می‌شود را موجب حرمت ابدی دانسته که در واقع از موانع نکاح محسوب شده و این حرمت ابدی باعث می‌شود زن و شوهر دیگر نتوانند با یکدیگر ازدواج کنند.

  موانع ازدواج در خصوص مطلقه بودن به 3 طلاق و 9 طلاق

مطابق ماده 1057 قانون مدنی، اگر زنی 3 بار متوالی، زوجه یک نفر باشد و مطلقه شود، بر آن مرد حرام می‌شود؛ مگر اینکه با مرد دیگری ازدواج دایم کند و پس از وقوع نزدیکی به واسطه، فسخ، طلاق یا فوت مرد، جدایی حاصل شود که در این صورت، مجددا می‌تواند با شوهر سابق خود ازدواج کند. زنی که 9 بار مطلقه شده، یعنی هر شخصی که به 9 طلاق که 6 تای آن طلاق عدّی است، مطلقه شده باشد، بر آن شخص حرام مؤبد می‌شود. طلاق عدّی نوعی طلاق رجعی است که در این طلاق، مرد می‌تواند در ایّام عده، به زن رجوع کند.

 موانع ازدواج در خصوص خارجی بودن زن یا مرد

ازدواج زن ایرانی با تبعه خارجی در مواردی که منع خارجی وجود نداشته باشد، باید با اجازه دولت ایران باشد و نیز بر اساس قانون حمایت خانواده، هر فرد خارجی که بدون اخذ اجازه مذکور در قانون مدنی یا بر خلاف سایر قوانین با زن ایرانی ازدواج کند، به حبس تعزیری درجه 5 یعنی «حبس بیش از دو سال تا 5 سال» محکوم می‌شود.