پیش بینی های قانونگذار برای مجازات مرتکبان سرقت تعزیری

اموال اشخاص همانند جان آنها محترم است و هر کس به‌نحوی به مال دیگری تعرض کند، در قالب جرم‌های مختلف مالی قابل تعقیب خواهد بود. یکی از جرایم علیه اموال و مالکیت، سرقت است که در این نوشتار جرم سرقت تعزیری را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

بر اساس ماده 267 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، سرقت عبارت از ربودن مال متعلق به غیر است. ربودن به معنای دست‌‌درازی بر مال و منتقل کردن آن از جایی به جای دیگر است بنابراین سرقت فقط بر اموال منقول صدق می‌‌کند. چیزی که ربوده می‌‌شود باید مال باشد. مال یعنی هر چیزی که ارزش اقتصادی داشته باشد و عرفا و شرعا قابل نقل و انتقال باشد. به گزارش مهداد، تحقق جرم سرقت منوط به این است که مال ربوده‌شده متعلق به دیگری باشد و تصاحب مالِ بدون صاحب، سرقت محسوب نمی‌‌شود.

 انواع و اقسام سرقت

سرقت در دسته‌بندی اولیه به سرقت حدی و سرقت تعزیری تقسیم‌ می‌‌شود. سرقت حدی نوعی از سرقت است که تحقق آن منوط به 14 شرط مندرج در ماده 268 قانون مجازات اسلامی است و در‌صورتی‌که حتی یکی از شرایط چهارده‌گانه سرقت حدی وجود نداشته باشد، سرقت از نوع غیرحدّی یعنی سرقت تعزیری خواهد بود.

بر اساس ماده 268 قانون مجازات اسلامی، «سرقت در صورتی که دارای تمام شرایط زیر باشد موجب حد است: شیء مسروق شرعاً مالیت داشته باشد؛ مال مسروق در حرز باشد؛ سارق هتک حرز کند؛ سارق مال را از حرز خارج کند؛ هتک حرز و سرقت مخفیانه باشد؛ سارق پدر یا جد پدری صاحب مال نباشد؛ ارزش مال مسروق در زمان اخراج از حرز، معادل چهار و نیم نخود طلای مسکوک باشد؛ مال مسروق از اموال دولتی یا عمومی، وقف عام یا وقف بر جهات عامه نباشد؛ سرقت در زمان قحطی صورت نگیرد؛ صاحب مال از سارق نزد مرجع قضایی شکایت کند؛ صاحب مال قبل از اثبات سرقت سارق را نبخشد؛ مال مسروق قبل از اثبات سرقت تحت ید مالک قرار نگیرد؛ مال مسروق قبل از اثبات جرم به ملکیت سارق درنیاید و نیز اینکه مال مسروق از اموال سرقت‌شده یا مغصوب نباشد.»

 اقسام سرقت تعزیری

سرقت تعزیری خود اقسام مختلفی دارد که بسته به نحوه‌ ارتکاب جرم، مجازات آن نیز متفاوت است.

 سرقت همراه با آزار یا با اسلحه

مطابق ماده‌ 652 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 «هرگاه سرقت مقرون به آزار باشد یا سارق مسلح باشد به حبس از سه ماه تا 10 سال و شلاق تا 74 ضربه محکوم می‌شود و اگر جرحی نیز واقع شده باشد، علاوه بر مجازات جرح به حداکثر مجازات مذکور در این ماده محکوم می‌شود.» در خصوص این نوع سرقت چند نکته قابل توجه است؛ هر نوع عملی که عرفا صدقِ اذیت کند، آزار محسوب می‌شود و ضرورتی ندارد که حتماً جراحتی نیز وارد شود. اگر در حین سرقت مقرون به آزار، جراحتی نیز وارد شود، علاوه بر مجازات سرقت، مجازات جراحت نیز بر سارق تحمیل می‌شود. تحقق سرقت مقرون به آزار منوط به این است که آزار در حین سرقت و قبل از خروج از صحنه سرقت، رخ داده باشد و اگر سارق پس از خاتمه سرقت و در حال فرار در کوچه یا خیابان، با کسی درگیر شود، سرقت از نوع عادی خواهد بود و البته مجازات دیگری نیز به‌طور جداگانه تعیین خواهد شد همچنین در تحقق سرقت مقرون به آزار، تفاوتی ندارد که آزار و اذیت نسبت به شخص صاحب مال صورت گرفته باشد یا نسبت به شخص دیگری مانند نگهبان و ... .

 سرقت همراه با شروط پنج‌گانه

مطابق ماده‌ 651 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، هرگاه سرقت جامع شرایط حد نباشد اما مقرون به ‌تمام پنج شرط ذیل باشد، مرتکب از پنج تا بیست سال حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم می‌شود؛ سرقت در شب واقع شده باشد؛ سارقان دو نفر یا بیشتر باشند؛ یک یا چند نفر از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی بوده باشند؛ از دیوار بالا رفته یا حرز را شکسته یا کلید ساختگی به‌کار برده یا اینکه عنوان یا لباس مستخدم دولت را اختیار کرده یا برخلاف‌ حقیقت خود را مأمور دولتی قلمداد کرده یا در جایی که محل سکنی ‌یا مهیا برای سکنی یا توابع آن است، سرقت کرده باشند همچنین در ضمن سرقت کسی را آزار یا تهدید کرده باشند. علت تشدید مجازات این نوع سرقت این است که این پنج عامل، سرقت را به شرایط سرقت حدی نزدیک می‌‌کند.برای بهتر روشن شدن حکم این ماده، توجه به چند نکته ضرورت دارد: اولاً- مطابق تبصره‌ای که در سال 1387 به این ماده الحاق شده، منظور از سلاح مذکور در این ماده،  موارد ذیل است:

انواع اسلحه گرم از قبیل تفنگ و نارنجک؛ انواع اسلحه سرد از قبیل قمه، شمشیر، کارد، چاقو و پنجه‌بوکس؛ انواع اسلحه سرد جنگی مشتمل بر کاردهای سنگری متداول در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران یا مشابه آنها و سرنیزه‌های قابل نصب بر روی ‌تفنگ و انواع اسلحه شکاری شامل تفنگ‌های ساچمه‌زنی، تفنگ‌های مخصوص بی‌هوش ‌کردن جانداران و تفنگ‌های ویژه شکار حیوانات آبزی. ثانیاً- منظور از حرز، مکان قفل‌شده و محفوظی است که از چشم اشخاص مخفی است و معمولاً اشیای گرانبها را در آن نگهداری می‌کنند، مانند گاوصندوق. این موضوع که چه جایی حرز محسوب می‌شود، بستگی به تشخیص عرف دارد بنابراین اگر به‌طور مثال، دو نفر در شب، خود را به‌دروغ مامور دولت معرفی کنند و و وارد منزلی شوند و کسی را تهدید کنند و سلاح نیز همراه خود داشته باشند، به مجازات این نوع سرقت تعزیری محکوم می‌شوند.

 سرقت مسلحانه گروهی در شب

گاهی اوقات چند عامل در یک سرقت جمع می‌شود و همین امر از جهت اینکه باعث مختل شدن حس امنیت در جامعه، می‌‌شود، از موجبات تشدید مجازات است. مطابق ماده‌ 654 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، هرگاه سرقت در شب واقع شده باشد و سارقین دو نفر یا بیشتر باشند و لااقل یک نفر از آنان حامل سلاح ظاهر یا مخفی باشد، سارقان به تحمل از پنج تا پانزده سال حبس و تا 74 ضربه شلاق محکوم می‌شوند. فرقی ندارد که اسلحه مورد استفاده سارقان، سرد باشد یا گرم، و صرف حمل سلاح کافی است. در این نوع از سرقت، احتمال دارد که عمل سارق حامل سلاح، از مصادیق محاربه محسوب شود که در این صورت، مجازات او اعدام خواهد بود.

 راهزنی

اگر اشخاصی با داشتن سلاح، راه عمومی را بر مردم ببندند و با سرقت اموال آنان، موجب سلب امنیت مردم و راه‌ها شوند، مطابق ماده‌ 281 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، محارب شناخته می‌شوند اما اگر راهزنی به‌گونه‌ای باشد که مصداق محاربه محسوب نشود، مرتکب مطابق ماده 653 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، به سه تا پانزده سال حبس و شلاق تا 74 ضربه محکوم می‌شود.

 سرقت توأم با یکی از شرایط مندرج در ماده 656 قانون مجازات اسلامی

مطابق ماده 656 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، در صورتی که سرقت شرایط حد را نداشته نباشد اما همراه با یکی از شرایط زیر باشد، مرتکب به حبس از 6 ماه تا سه سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم می‌شود: سرقت در محل سکونت یا در محل‌های عمومی از قبیل مسجد و حمام واقع ‌شده باشد؛ سرقت در جایی واقع شده باشد که حفاظی مانند درخت یا بوته یا پرچین یا نرده نصب شده و سارق حفاظ را شکسته باشد؛ سرقت در شب واقع شده باشد؛ سارقین دو نفر یا بیشتر باشند؛ سارق در استخدام صاحب مال بوده و مال صاحب‌کار خود را دزدیده باشد یا سرقت را در محل کار خود (مانند خانه‌، دکان‌، کارگاه‌، کارخانه و انبار) انجام داده باشد؛ هرگاه اداره‌کنندگان هتل و مسافرخانه و به‌طور کلی کسانی که به اقتضای شغل اموال مردم در دسترس آنهاست (مانند متصدیان گرمابه‌های عمومی) اموال مسافرین و واردین را مورد دستبرد قرار دهند.

 کیف‌‌قاپی و جیب‌بری

مطابق ماده 657 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375، هرکس مرتکب ربودن مال‌ دیگری از طریق کیف‌زنی‌، جیب بری و امثال آن شود، به حبس از یک تا پنج سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

 سرقت از محل تصادف یا مناطق حادثه‌‌دیده

مطابق ماده 658 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، هرگاه سرقت در مناطق سیل‌زده یا زلزله‌زده یا جنگی یا آتش‌سوزی یا در محل تصادف رانندگی صورت پذیرد و شرایط سرقت حدی را نداشته باشد، مرتکب به مجازات حبس از یک تا پنج سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

 سرقت وسایل و متعلقات مربوط به تاسیسات مورد استفاده عمومی

مطابق ماده 659 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، هرکس وسایل و متعلقات مربوط به تأسیسات مورد استفاده عمومی مانند تأسیسات بهره‌برداری آب، برق و گاز را سرقت کند، به ‌حبس از یک تا پنج سال محکوم می‌شود و چنانچه مرتکب از کارکنان سازمان‌های مربوطه باشد، به حداکثر مجازات مقرر محکوم‌ خواهد شد.

 سرقت ساده

مطابق ماده 661 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، در سایر موارد که سرقت، شرایط مذکور در مواد قبل را نداشته باشد، مجازات مرتکب‌، حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال و تا 74 ضربه شلاق خواهد بود همچنین مطابق ماده 665 این قانون، هرکس مال دیگری را برباید و عمل او مشمول عنوان‌ سرقت نباشد، به حبس از 6 ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.  همچنین مطابق ماده 660 این قانون، هرکس بدون پرداخت حق انشعاب آب، فاضلاب، برق، گاز و تلفن مبادرت به استفاده غیرمجاز از آب، برق، تلفن، گاز و شبکه فاضلاب کند، علاوه ‌بر جبران خسارت وارده، به پرداخت جزای نقدی از یک تا دو برابر خسارت وارده محکوم خواهد شد و در صورتی که مرتکب از مأموران شرکت‌های مذکور باشد، به حداکثر مجازات محکوم خواهد شد.