حقوق و امتیازات خواهان در دادرسی

خواهان می‌تواند پیش از مطرح کردن دعوا در دادگاه، به طور رسمی و از طریق ارسال اظهارنامه، حق مورد ادعای خود را از طرف خود بخواهد.

خواهان به فردی گفته می‌شود که به ادعای داشتن، تضییع، انکار یا شناسایی حقی به دادگاه می‌رود. طبق قانون، هر شخصی دارای برخی حقوق و امتیازات است همچنین قانون به صاحبان این حقوق اجازه داده است تا در صورتی که شخص یا اشخاصی مخل و مزاحم استفاده آنها از حقوقشان شد، بتوانند از حمایت قانون برخوردار باشند بنابراین شخص زمانی به عنوان خواهان این حقوق به دادگاه می‌رود که حقوق او در معرض انکار یا از بین رفتن باشد.

در حالی که اعطای حق مراجعه به دادگاه پایان حمایت قانونگذار نیست زیرا وی با وضع قواعد و مقرراتی همواره خواهان را در راه رسیدن به حقوق قانونی خود مورد حمایت قرار داده است.

اما قانونگذار علاوه بر وضع این امتیازات، تکالیفی را هم برای خواهان در راه مطالبه حقوق خود در نظر گرفته است. خواهان حق دارد شخصاً و بدون نیاز به وکیل دادگستری، ادعای خود را در دادگاه مطرح کند همچنین وی می‌تواند علاوه بر خواسته اصلی خود، خواسته دیگری را با رعایت شرایط قانونی علیه خوانده مطرح کند.

در بعضی موارد مانند اینکه موضوع مورد ادعای خواهان مال غیرمنقول باشد (مال غیرمنقول، مالی است که به راحتی و بدون خرابی، قابل جابجایی نباشد)، یا ناشی از روابط بازرگانی یا قراردادی باشد، وی می‌تواند برای طرح ادعای خود، علاوه بر دادگاه محل زندگی خوانده، به دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول یا محل ایجاد قرارداد یا اجرای آن مراجعه کند.

به طور مثال، دارنده چک برای مطالبه (خواستن) وجه چک می‌تواند به دادگاه محل وقوع عقد یا قرارداد یعنی محل صدور چک، یا به دادگاه محل انجام تعهد یعنی محل استقرار بانک محال‌علیه یا مطابق قواعد عام به دادگاه محل اقامت خوانده مراجعه کند یا در دعوای مطالبه مهریه، زوجه می‌تواند علاوه بر دادگاه محل اقامت زوج به دادگاه محل وقوع عقد نکاح، یا دادگاه محل اقامت خود نیز مراجعه کند.

در مواردی ممکن است خواهان با وجود پیروزی در دعوا، باز هم به حق خود نرسد زیرا ممکن است حق او تا قبل از شناسایی به واسطه حکم دادگاه از بین برود بنابراین در مواردی که خواهان احتمال می‌دهد تا زمان صدور حکم، ممکن است حق وی از بین برود، می‌تواند از دادگاه قبل از مطرح کردن خواسته اصلی یا همزمان با آن، درخواست توقیف (تامین خواسته) حق مورد ادعای خود را مطرح کند.

در این صورت با در امان نگه داشتن مال مورد ادعای خواهان، دیگر بیم از بین رفتن آن نمی‌رود. به عبارت دیگر وی با این اقدام مرحله اجرای حکم را که آخرین مرحله است، به مرحله اول آورده است.

خواهان حق خواهد داشت در هر مرحله‌ای با دعوت طرف خود، موضوع را از طریق سازش حل کند. در این شیوه هیچ محدودیتی برای خواهان از نظر تعداد دفعات درخواست وجود ندارد.

خواهان می‌تواند تا قبل از آن که دادگاه رای صادر کند، ادعای خود را پس بگیرد که در این صورت دادگاه تصمیم مناسبی خواهد گرفت همچنین خواهان می‌تواند پیش از مطرح کردن دعوا در دادگاه، به طور رسمی و از طریق ارسال اظهارنامه (وسیله رسمی مطالبه حق است)، حق مورد ادعای خود را از طرف خود بخواهد.

اصولاً خواهان می‌تواند در صورتی که دادگاه حق مورد ادعای وی را با قرار رد کرد، به آن اعتراض کرده یا مجدداً ادعای خود را مطرح کند همچنین وی  می‌تواند خواسته خود را کم کند یا حتی بر آن بیفزاید و نیز این امکان را خواهد داشت که نحوه دعوای یا خواسته خود را تغییر دهد.