تاثیر سن در مجازات مرتکبان قتل

قتل از جرایم مهم و دارای مجازات شدید است و زمانی‌ که کودکی به‌عنوان یکی از طرفین جرم یعنی قاتل یا مقتول در آن وارد می‌شود، اهمیت آن دوچندان می‌شود. به همین دلیل تأثیر سن و کودک بودن در جرم قتل بررسی خواهد شد.

کودکی دوران معصومیت و دور بودن از گناه و مؤاخذه است. هیچ‌ کس رفتارهای یک کودک را مانند یک فرد بزرگسال نمی‌داند و کودکان به اقتضای سنشان در مورد بسیاری از رفتارهایشان مسئولیت ندارند. اما سؤالی که همواره وجود دارد این است که این تسامح و آسان‌گیری بر کودک تا چه سنی است؟

 کودک کیست؟

به گزارش مهداد، در کنوانسیون‌های بین‌المللی مانند کنوانسیون حقوق کودک، به افراد زیر 18 سال کودک گفته می‌شود.

در حقوق ایران هر چند افراد تا 18 سال دارای حمایت‌های ویژه‌ای نسبت به بزرگسالان هستند اما واژه بالغ و نابالغ درباره تمایز کودک از بزرگسال بیشتر کاربرد دارد.

سن بلوغ شرعی در دختران 9 سال قمری و برای پسران 15 سال قمری است و پس از آن افراد به سن تکلیف می‌رسند.

کودک یا بزرگسال بودن افراد در جرایم نیز مهم است و در موارد فراوانی ارتکاب جرم توسط کودک (کودکِ مرتکب) یا بر روی کودک (کودکِ بزه‌دیده) احکام و مجازات‌های متفاوتی نسبت به بزرگسال دارد که یکی از این موارد، تأثیر صغر و کودکی بر جرم قتل است.

 کودکِ قاتل مسئولیت کیفری ندارد

در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 بیان شده‌ است که افراد نابالغ یا صغیر مسئولیت کیفری ندارند (ماده 146) و ارتکاب قتل توسط صغیر قتل عمد محسوب نمی‌شود و خطای محض است (ماده 292) و قاتل قصاص نمی‌شود.

در نتیجه نمی‌توان کودک نابالغ را به دلیل قتلی که انجام داده ولو این ‌که عمداً باشد، مجازات کرد.

مجازات مختص افراد بالغ و کسانی است که مسئولیت کیفری دارند. با این ‌حال برای مرتکب نابالغ و کودک نیز اقداماتی وجود دارد که از آن به ‌عنوان اقدامات تأمینی و تربیتی ذکر می‌شود.

اقدامات تأمینی و تربیتی اطفال نابالغ درمورد جرم قتل در تبصره 2 ماده 88 قانون مجازات آمده است. بر اساس این تبصره، در صورتی که نابالغ مرتکب جرم موجب حد یا قصاص (مثل قتل) شود، اگر زیر 12 سال سن داشته باشد یکی از سه تصمیم زیر در مورد وی گرفته می‌شود:

تسلیم به والدین یا اولیا یا سرپرست قانونی با اخذ تعهد به تأدیب و تربیت و مواظبت در حسن اخلاق طفل؛ تسلیم به اشخاص حقیقی یا حقوقی که دادگاه مصلحت بداند درصورت عدم صلاحیت اولیا و نصیحت به وسیله قاضی دادگاه، تصمیماتی است که اگر نابالغ مرتکب جرم موجب حد یا قصاص شود و زیر 12 سال داشته باشد، در مورد وی اتخاذ خواهد شد.

همچنین در صورتی که کودک مرتکب قتل بین 12 تا 15 سال قمری داشته و هنوز بالغ نشده باشد، یکی از این دو تصمیم شامل اخطار و تذکر یا اخذ تعهد کتبی به عدم تکرار جرم و نگهداری در کانون اصلاح و تربیت از 3 ماه تا یک سال توسط دادگاه برای وی اعمال می‌شود.

بدین ترتیب هر چند کودک نابالغ مسئولیت کیفری ندارد اما بعد از ارتکاب قتل رها نشده و توسط دادگاه اقداماتی برای وی در نظر گرفته‌ می‌شود.
نکته دیگر در مورد ارتکاب قتل توسط کودک بالغ زیر 18 سال است. گفته شد که افراد زیر 18 سال حمایت‌های ویژه‌ای دارند و این مسئله در جرم قتل نیز دیده می‌شود.  برای حمایت از افرادی که بالغ شده‌اند اما در سن زیر 18 سال مرتکب جرم قتل می‌شوند در قانون شرط ویژه‌ای ذکر شده است.  اگر مرتکب قتل ماهیت جرم انجام‌شده یا حرمت آن را درک نکند یا در رشد و کمال عقل او شبهه وجود داشته ‌باشد، چنین فردی دیگر قصاص نمی‌شود بلکه با توجه به سنش به یکی از مجازات‌ها یا اقدامات تامینی و تربیتی مواد 88 و 89 قانون مجازات اسلامی محکوم می‌شود.

 کودک بازیچه دست بزرگسال برای ارتکاب جرم نیست

کودکان با فطرت پاکشان خواهان ارتکاب جرم نیستند و از بدی دوری می‌کنند اما گاهی توسط بزرگتر‌ها تحریک و اغفال می‌شوند و جرم مورد نظر فرد بزرگسال به ‌وسیله کودک رخ می‌دهد.

این مسئله مورد توجه قانونگذار ما نیز بوده و برای حمایت از طفل بی‌گناهی که وسیله ارتکاب جرم بزرگسال شده، موادی را تصویب کرده ‌است.
بر اساس ماده 128 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، اگر فردی از کودک نابالغ به ‌عنوان وسیله ارتکاب جرم استفاده کند به حداکثر مجازات آن جرم محکوم می‌شود.

 در قتل نیز همین قاعده وجود دارد و اگر کودک وسیله قتل برای بزرگسال باشد، قتل منتسب به بزرگسال است.

مثلاً فردی به کودک بگوید با تفنگ به سمتی که افراد هستند شلیک کند یا در خانه‌ای که افراد خواب هستند به کودک بگوید که شیر گاز را باز کند و به ‌این ترتیب افراد کشته شوند. در هر دو مثال بالا قتل به بزرگسال منتسب است و کودک مسئولیت کیفری ندارد.

در تمام موارد بالا کودک نابالغ باید غیرممیز باشد تا قتل به بزرگسال منتسب شود. کودک غیرممیز هنوز به سنی نرسیده است که خوب را از بد تشخیص دهد و درست یا نادرست کارهایش را درک کند اما اگر کودک ممیز باشد و خوب و بد را تشخیص دهد، وی قاتل است. هرچند بیان شد که مسئولیت کیفری ندارد.

هم‌چنین در بحث اکراه، اگر فردی طفل غیرممیزی را اکراه به قتل شخص ثالث کند، فقط اکراه‌کننده محکوم به قصاص است.

 اگر مقتول کودک باشد

پس از بررسی ارتکاب قتل توسط کودک باید این نکته را بیان کرد که ارتکاب قتل بر روی کودک هیچ فرقی با ارتکاب قتل بر روی بزرگسال ندارد و در ماده 304 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 نیز صراحتاً بیان شده که جنایت عمدی نسبت به نابالغ، موجب قصاص است.

کودک از آن زمانی که متولد شده و از حالت جنینی خارج می‌شود مانند فرد بزرگسال مورد حمایت کیفری بوده و کشتن وی مانند کشتن بزرگسال است. در نتیجه کسی که نابالغی را بکشد قصاص می‌شود.