ازدواج کودکان همچنان قانونی است

معضلات کودک‌بیوه‌ها و کودکانی که در بچگی و سنین پایین مادر یا پدر شده‌اند بر هیچ‌کس پوشیده نیست و به جهت آثار مخرب آن هم برای خود کودک و هم برای جامعه همواره مورد توجه کارشناسان حقوقدانان و نمایندگان مجلس بوده است

معضلات کودک‌بیوه‌ها و کودکانی که در بچگی و سنین پایین مادر یا پدر شده‌اند بر هیچ‌کس پوشیده نیست و به جهت آثار مخرب آن هم برای خود کودک و هم برای جامعه همواره مورد توجه کارشناسان حقوقدانان و نمایندگان مجلس بوده است اما با وجود هشدارهای زیاد در مورد تبعات کودک همسری این پدپده همچنان در جامعه صورت گرفته و کودکان زیادی قربانی این‌گونه ازدواج‌ها می‌شوند.

ماده 1041 قانون مدنی در مورد سن ازدواج اذعان می‌دارد: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر‌قبل از رسیدن به سن 15 سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت‌مصلحت با تشخیص دادگاه صالح». این در حالی است شرط «اذن ولی» در این ماده راه را برای بسیاری از خانواده‌ها باز گذاشته تا با صلاحدید خود، حتی دختر9 ساله‌شان را به عقد مردی چندین ساله درآورند. وقتی کودکی به ازدواج مجبور می‌شود، عملا فرصت‌های تحصیل، اشتغال در آینده و حضور موثر در جامعه نیز از او گرفته می‌شود که در این حالت، نه تنها آینده کودک تباه می‌شود، بلکه جامعه نیز ضرر خواهد کرد و آسیب‌های اجتماعی گسترش می‌یابد. اما مشکل حاد دیگر، ازدواج دختران زیر 13 سال است که یا اصلا ثبت نمی‌شوند و ثبت آن تا به رسیدن دختر و پسر به سن قانونی به تعویق می‌افتد یا اینکه در برخی دفترخانه‌ها به شکل غیرقانونی ثبت می‌شوند که هیچ آمار دقیقی از این تخلف وجود ندارد، اما در برخی نقاط محروم کشور، ازدواج دختران زیر 13 سال هم مرسوم است.

هرچند مهم‌ترین دلیل وجود پدیده «کودک همسری»، وجود ساختارهای فرهنگی سنتی در جامعه‌است و برای مثال خانواده‌ها از ترس اینکه فرزندشان به فساد روی نیاورد، آن‌ها را وادار به ازدواج می‌کنند، درحالی که امکان دارد با این کار، کودک را به ورطه سقوط بکشانند، اما یکی دیگر از دلایل اصلی ازدواج کودکان در سنین پایین را می‌توان در نامناسب بودن شرایط اقتصادی افراد جست وجو کرد، چرا که در بسیاری از موارد ازدواج در سنین پایین تنها به‌دلیل شرایط نامناسب اقتصادی خانواده صورت می‌گیرد، تا جایی که حتی در برخی از موارد خانواده‌ها کودک را در ازای بدهی که دارند، به عقد طلبکار خود درمی‌آورند تا از این طریق هم بدهی خود را تسویه کرده باشند و هم اینکه به‌دلیل شرایط نامناسب اقتصادی افراد تحت سرپرست خود را کاهش دهند.

یکی از مهم‌ترین مخاطرات ازدواج کودکان را باید طلاق و جدایی آن‌هاست. یکی از نمایندگان مجلس تعداد بیوه‌های زیر 18 سال کشور را 24 هزار زن اعلام کرده است، آماری که نشان دهنده ضرورت تغییر فرآیند ازدواج در ایران را تایید می‌کند زیرا ازدواج در سنین کودکی و جدا کردن کودک از خانواده و دنیای کودکیش در حالی که نمی‌داند چه سرنوشتی در انتظارش است خود مسبب معظلات عدیده‌ای برای این کودکان و جامعه است. از سوی دیگر نیز پزشکان اعتقاد دارند ازدواج و به دنبال آن مادر شدن می تواند لطمات جبران ناپذیری را به سلامت این کودکان وارد کند.

اما با توجه به مشکلات عدیده کودک همسری فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی در تلاشند با استفاده از ظرفیت‌های فقه پویا و حمایت مراجع تقلید بتوانند سن ازدواج را اصلاح کنند؛ به طوری که ازدواج زیر سن 13 سال برای دختران و 15 سال برای پسران ممنوع شود و در این راستا نیز این فراکسیون جلسات متعددی را با مراجع تقلید برگزار کردند تا بتوانند از کمک‌ها و نظرات ‌آنان در این راه پر نشیب و فراز استفاده کنند که البته موفق به جلب حمایت مراجعی چون آیت ا... مکارم شیرازی را برای تغییر سن ازدواج شدند.

طرح افزایش حداقل میانگین سن ازدواج

طیبه سیاوشی نماینده مجلس در نشست کودک‌همسری، ریشه‌ها، آسیب‌ها، سیاستگذاری‌ها با اشاره به روند تصویب این طرح گفته است: طرح مقابله با کودک همسری با کمک و حمایت نمایندگان مرد با توجه به اینکه آسیب‌های این مساله را کاملا درک کرده بودند، به تصویب رسید و هم اکنون این طرح در دستور کار کمیسیون امور حقوقی و قضایی مجلس قرار دارد. این طرح که با قید یک فوریت در چهار مهر سال 96 در صحن علنی مجلس به تصویب رسید. اما باوجودی در صحن مجلس رای آورد، در مسیر در صحبت‌های اولیه با شورای نگهبان هم به نتیجه نرسیده‌ایم.

عضو فراکسیون زنان خاطرنشان کرده است: بررسی طرح افزایش حداقل میانگین سن ازدواج که به بحث «کودک همسری» مشهور شده، بیش از یک سال و نیم است که شروع شده و در دستور کار فراکسیون زنان مجلس قرار گرفته است. در این فراکسیون برای تدوین این طرح از کارشناسان حوزه‌های مختلف از جمله، مردم شناسی، حقوق و ... استفاده کردیم و نتیجه این مشورت‌ها شکل‌گیری یک پرونده قطور در این زمینه است، از طرف دیگر برای غنا بخشیدن و جلب کمک علما، خدمت علما در قم رسیدیم و فتوایی هم در این زمینه به صورت کتبی از آیت‌ا... مکارم شیرازی گرفتیم. با وجود اینکه این پرونده قطور و حمایت‌های مردمی برای ما یک موفقیت بود ولی هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده‌ایم.

فاصله سن زن و شوهر در ازدواج بیش از 15سال نباشد

سیاوشی با اشاره به برخی مخالفت‌ها با این طرح تاکید کرده‌است: با توجه به این مخالفت‌ها در نشست‌هایی در فراکسیون زنان با اینکه حداقل میانگین ازدواج زنان را 15 و 16سال و برای پسران 18 در نظر گرفته بودیم تاکیدمان را بر دو تبصره از این طرح گذاشتیم که برای دختران ازدواج زیر 13 سال و برای پسران 15 سال را ممنوع کنیم. زیرا در برخی شهرها مشاهده می‌کنیم که دخترانی با سن کم به ازدواج مردان سن بالا در می‌آیند و تلاش داریم که فاصله سن زن و شوهر در ازدواج بیش از 15سال‌نباشد.

وی ادامه داد: با وجود فتوای آیت ا... مکارم شیرازی هنوز مخالفت‌هایی با این طرح مطرح می‌شود، شورای نگهبان هم بحث‌هایی دارد و در داخل مجلس هم برخی مخالف طرح هستند برخی از مخالفان ما را متهم می‌کنند که به دنبال کپی از اسناد بین‌المللی هستیم و مبانی شرعی را مدنظر قرار نداده‌ایم ما هم بر بحث فقه پویا و متقضیات زمان و مکان تاکید کرده‌ایم.

عضو فراکسیون زنان مجلس با اشاره به اینکه اکثر ازدواج‌های در سن پایین در خانواده‌های فقیر اتفاق می‌افتد، گفت: در برخی از شهرهای مرزی مشاهده می‌کنیم که پدری به دلیل اعتیاد یا فقر با دریافت مبلغی دختر خود را به اتباع خارجی می‌دهد.

همراهی برخی از علما از طرح مقابله با کودک‌ همسری

سیاوشی با اشاره به مخالفت‌های فقهی در این حوزه گفت: ما یک روز کاری به قم رفتیم و خدمت علما بحث‌ها را مطرح کردیم و با همراهی آیت‌ا... مکارم شیرازی و برخی علمای دیگر مثل آیت‌ا... صانعی مواجه شدیم که تنها شرط ازدواج را بلوغ جسمی نمی‌دانند اما یکی از علما که از او درخواست فتوا کردیم بر همان 9سال و بلوغ جسمی تاکید کرد.

وی در مورد آخرین تلاش‌های کمیسیون زنان در مورد طرح افزایش حداقل سن ازدواج دختران گفت: با همکاری کمیسیون حقوقی به دنبال اصلاح ماده 1041 قانون مدنی هستیم و به نتایج مثبتی در این زمینه با این کمیسیون رسیده‌ایم اما در صحبت‌های اولیه با شورای نگهبان درباره حداقل سن ازدواج برای دختران که در تبصره 13 این طرح در نظر گرفته‌ایم. به نتیجه نرسیدیم.

سیاوشی گفت: نگرانی ما صرفا مسائل جنسیتی نیست. نگرانی جنسیتی بخشی از این نگرانی‌هاست. بحث ما خانواده و آسیب‌های اجتماعی است که با کودک همسری شاهد آن هستیم.

نماینده مردم تهران با اشاره به تلاش‌های بیرون از مجلس برای آگاه‌سازی مردم گفت: در تلاشیم با آموزش و پرورش ارتباط بگیریم و آگاه‌سازی مردم را از مدرسه شروع کنیم چرا که مدرسه اولین جایی است که دختر با ازدواج در سن کم از آن باز می‌ماند.

وی با اشاره به تلاش‌ها برای آگاه‌سازی خانواده از طریق رسانه ملی گفت: با رسانه ملی به نتیجه نرسیدیم و همکاری موثری در این زمینه شکل نگرفته است.

در خاتمه باید گفت کارشناسان برای یک انتخاب مناسب در ازدواج پنج مرحله از بلوغ را برای افراد ضروری می‌دانند، بلوغ جسمی و جنسی، بلوغ فکری، بلوغ عاطفی، بلوغ اجتماعی، بلوغ اقتصادی که البته مهم‌ترین عوامل در ازدواج بلوغ فکری است زیرا عدم داشتن بلوغ فکری باعث می‌شود که فرد نتواند انتخاب درستی را انجام دهد و خود و طرف مقابل خود را با چالش‌های اساسی در زندگی مواجه کند. این در حالی است که کودکانی که تنها با بلوغ جسمی مجبور به ازدواج می‌شوند به دلیل عدم رسیدن به بلوغ فکری با مشکلات عدیده‌ای دست به گریبان شده زیرا آن‌ها نه می‌توانند همسر خوبی باشند و نه اینکه در صورت بچه‌دار شدن مادر خوبی برای فرزندشان باشند، که تبعات آن دامن‌گیر جامعه نیز خواهد بود؛ در این زمینه ضمن تقدیر از تلاش‌های نمایندگان مجلس اصلاح قانون و به نتیجه رسیدن طرح کودک همسری منوط به رایزنی‌ها و استفاده از نظرات کارشناسان در این زمینه است تا بتوانند با جلب نظر شورای نگهبان این طرح را به تصویب برسانند.