موارد و شرایط دعوای نفی نسب

در نظام حقوقی ایران همانند اغلب نظام‌های حقوقی در کشورهای دیگر رابطه خویشاوندی نسبی یا خونی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ به‌نحوی که قانونگذار مقررات سخت و مفصلی را برای جلوگیری از تضییع حقوق اشخاص در جامعه وضع کرده است تا این نوع رابطه خویشاوندی که می‌تواند آثار مالی مهمی از جمله ارث را به دنبال داشته باشد، دچار اختلال یا بی‌نظمی نشود.

مطابق مقررات قانون مدنی ایران رابطه خویشاوندی بر سه قسم نسبی، سببی و رضاعی تقسیم می‌شود. اشخاصی که با یکدیگر خویشاوندی نسبی دارند عبارتند از اشخاصی که مستقیم یا با واسطه از یکدیگر تولد یافته‌اند، نظیر رابطه خویشاوندی پدر یا مادر با فرزند یا رابطه خویشاوندی اجداد با نوادگان یا اشخاصی که در خط اطراف، مستقیم یا غیرمستقیم از شخص ثالثی تولد یافته‌اند نظیر خواهر و برادر.

 طرح دعوای نفی نسب در چه مواردی ممکن است؟

دعوای نفی نسب، زمانی طرح می‌شود که خواهان در مقام مدعی، نسبت و رابطه خویشاوندی نسبی خود را با خوانده دعوی منکر می‌شود و مدعی است با شخص خوانده هیچ‌گونه رابطه نسبی ندارد. با ذکر مثالی موضوع را روشن میکنیم. فرض کنید شخص «الف» در دوران حیات خود مسئولیت شخص «ب» را به عنوان فرزندخوانده بر عهده گیرد. پس از مرگ شخص «الف» دیگر فرزندان وی می‌توانند با طرح دعوای نفی نسب به طرفیت شخص «ب» منکر رابطه خویشاوندی خواهر و برادری با وی شوند.

توجه داشته باشید که طرح دعوای نفی نسب از سوی هر یک از خویشاوندان نسبی به طرفیت (علیه) یکدیگر قابلیت طرح دارد. به استثنای پدر که نمی‌تواند به طرفیت فرزند خود، دعوای نفی نسب را طرح کندد.

در اینجا این پرسش پیش می‌آید که در صورتی که پدر منکر رابطه خویشاوندی با طفل متولدشده از همسر خود باشد تکلیف چیست؟ در پاسخ باید گفت، پدر می‌تواند اقدام به طرح دعاوی نفی ولد کند.

 منظور از اماره فراش چیست؟

مطابق ماده 1158 قانون مدنی طفل متولدشده در دوران زوجیت ملحق به شوهر است مشروط به اینکه از تاریخ عقد نکاح (نزدیکی) کمتر از 6 ماه یا بیش از 10 ماه نگذشته باشد. فرض کنید، طفلی متولد شود که پدر و مادر طفل فرصت و امکانی برای نزدیکی نداشته‌اند. برای مثال، پدر طفل مدت زمان بسیاری در سفر بوده یا محبوس بوده است، به نحوی که غیبت وی قابل انطباق با مواعد فوق نبوده و بر خلاف اماره فراش باشد. اگر پس از مراجعت چنین شخصی همسر وی طفلی را به دنیا آورد مرد می‌تواند منکر رابطه نسبی و مدعی دعوای نفی ولد باشد. توجه کنید، شخصی که ادعا و اظهار وی بر خلاف اماره فراش است باید با ارایه دلیل، ادعای خود را به اثبات برساند. پرسش دیگری که در اینجا باید بدان پاسخ داده شود اینکه، آیا مقنن فرصت طرح دعوای نفی ولد از جانب شوهر را محدود کرده است یا خیر؟ در پاسخ باید گفت، مطابق مقررات قانون مدنی در صورتی که شوهر صریحاً یا ضمناً اقرار بر ابوت خود کرده باشد دعوای نفی ولد از او مسموع نخواهد بود. در واقع قانونگذار جهت حمایت از نهاد خانواده و جلوگیری از تزلزل در روابط خویشاوندی و بنا بر مصلحت چنین حکمی را انشا کرده است. برای مثال، چنانچه شوهر برای گفتن تبریک به بیمارستان مراجعه کند یا برای طفل متولدشده درخواست صدور شناسنامه کند، متعاقباً نمی‌تواند نسبت به طرح دعوای نفی ولد اقدام کند. همچنین مهلت طرح دعوای مزبور از جانب شوهر دو ماه از تاریخ اطلاع است مگر آنکه در خصوص تاریخ تولد طفل خدعه‌ای به‌کار رفته باشد که در این صورت مهلت مذکور دو ماه از تاریخ کشف خدعه خواهد بود.

 ادله اثبات دعوای نفی نسب

دعوی مزبور می‌تواند از طریق ادله اثبات دعوی مذکور در قانون مدنی و قانون آیین دادرسی مدنی اثبات شود. البته مقنن در این باره محدودیت‌ها و شرایط خاصی را نیز مد نظر قرار داده است.

برای مثال ماده 1273 قانون مدنی می‌گوید که اقرار به نسب در صورتی صحیح است که اولاً تحقق نسب بر حسب عادت و قانون ممکن باشد، ثانیاً کسی که به نسب او اقرار شده تصدیق کند مگر در مورد صغیری که اقرار بر فرزندی او شده است، به شرط آنکه منازعی در بین نباشد. گفتنی است، صدور قرار کارشناسی و ارجاع به انجام آزمایشات ژنتیک نیز از موارد شایع در دعوای موضوع بحث است

 مرجع صالح برای رسیدگی

مطابق بند 11 از ماده 4 قانون حمایت خانواده رسیدگی به دعوای نفی نسب در صلاحیت دادگاه خانواده است. همچنین مطابق مقررات ماده 368 قانون آیین دادرسی مدنی، احکام راجع به نسب قابلیت رسیدگی فرجامی را داراست. به تعبیر بهتر دعاوی مربوط به نسب می‌تواند تا سه مرحله بدوی، تجدیدنظر و فرجام‌خواهی به درازا انجامد.