دانستنی های حقوقی

آثار اشتباه در قتل

حالت‌های ارتکاب جرم قتل متنوع است که از جمله آنها «قتل ناشی از اشتباه در هدف» و «قتل ناشی از اشتباه در هویت» هستند که همواره حقوقدانان درباره ارکان، عناصر، شرایط و مجازات این دو نوع قتل اختلاف نظر داشته‌اند. از این جهت بررسی مسایل اختصاصی مربوط به هر کدام از این دو نوع قتل، به درک موضوع کمک بسیاری خواهد کرد.

 قتل ناشی از اشتباه در هدف

گاهی اتفاق می‌افتد که کسی قصد قتل شخص معینی را دارد و عملیات اجرایی جرم را هم شروع می‌کند، ولی به عللی دچار اشتباه می‌شود و شخص دیگری را به‌جای فرد مورد نظر خود به قتل می‌رساند.

مثلاً کسی از روی دشمنی که با شخص الف دارد، قصد کشتن وی را می‌کند و با تهیه سلاح، در مسیر عبور وی کمین می‌کند تا او را هدف گلوله قرار داده و به قتل برساند؛ ولی به هنگام تیراندازی دچار اضطراب شدید می‌شود و در نتیجه به‌ جای آن که الف را نشانه بگیرد، عابری را هدف قرار داده و به زندگی وی خاتمه می‌دهد.

یا این ‌که به‌علت عدم مهارت در نشانه‌گیری، اشتباهاً شخص دیگری را هدف گلوله قرار می‌دهد و در نتیجه تیر به خطا رفته و به دیگری اصابت می‌کند و طرف از دنیا می‌رود.

 قتل ناشی از اشتباه در هویت

علاوه بر احتمال اشتباه در شخص، امکان وقوع اشتباه در هووت مقتول نیز وجود دارد که حقوقدانان کیفری از آن با اصطلاحاتی همچون «قتل ناشی از خطای در شخصیت»، «قتل ناشی از اشتباه در مصداق»، «قتل ناشی از خطای در مصداق»، «قتل ناشی از اشتباه در شخصیت مجنی‌علیه» و «قتل ناشی از اشتباه قاتل در تشخیص شخص مقتول» یاد کرده‌اند.

منظور از خطای در شخصیت این است که مجرم، قصد قتل شخصی را به گمان این ‌که مثلا دانیال است، داشته باشد اما بعد از قتل معلوم شود که او سیروس بوده است.  خطای در شخصیت عبارت است از خطا در گمان و قصد قاتل، چون در قصد خود خطا کرده و خطای واقع‌شده ناشی از چیزی است که آن را صحیح فرض می‌کرده و قصد کرده است.

بنابراین قتل ناشی از اشتباه در هویت، ناشی از اشتباه مرتکب در بخشی از عنصر معنوی (عنصر روانی) جرم است.

قانونگذار در ماده‌ 294 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 صرفاً قتل ناشی از اشتباه در هویت مقتول را، آن‌ هم در صورتی ‌که مقتول و فرد مورد نظر مشمول ماده 302 نباشند، قتل عمدی دانسته ‌و اشاره‌ای به اشتباه در هدف نکرده‌ است.  بدین ‌ترتیب و با توجه به این‌ که قانونگذار در مقام بیان بوده است، باید گفت که قانونگذار قتل ناشی از اشتباه در هدف را قتل غیرعمدی (شبه‌عمد یا خطای‌محض) می‌داند.

همچنین لازم است بدانیم در صورتی که هویت، شرط عمدی بودن قتل و مجازات نباشد، اشتباه در آن هم موجب تغییر وصف قتل نخواهد بود و همچنان عمدی باقی خواهد ماند.