وضعیت جهیزیه بعد از طلاق

رسوم ایرانی به این دلیل که گاه تبدیل به محل اختلاف زوجین می‌شود به قوانین و مقررات راه یافته است؛ از جمله رسوم ازدواج در ایران، تامین جهیزیه برای زندگی مشترک است. الزام خانواده دختر به تامین جهیزیه تنها جنبه عرفی دارد و هیچ پشتوانه شرعی و قانونی برای آن وجود ندارد؛ به عبارت دیگر زن بر اساس قانون و شرع وظیفه‌ای برای تهیه جهیزیه ندارد اما این رسم در میان بسیاری خانواده‌های ایرانی به عنوان معیار تعیین ‌شأن دختران جوان در نظر گرفته و در برخی موارد منشأ برخی اختلاف‌ها و درگیری‌ها در کانون خانواده می‌شود.

 معمولا بعد از طلاق موضوع بازپس‌دادن جهیزیه به زن مورد توجه قرار می‌گیرد. در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی این موضوع و تشریفات آن می‌پردازیم.

تعیین تکلیف جهیزیه در رای صادره

یک وکیل دادگستری در پاسخ به این سوال که آیا اجرای صیغه طلاق منوط به پس دادن جهیزیه است یا خیر؟ می‌گوید: مطابق ماده 29 قانون حمایت خانواده مصوب 1/12/1391 دادگاه باید در رای صادره خود تکلیف مسایل جانبی ازدواج از جمله مهریه، نفقه زوجه و نفقه اطفال و حمل، اجرت‌المثل، شروط ضمن عقد و مندرجات ازدواج، حضانت و اموری از این قبیل را معین کند که از جمله این مسائل جانبی تعیین تکلیف جهیزیه است.

پژمان خالقیان ادامه می‌دهد: معمولا دادگاه در رای خود حکم به استرداد جهیزیه می‌دهد، مگر اینکه زوجه بر خلاف آن تمایل داشته باشد و ابراز کند یا آنکه دلیلی باشد که زوج آن وسایل را خریداری کرده است.

واکنش مناسبت در برابر لجاجت زوج

این کارشناس حقوقی اضافه می‌کند: از زمان رای دادگاه تا زمان مراجعه به دفترخانه طلاق، ظرف مواعدی که قانونگذار مقرر کرده است زوج باید جهیزیه را در صورت موجود بودن به زوجه تحویل دهد و در صورت تحویل نشدن جهیزیه از جانب زوج، زوجه می‌تواند نسبت به صیغه طلاق بر اساس حکم دادگاه تمکین نکند.

خالقیان می‌گوید: همچنین ممکن است شخصی از تحویل جهیزیه برای ایجاد مشکل در فرایند طلاق خودداری کند. این وکیل دادگستری در بررسی این فرض می‌گوید: در مواقعی با وجود اصرار زوج به تحویل، زوجه از تحویل جهیزیه خودداری می‌کند؛ در این حالت زوج می‌‌تواند این وسایل را نزد امینی با نظارت دادستان قرار دهد و طلاق را جاری کند.

خالقیان تاکید می‌کند: این فرض نادر است و بیشتر مواقع این زوج است که حاضر به تحویل جهیزیه نمی‌شود؛ بنابراین پیش از اجرای صیغه طلاق، زوجه می‌تواند الزام زوج را از دادگاه تقاضا کند و حکم طلاق را تا زمانی که جهیزیه به وی تحویل داده شود، معلق کند.

این کارشناس حقوقی در ادامه راه‌حل دیگری را بیان می‌کند و می‌‌گوید: اگر زوجه با رضایت به این امر که جهیزیه در ید زوج است صیغه طلاق را جاری کند، می‌تواند پس از طلاق و مستند به اظهار نشدن تحویل جهیزیه در طلاق‌نامه، نسبت به استرداد جهیزیه از طریق طرح دعوا اقدام کند.

آیا شوهر امانت‌دار جهیزیه است؟

اما موضوع دیگری که درباره جهیزیه مطرح می‌شود این است که آیا شوهر امین محسوب می‌شود و آیا اگر در جهیزیه عیب و نقصی ایجاد شد می‌توان شوهر را مسئول دانست؟

یک وکیل دادگستری در این خصوص می‌گوید: این موضوع را از دو منظر می‌توان مورد بررسی قرار داد که یک منظر از لحاظ عرفی است. از خصوصیات زندگی زناشویی، اشتراک در امور است؛ بر این اساس جهیزیه‌ای که از طرف زن آورده می‌شود برای سهولت زندگی مشترک مورد استفاده زن و شوهر قرار می‌گیرد.

خالقیان معتقد است: در این فرض بر اساس قالب‌های «قانون مدنی» می‌توان احکام شرکت در امور مدنی را بر این مورد بار کرد که بر این اساس این شراکت بر اساس اختیار زوجین بوده است و مطابق ماه 584 قانون مدنی «شریکی که مال‌الشرکه در ید اوست در حکم امین است و ضامن تلف و نقص آن نمی‌شود، مگر در صورت تعدی و تفریط» بنابراین اگر به صورت اتفاقی زوج به جهیزیه صدمه و نقصانی وارد کند ضامن جبران این تلف نیست؛ ولی در صورت تعدی و تفریطی که در دادگاه ثابت شود، زوجه می‌تواند خسارت واردشده را از زوج دریافت کند.

این کارشناس حقوقی در ادامه به تبیین موضوع از منظر دوم می‌پردازد و در توضیح آن می‌گوید: منظر دیگر بررسی موضوع از لحاظ حقوقی است. در تعریف جهیزیه در ترمینولوژی حقوق گفته شده است که جهیزیه «مالی است که زن علی‌الرسم (بر حسب مرسوم) در موقع ازدواج با خود به منزل شوهر می‌برد و علاوه بر استفاده خود شوهر نیز اباحه انتفاع آن را می‌یابد.

این مال در مالکیت زن خواهد بود و شوهر مالک آن نمی‌شود.» بر این مبنا نیز به همان قاعده بالا می‌توان استناد کرد که در این امر زوج جز در موارد تعدی و تفریط مسئولیتی برای جبران ندارد.

خالقیان متذکر می‌شود که در دادگاه‌ها اصل بر عدم تعدی و تفریط است؛ بنابراین تعدی و تفریط باید به اثبات برسد. اگر به هر یک از دو نظری که گفته شد استناد شود زوج امین یا در حکم امین است و می‌توان عیب یا نقصی را که به وسایل جهیزیه وارد می‌آورد صرفا با احراز شرایط تعدی و تفریط از او مطالبه کرد.

وی می‌افزاید: برای روشن‌تر شدن مطلب، قانون مدنی در مواد 951 و 952 تعدی و تفریط را معنی کرده است. تعدی تجاوز کردن از حدود اذن یا متعارف است نسبت به مال یا حق دیگری و تفریط عبارت است از ترک عملی که به موجب قرارداد یا متعارف برای حفظ مال لازم است.

توقیف جهیزیه

یک مدرس دانشگاه نیز در خصوص دادخواست استرداد جهیزیه به حمایت می‌گوید: دادخواست استرداد جهیزیه باید به دادگاه خانواده منزلی که جهیزیه در آنجا واقع است، تقدیم شود.

ایمانی همچنین درباره توقیف جیهزیه توضیح می‌دهد: می‌توان جهیزیه را در مقابل بدهی زوجه توقیف کرد چون زن به عنوان مالک جهیزیه شناخته می‌شود و مالک باید از عهده بدهی خود برآید، مگر اینکه اموال او جزو مستثنیات دین باشد که در خصوص جهیزیه با توجه به اینکه تامین معاش خانواده از وظایف مرد است و شوهر باید وسایل خانه و خانواده را تامین کند، از موارد استثناء در وصول طلب به شمار نمی‌رود.

تاثیر امضای شوهر زیر لیست جهیزیه

این وکیل دادگستری خاطرنشان می‌کند: معمولا در ابتدای ازدواج فهرستی از جهیزیه تهیه و آن را به امضای شوهر می‌رسانند. محمدرضا ایمانی در مورد اثر این امضا می‌گوید: در صورت مطالبه زوجه، شوهر مسئول استرداد کلیه اموالی است که در ذیل سیاهه جهیزیه امضا کرده و امضای شوهر نزد محاکم معتبر است به شرطی که در زمان مطالبه عین اموال موجود باشد و در صورتی که شوهر عمداً موجب تخریب اموال زوجه شود، در صورت اثبات این امر، علاوه بر مسئولیت کیفری (جرم تخریب اموال غیر دولتی) باید مثل آن مال یا قیمت آن را به زوجه بدهد.

دادخواست استرداد جهیزیه

ممکن است اختلاف میان زن و شوهر در خصوص جهیزیه کار را به تقدیم دادخواست مطالبه جهیزیه بکشاند. در این صورت زن باید دادخواستی با خواسته صدور حکم بر محکومیت خوانده بر استرداد جهیزیه مطابق فهرستی که پیوست دادخواست می‌کند تنظیم و میزان خواسته را تقویم کند.

در شرح خواسته چنین دادخواستی معمولا به دادگاه با الفاظی مشابه با آنچه در ادامه می‌آید توضیحاتی ارایه می‌شود: «ریاست محترم مجتمع قضایی سلام‌علیکم.

احتراما با تقدیم دادخواست و ضمایم پیوست آن به استحضار جنابعالی می‌رساند اینجانب... به تاریخ ... به موجب سند ازدواج شماره ... تنظیمی در دفتر ازدواج شماره ... شهر ... به عقد دایم زوجیت خوانده محترم... درآمدم. خوانده مدت سه ماه است که به بهانه‌های واهی اینجانب را از منزل مشترک اخراج کرده است و دادخواست طلاق تقدیم دادگاه نموده است.

نظر به اینکه کلیه جهیزیه اینجانب در حال حاضر در تصرف خوانده است بیم تضییع و تفریط خواسته می‌رود؛ بنابراین با استناد به مواد 108 و 122 قانون آیین دادرسی مدنی صدور قرار تامین خواسته عین جهیزیه و در ماهیت مستند به مواد 619 و 620 قانون مدنی و مواد 198 و 519 قانون آیین دادرسی مدنی صدور حکم بر محکومیت خوانده بر استرداد جهیزیه با احتساب همه خسارات قانونی مورد استدعاست.»