مسئولیت های قانونی حرفه پرستاری

یکی از مشاغل سخت و دشوار جامعه را باید پرستاری دانست؛ شغلی که از یک طرف با سلامت و جان انسان‌ها سر و کار دارد که باعث می‌شود که از حساسیت زیادی برخوردار شود و از سوی دیگر درآمدش به اندازه‌ای نیست که مشکلات معیشتی پرستاران را رفع کند.

به زبان ساده می‌توان گفت، مسئولیت‌های این شغل با درآمدهای آن همخوانی ندارد. با یک اشتباه کوچک ممکن است یک پرستار متهم به قتل و مسئول پرداخت دیه شود. بررسی مسئولیت‌های سنگین پرستاران علاوه بر اینکه صاحبان این مشاغل را با مسئولیت‌های خود آشنا می‌کند و به بیماران اطلاعات لازم را درباره حقوق خود ارایه می‌دهد، می‌‌تواند توجه عمومی را به ضرورت حمایت از پرستاران جلب کند.

پرستاری شغلی دشوار و با مسئولیت‌هایی فراوان است؛ به همین دلیل جایگاه اجتماعی صاحبان این حرفه، در جامعه بالاست. متاسفانه با همه تلاش کادر درمان در انجام وظایف محوله به نحو احسن، باز هم شاهد افزایش آمار شکایت علیه آنان به ویژه پرستاران هستیم که شایع‌ترین علل آن ناآشنایی برخی پرستاران به مقررات و قوانین حاکم بر حرفه پرستاری است. به طور کلی هر پرستاری که به طور مستقیم یا غیر مستقیم با بیماری در ارتباط است، مسئول اعمال خویش است و اگر از این رهگذر خسارتی متوجه کسی شود، باید از عهده جبران آن برآید. گاهی مساله به همین جا ختم نمی‌شود و محکومیت جزایی نیز دامن‌گیر پرستار ناآگاه می‌شود.

قصور در پرستاری

به طور کلی قصور به معنای کوتاهی است و قصور حرفه‌ای همان کاری است که مغایر با استانداردهای حرفه‌ای صورت می‌گیرد؛ در نتیجه زمانی که پرستار از انجام وظایف محوله کوتاهی کند، مرتکب قصور می‌شود. معیار تشخیص این امر عرف است. یعنی یک حد متعارفی از وظایف پرستاری را در نظر می‌گیرند که تخطی از آن جرم تلقی می‌شود. این قصور شکل‌های مختلف دارد:

سهل‌انگاری پرستاری

برای اطلاق سهل‌انگاری در حرفه پرستاری تحقق سه شرط ضروری است: 1- پرستار نسبت به بیمار وظیفه مراقبت داشته باشد. اصولا به محض قبول پرستاری از بیمار این شرط محقق می‌شود. البته به طور معمول این وظیفه بر دوش پزشک معالج است اما مواردی هم پیش می‌آید که پرستار مسئولیت اصلی را به عهده دارد. 2- تخطی پرستار از این وظیفه که معمولا به چهار صورت (بی‌مبالاتی، بی‌احتیاطی، عدم مهارت و عدم رعایت نظامات دولتی) نمود پیدا می‌کند. 3- از این تخطی آسیبی به کسی وارد شده باشد. در مرحله اول باید اثبات شود آسیب وارده در نتیجه عمل پرستار است که در این صورت از جرایم در حکم شبه‌عمد بوده و مجازات آن پرداخت دیه است.
بی‌مبالاتی: بی‌مبالاتی شدیدترین نوع قصور است و در لغت به معنی بی‌تدبیری، بی‌فکری، بی‌دقتی و بی‌توجهی است و همیشه به صورت فعل منفی ظاهر می‌شود. بی‌مبالاتی در واقع عملی است که باید صورت می‌گرفته اما بر اثر غفلت انجام نمی‌گیر؛ مانند استریل نکردن وسایل درمان، تزریق نکردن دارو سر ساعت معین و...
بی‌احتیاطی: بی‌احتیاطی نقطه مقابل بی‌مبالاتی است و معنای آن عملی است که نباید صورت گیرد؛ اما انجام می‌پذیرد در نتیجه به صورت فعل مثبت محقق می‌شود. وقتی فرد کاری را انجام می‌دهد که نتایج زیان‌بار آن عرفا قابل پیش‌بینی است، مرتکب بی‌احتیاطی شده است.
عدم مهارت: برخی اتفاقات در نتیجه ناآشنایی فرد با اصول علمی و فنی یا نداشتن تبحر کافی در انجام امور محوله پیش می‌آید که به دو صورت است: مادی و معنوی. عدم توانایی بدنی فرد، چابک و ورزیده نبودن او به حد کافی، عدم مهارت مادی است و وقتی فرد معلومات و اطلاعات کافی و لازم را ندارد، با عدم مهارت معنوی روبه‌رو است. مثل پرستاری که به دلیل ناآشنایی با حروف انگلیسی نام دارو را اشتباه می‌خواند.

عدم رعایت نظامات دولتی

همه مقررات و قوانین و دستورالعمل‌ها برای پرستار لازم‌الاجرا است؛ اما خواهان باید ثابت کند صدمه وارده به دلیل نادیده گرفتن آن دستورالعمل‌ها از سوی پرستار است.

البته ذکر این نکته ضروری است که صرف رعایت نظامات دولتی از سوی پرستار رافع مسئولیت وی نیست؛ بلکه پرستار باید ثابت کند که مرتکب بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی و خطای عدم مهارت نیز نشده است.

تخلف انتظامی پرستاران

نظام‌های صنفی حاصل اجتماع افرادی است که دارای شغل همسان هستند و هدف از شکل‌گیری آن، حفظ منافع اعضا و حمایت از آنان در مواقع بحرانی است. این نظام‌ها نیز دارای مقرراتی هستند که دلیل آن حفظ نظم در درون نظام و بالا بردن حس اعتماد و اطمینان سایرین به حرفه وابسته است. تخطی از این مقررات، به جز در موارد خاص جرم محسوب نمی‌شود، اما ضمانت‌اجراهای ویژ‌ه‌ای دارد.

تخلف انتظامی، مسئولیت انتظامی را نیز در پی دارد که مجازات آن از توبیخ و کسر حقوق تا اخراج موقت و دایم از حرفه تفاوت می‌کند. مطابق قانون پرستاران شامل (پرستاران، کاردان‌های اتاق عمل و هوشبری وبهیاران) می‌شوند که غیر از مسئولیت انتظامی، مسئولیت مدنی (که قابل بیمه شدن نیز است) و مسئولیت جزایی نیز دارند.

سازمان نظام پرستاری

سازمان نظام پرستاری جمهوری اسلامی ایران از سال 1381 کار خود را به عنوان یک سازمان مستقل که دارای شخصیت حقوقی است، آغاز کرد. هدف از تشکیل این سازمان رشد و تعالی حرفه پرستاری، حفظ حقوق پرستاران و حمایت از آنان در مواقع ضروری و تلاش برای ارتقای سطح دانش آنان از طریق آموزش‌های ضمن خدمت بیان شده است. از آن سو، برای حفظ حقوق بیماران و حمایت از حقوق صنفی شاغلان در این رشته، هیات‌های بدوی و تجدیدنظر در‌ این سازمان تشکیل شده است. دلیل وجود این هیات‌ها صرفا رسیدگی به تخلفات انتظامی پرستاران است و سایر جرایم پرستاران در صلاحیت محاکم دادگستری است.در ادامه به تعدادی از تخلفات اشاره می‌شود:عدم به‌کارگیری حداکثر تلاش برای بهبودی بیمار: تمامی تلاش پرستار، باید بهبودی بیمار باشد؛ بنابراین در حین انجام وظیفه نباید سایر شرایط از جمله، سن، جنس، مذهب، نژاد، موقعیت اجتماعی - اقتصادی را مدنظر قرار دهد.تحمیل مخارج غیر ضروری به بیمار: متاسفانه اکنون مشکلات اقتصادی گریبان‌گیر بسیاری از شهروندان است؛ حال در این اوضاع اگر بار پرداخت هزینه‌های غیر ضروری بر بیمار نیز تحمیل شود ظلم بزرگی است که پرستاران را نیز مسئول می‌کند.

ایجاد رعب و هراس در بیمار: مطابق مقررات، پرستار می‌تواند بیمار یا وابستگان وی را در جریان بیماری، وخامت آن و خطرات احتمالی قرار دهد؛ اما این امر باید به گونه‌ای صورت گیرد که موجب وخیم جلوه دادن بیش از حد بیماری و ایجاد رعب و هراس در بیمار نشود. معمولا ایجاد رعب به دلیل کسب منافع مادی انجام می‌شود.
عدم همکاری هنگام بروز سوانح: سوانح از آن مواردی است که پرستاران وظیفه دارند در صورت اعلام نیاز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی وارد عمل شوند؛ عدم همکاری در این زمینه یکی دیگر از تخلفات انتظامی محسوب می‌شود.

دلایل رایج شکایت از پرستاران

واقعیت این است که تکنولوژی و پیشرفت‌های هر روزه آن، بر همه چیز تاثیر گذاشته است. کافی است که در منزوی‌ترین قسمت جهان حادثه‌ای رخ دهد تا به فاصله بسیار کوتاهی تمام جهانیان از آن مطلع شوند وهمین امر سبب شده است که میزان آگاهی مردم نیز بالاتر رود. اگر در گذشته مقوله حقوق بیماران بیشتر چیزی شوخی بود، امروزه مردم به طور کاملا جدی خواهان آن هستند. در کنار ویژگی‌های مثبت این مساله با چالش‌های منفی نیز در این زمینه روبه‌رو هستیم. بالاتر رفتن میزان شکایت از کادر پزشکی یکی از همین موارد است و پرستاران به دلیل اینکه بسیار بیشتر از پزشکان با بیماران در ارتباط هستند بیشتر درگیر این ماجرا می‌شوند. علل شکایت از پرستاران فراوان است. در ادامه تلاش شده است تعدادی از آنها بر شمرده شود.

انتظاراتی متناسب با افزایش هزینه درمان

افزایش هزینه درمان یکی از این موارد است که این مساله در مورد بیمارستان‌های خصوصی بیشتر مصداق دارد؛ چرا که بیمار هزینه‌های بیشتری را می‌پردازد و در نتیجه خدمات گسترده‌تری را هم خواهان است.

کمبود پرستار

متاسفانه کمبود پرستار سبب می‌شود که پرستاران با حجم کاری بالایی روبه‌رو باشند و از طرف دیگر برخی از آنان به دلیل مشکلات اقتصادی ناچار هستند چندشغله باشند بنابراین به دلیل خستگی زیاد دقت عملکرد آنان پایین می‌آید که این خود عامل دیگری جهت شکایت است.

امیدهای واهی

در بسیاری از موارد پرستار وظیفه دارد به بیمار قوت قلب دهد و حس اعتماد و اطمینان وی را تقویت بخشد، اما گاهی پرستاران پا را فراتر می‌گذارند و با دادن امید واهی به بیمار زمینه طرح شکایت را مهیا می‌کنند.

دردسرهای پرستاران باتجربه

گاهی پرستاران با تکیه بر تجربه و سابقه خویش، اقدام به تجویز پزشکی یا گاه دست به برخی جراحی‌ها می‌زنند بدون آنکه به نتایج واقعی آن واقف باشند.

محیط مستعد شکایت

گاهی بخشی که پرستار در آن مشغول است به خودی خود مستعد تنش و شکایت است. مثل قسمت اتاق عمل که مستلزم کار گروهی است و ممکن است در نتیجه حوادث پیش‌بینی نشده پرستار به طور ناخودآگاه درگیر ماجرا شود.

موارد شایع شکایت از پرستاران

قصور و سهل‌انگاری در حین انجام وظیفه، تزریق دارو در محل نامناسب، گذاشتن کانتر داخل وریدی به مدت طولانی همکاری در جرم سقط جنین به صورت غیرمجاز پایان دادن به زندگی بیمار از روی ترحم (آتانازی) دستکاری در پرونده بیمار، افشای اسرار بیمار، خودداری از کمک به بیماران اورژانسی، از شایع‌ترین موارد شکایت از پرستاران است.

نظام درمان و سلامت یک چندضلعی است که علاوه بر بیماران و کادر درمانی، دولت نیز در آن نقش مهمی ایفا می‌کند. در برنامه پنجم توسعه برای توسعه چندضلعی درمان پیش‌بینی‌هایی صورت گرفته است. اما هنوز در بیمارستان‌ها، حفظ حقوق بیمار با مشکلاتی روبه‌رو است. نمی‌توان منکر برخورد نامناسب برخی پرستاران و اعضای کادر درمان بیمارستان‌ها با بیماران شد و حقوق بیماران ایجاب می‌کند که در این خصوص نظارت بیشتری انجام گیرد؛ اما وقتی نگاهی به مسئولیت‌ها و درآمدهای پرستاران می‌اندازیم، مشاهده می‌کنیم که آنها نیز با مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند. این مشکلات را می‌توان به این صورت خلاصه کرد که پرستاری شغلی با مسئولیت‌های زیاد؛ اما با حقوق و مزایای کم است.. پس از بررسی وضع بیماران و کادر درمان به نقش دولت در نظام سلامت می‌رسیم. دولت در کشور ما از وسعت و نفوذ زیادی برخوردار است. نظام سلامت نیز از حوزه‌هایی است که در سیطره دولت قرار دارد. بنابراین حل مشکلات بیماران و پرستاران را باید در گرو عملکرد دولت دانست. با افزایش تعداد پرستاران و ارایه حقوق و مزایایی به آنها که با مسئولیت‌های شغلی آنها برابری کند، می‌توان امیدوار بود که خدماتی که به بیماران ارایه می‌شود بیشتر حقوق آنها را تضمین کند. با نظارت دقیق و پیش‌بینی مجازات‌های انضباطی برای پرستاران متخلف در چنین شرایطی می‌‌توان از تضمین کامل حقوق بیمار اطمینان داشت.