ضرورت تجمیع قوانین حاکم بر بازار تبلیغات

 صنعت تبلیغات پرسود و پرجاذبه به پیش می‌رود؛ بر این اساس حضور تبلیغات در قلمرو زندگی هر ایرانی روز به روز بیشتر می‌شود در حالی که مقررات مربوط به این حوزه سال‌هاست که راکد و ثابت مانده است. بدون تردید، تصویب قانون همیشه حلال مشکلات نیست که برعکس گاه خود اسباب مشکل می‌شود؛ اما مقررات حوزه تبلیغات، با وجود پراکندگی و ابهام در حدود و مرزها، نیاز جدی به بازنگری دارد؛ گویا قانونگذار مدت‌هاست که از فعالان صنعت تبلیغات عقب مانده است.

یک کارشناس حقوق فرهنگی به بررسی حوزه تبلیغات بازرگانی در کشور می‌پردازد و می‌گوید: تبلیغات به شکل امروزی آن، عمر چندانی ندارد؛ اما برخی محققان سعی کرده‌اند سرنخ اولین تلاش‌ها و اقدام‌ها در این حوزه را، در کشورمان پیدا کنند. میثم صداقت توضیح می‌دهد: در زمان صدارت امیرکبیر برای اولین بار ایرانیان، به تبلیغات روی آوردند. تا پیش از آن، ایرانیان چیزی بیش‏ از حد رفع نیاز خود نداشتند که برای عرضه‏ آن نیاز به تبلیغ داشته باشند؛ اما در عصر کوتاه سه سال و نیمه صدارت‏ امیرکبیر، وی کوشید تا در روزنامه رسمی‏ دولت ‏«وقایع اتفاقیه» از ساختن ظرف‌های‏ چینی، بلورسازی، لانه وردنگی و گیلاس‏ و «التفات به ارباب حرفه و صنعت» بنویسد و بافتن شال کرمانی و تولید حریر، زربفت، تافته و انواع مخمل و نیز پارچه‏های پشمی‏ مانند چوخان مازندران مورد تشویق قرار گرفت.

وی ادامه می‌دهد: همچنین گفته شده است که نخستین موسسه تبلیغاتی در ایران را باید مغازه‏ای در بازار تهران دانست که‏ حدود سال 1298 هجری قمری برای آگاه‏ کردن مردم از وضعیت خانه‏های فروشی و استیجاری به وسیله یکی دو تن از دلالان‏ معاملات ملکی افتتاح شد و هدف از تاسیس‏ این موسسه، جلوگیری از سرگردانی مردم‏ برای یافتن مسکن مناسب عنوان شده بود.اما این بنگاه‌های اولیه تبلیغاتی و این تجربه‌های ابتدایی، با صنعت سودآوری که اکنون بر پایه تبلیغات و با حضور فعال کانون‌های تبلیغاتی ایجاد شده، قابل مقایسه نیست.

تولد و رشد صنعت تبلیغات

این کارشناس فرهنگی ادامه می‌دهد: تبلیغات به عنوان یک صنعت مدرن و به شکل کنونی آن در دهه 30 شکل گرفته است. شروع این صنعت در کشور به سال‏های 1330-1335 باز می‏گردد و همزمان با آغاز سرمایه‏گذاری در امور تولیدی و تصویب قانون‏ جلب سرمایه‏های خارجی مصوب 1334 تاسیس شرکت‏های‏ بین‏المللی صنایع تولیدی آغاز شد. با توجه به توسعه‏ روابط اجتماعی و اقتصادی کشور، تحولات زیادی در دهه‌های‏ گذشته در صنعت تبلیغات ایران رخ داده است.

صداقت می‌گوید: بیشتر این تغییرات در بازار تبلیغات و در روابط میان عرضه‌کنندگان تبلیغات و مصرف‌کنندگان آن بود، بدین ترتیب که روش‌های تبلیغات متنوع شد و اکنون تنوع و تاثیر آن با گذشته قابل مقایسه نیست. اکنون تبلیغات یک صنعت پرسود است که با هنر و اقتصاد گره خورده است؛ اما با وجود تحولات چشمگیر در بازار خدمات تبلیغاتی، در قوانین و مقررات، تحول چندانی روی نداده است.

در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، شورای انقلاب مصوبه‌ای درباره فعالان حوزه تبلیغات، یعنی کانون‌های تبلیغی وضع کرد اما از آن زمان، جز چند تغییر جزئی در این مقرره، متن دیگری که اختصاص به موضوع تبلیغات داشته باشد، به تصویب نرسید. بنابراین بعد از گذشت بیش از سه دهه، نیاز به تجمیع و تنقیح مقررات مربوط به تبلیغات بازرگانی کاملا محسوس است.

کانون‌های آگهی، تجارتخانه تبلیغات

این کارشناس فرهنگی درباره فعالان حوزه تبلیغات می‌گوید: سازمان‌هایی هستند که کار آنها تنظیم، تهیه مشاو‌ر و اجرای برنامه‌های تبلیغاتی و رو‌ابط عمومی و انجام دادن سایر خدمات برای معرفی و فرو‌ش کالا یا خدمات مربوط است؛ یکی از فعالان عرصه تبلیغات را باید همین سازمان‌ها دانست که با نام «کانون‌های آگهی و تبلیغاتی» شناخته می‌شوند. صداقت ادامه می‌دهد: ا‌ین سازمان‌ها باید برای انجام خدمات مورد نظر، دارای تجهیزات لازم و نیرو‌ی انسانی ماهر برای قسمت‌های مختلف خود باشند. برای فعالیت در صنعت تبلیغات باید ابتدا به ایجاد این کانون‌ها اقدام کرد که مجوز فعالیت آنها را وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌دهد و نظارت بر فعالیت‌ آنها نیز با همین وزارتخانه است.

وی اضافه می‌کند: این کانون‌ها، فعالیت‌های مختلفی از چاپ کارت ویزیت گرفته تا تبلیغات تلویزیونی را انجام می‌دهند. روز به روز اقبال به تاسیس این کانون‌ها بیشتر می‌شود به صورتی که کانون‌های تبلیغاتی در چند سال گذشته ارتقای حدود 150 درصدی داشته‌اند. گسترش فعالیت‌ این کانون‌ها، باعث شده است که موضوع توجه فراوانی قرار بگیرند و اکنون بسیاری بر توجه بیشتر به ساماندهی این کانون‌ها تاکید می‌کنند. ساماندهی این کانون‌ها در گذشته و آنچه در آینده برای آنها باید انجام داد، نیاز به بررسی بیشتر دارد.

نیاز به بازنگری در مقررات

یک کارشناس حقوق فرهنگی با تاکید به نیاز به بازنگری در مقررات حوزه تبلیغات بازرگانی می‌گوید: در مورد محتوا و شکل تبلیغات، کانون‌های تبلیغاتی، رسیدگی به اختلافات و تخلفات و... مقررات متعددی به صورت پراکنده وجود دارد و این وضع نوعی سردرگمی در این حوزه را موجب می‌شود به همین دلیل تلاش‌هایی برای هماهنگ و به روز کردن تبلیغات آغاز شده است.

محسن داوری توضیح می‌دهد: تا زمان به ثمر رسیدن این اقدامات، همچنان چرخ این صنعت با قوانین و مقررات پراکنده کنونی خواهد چرخید و یکی از مهم‌ترین این مقررات، آیین‌نامه تا‌سیس و نظارت بر نحوه کار و فعالیت کانون‌های آگهی و تبلیغاتی و اصلاحات بعدی آن است. علاوه بر آن، مقررات متعددی در مورد تبلیغات در کشور ما وجود دارد؛ تبلیغات در صدا و سیما شرایط خاص خود را دارد، ضوابط تبلیغات شهری تا حد زیادی به مصوبات شورای شهر و تصمیمات شهرداری وابسته است و محدودیت‌های تبلیغات خارجی‌ها و ایرانی‌ها در خارج در مصوبات دیگری بیان شده است؛ همچنین ضوابط و شرایط تبلیغات در نشریات چاپی را هم باید به آن اضافه کرد.

وی معتقد است: نتیجه این مقررات پراکنده، تاریک بودن خط و مرز مجاز از ممنوع است که برای برخی موجب سوءاستفاده و برای برخی دیگر اسباب سردرگمی است. به هر حال روشن است که باید دستی به سر و گوش مقررات مربوط به تبلیغات بازرگانی کشید.

یک سند جامع در حوزه تبلیغات در راه است

مدت‌هاست که تهیه سندی جامع در خصوص تبلیغات، در دستور کار قرار دارد و پیش‌نویس‌های متعددی در این خصوص تهیه شده است؛ اما گویا بالاخره، چنین سندی به مرحله واقعیت یافتن نزدیک می‌شود. این خبر را مدتی پیش مدیرکل دفتر تبلیغات و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگاران بیان کرده و گفته است: این سند برای تصویب در اختیار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفته است و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت دهم پس از بازبینی و تایید آن، سند را در اختیار کمیسیون فرهنگی مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی گذاشته است. این سند باید به تصویب یکی از این دو نهاد برسد و پس از تصویب، منتشر شود و در اختیار فعالان این حوزه قرار گیرد.

اگرچه تهیه چنین سندی برای رفع تشتت و ابهام موجود در حوزه تبلیغات لازم به نظر می‌رسد بخصوص اگر جامع تمام فعالیت‌های تبلیغاتی باشد، به نظر می‌رسد با توجه به میانگین زمانی بررسی طرح‌ها و لوایح عادی در مجلس نباید امیدوار بود این اتفاق در آینده نزدیک رخ دهد مگر اینکه این سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی طرح و تصویب شود.

جای خالی قانون تبلیغات بازرگانی

محسن داوری، کارشناس حقوق فرهنگی، با اشاره به ضرورت تصویب قانونی جامع در حوزه تبلیغات بازرگانی خاطرنشان می‌کند: مدت‌هاست که بحث‌هایی در خصوص تصویب لایحه تبلیغات بازرگانی وجود دارد؛ اما هنوز این کار به نتیجه نرسیده است. تهیه و تصویب چنین لایحه‌ای باعث خواهد شد که مقررات متفاوت و گاه متعارض در حوزه تبلیغات بازرگانی انسجام و پیوند بیشتری داشته باشند و از پراکندگی مقررات در این حوزه که هم‌اکنون با آن روبه‌رو هستیم و هر نوع از تبلیغات شرایط خاص خودش را دارد ،جلوگیری شود. اکنون تبلیغات در صدا و سیما شرایط خود را دارد که در بسیاری از موارد با شرایط تبلیغات محیطی متفاوت است.

با این حساب باید گفت که حوزه پرسود تبلیغات که هر روز ما به اشکال مختلف با آن روبه‌رو هستیم فاقد قانون جامع و واحدی است و این وضع مبهم باعث شده است که شرایط سوءاستفاده و انحصار فراهم شود که با تهیه و تصویب لایحه تبلیغات بازرگانی گام موثری در ممانعت از این وضع برداشته خواهد شد.