نقش شورای امنیت در تعرض به حقوق ملت ها چیست؟

شورای امنیت می‌تواند افراد متهم به نقض قوانین بشردوستانه و حقوق بشر بین‌المللی را در دادگاه‌های بین‌المللی محاکمه و تحت پیگرد قرار دهد و همینطور می‌تواند از نیروهای نظامی، هوایی و دریایی برای حفظ برقراری صلح و امنیت بین‌المللی استفاده کند اما جرم استفاده از سلاح شیمیایی باید در مراجع بین‌المللی رسیدگی شود بنابراین حمله به یک کشور با این بهانه فاقد مشروعیت قانونی است.

به گزارش خبرنگار حقوقی قضایی باشگاه خبرنگاران، شورای امنیت می‌تواند افراد متهم به نقض قوانین بشردوستانه و حقوق بشر بین‌المللی را در دادگاه‌های بین‌المللی محاکمه و تحت پیگرد قرار دهد و چنانچه تشخیص دهد که اقدامات پیش بینی شده در مادهٔ 41 (مجازات‌های دیپلماتیک و اقتصادی) در حد کافی نبوده، می‌تواند از نیروهای نظامی، هوایی و دریایی برای حفظ برقراری صلح و امنیت بین‌المللی استفاده کند.

تعریف شورای امنیت

شورای امنیت ملل متحد (United Nations Security Council)‏ یکی از ارگان‌های سازمان ملل متحد است که وظیفهٔ پاسداری از امنیت و صلح بین‌المللی را به عهده دارد. بر اساس منشور سازمان ملل متحد، حیطهٔ قدرت شورای امنیت شامل اعزام نیروهای پاسدار صلح، تصویب تحریم‌های بین‌المللی، و اعطای اجازه استفاده از نیروی نظامی علیه کشورهای متخاصم است. تصمیم‌های این شورا به صورت قطعنامه‌های شورای امنیت اعلام می‌شود.

شورای امنیت پنج عضو دائم و ده عضو انتخابی دارد. پنج عضو دائم این شورا در تصمیم‌ها و رای‌گیری‌های شورا حق وتو دارند. ریاست شورای امنیت نوبتی است (به‌ترتیب الفبای انگلیسی) و طول مدت آن یک ماه است.

تاریخچه شورای امنیت

اولین جلسه شورای امنیت در ١٧ژانویه ١٩46 در کلیسای وست مینستر لندن برگزار شد. از زمان اولین جلسه آن تاکنون، شورا به طور مداوم به کار خود ادامه داده و بصورت گسترده‌ای در جهان اعتبار کسب کرده‌است و جلساتی در بسیاری از شهرها مانند پاریس و آدیس آبابا داشته‌است. با وجود این بیشتر جلسات آن در مقر معاونت سازمان ملل متحد تشکیل می‌شود. اولین جلسات آن در اطراف دریاچه ساکسس در نیویورک برگزار شد، و جلسات بعدی در مقر کنونی آن در شهر نیویورک برگزار می‌شود.

تاکنون در تعداد اعضای شورای امنیت سه دوره تغییر صورت گرفته‌است. در سال 1965 با اصلاح ماده‌های 23 و 27 منشور سازمان ملل متحد، اعضای انتخابی شورا از 6 کشور به 10 کشور افزایش یافتند.

در سال 1971 مجمع عمومی و شورای امنیت کرسی نمایندگی چین را از جمهوری چین (چین ملی)، که از سال 1949 فقط بر تایوان و جزایر اطراف آن اعمال حاکمیت می‌کرد، گرفته و به جمهوری خلق چین (چین کمونیست) واگذار کردند.

همچنین، بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در سال 1991، هیچ تغییری بر ماده 23 اعمال نشد و بدون هیچ اختلاف قابل توجهی، فدراسیون روسیه کرسی اتحاد شوروی سابق را در اختیار گرفت.

اعضای شورای امنیت

یک عضو شورای امنیت باید همیشه در مقر اصلی شورای امنیت در نیویورک حاضر باشد تا شورای امنیت بتواند در هر موقعی تشکیل جلسه بدهد. این مورد جزو اصول بسیار مهم منشور سازمان ملل متحد است که برای مقابله با ضعف جامعه ملل در گذشته بود چراکه تشکیلات جامعه ملل همیشه قادر به واکنش و پاسخگویی درهمه موارد بحرانی نبود.

نقش رئیس شورای امنیت شامل تنظیم برنامه و الگویی برای تشکیل مداوم جلسات آن و رسیدگی به هر نوع بحران است. ریاست شورا بطور چرخشی و به ترتیب الفبای انگلیسی نام کشورهای عضو واگذار می‌شود.

گروه‌های عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد به دو نوع تقسیم می‌شوند: اعضای دائمی و اعضای انتخابی، که کشورهای آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین و روسیه از اعضای دائمی هستند.

شورای امنیت از 2008 به بعد، با نمایش اعضای دائمی و اعضای کنونی انتخاب شده.

وظایف و اختیارات خاص شورای امنیت

1. مسئول اولیّهٔ حفظ صلح و امنیت بین‌المللی

2. توصیهٔ روش‌های مسالمت‌آمیز حل و فصل اختلافات بین‌المللی

3. تأسیس ارکان فرعی که برای انجام وظایف خود لازم می‌داند

4. توسل به قوهٔ قهریه برای حفظ یا اعادهٔ صلح در صورت لزوم

5. تنظیم برنامه برای تأسیس سیستمی برای هدفمندی استفاده از تسلیحات نظامی و نظارت بر آن

6. تحقیق، تجزیه و تحلیل هر وضعیتی که باعث افت جهانی یا افزایش تنش شود

7. فراخوانی اعضا برای اعمال کردن تحریم‌های اقتصادی و سایر ابزارهایی که با توسل به زور ارتباطی ندارد در جهت جلوگیری یا توقف هر نوع تجاوز و عملی کردن تصمیم‌های شورا

8. به کارگیری نظام قیمومت بین‌المللی در صورت ضرورت در مناطق استراتژیک

9. تعیین وجود تهدید به صلح یا اقدام تجاوزکارانه و ارائهٔ توصیه دربارهٔ این‌که چه اقدامی باید صورت گیرد

 10. دعوت از طرف‌های مربوطه برای پیروی از اقدامات موقتی که برای پیشگیری از وخامت اوضاع ضروری یا مطلوب به نظر می‌رسد.

نقش شورا بر اساس فصل 6 منشور: حل وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات بین‌المللی

فصل ششم منشور از مادهٔ 38-23 و هم‌چنین مادهٔ 11 و 99 آن حاوی مقرراتی است که شورا می‌تواند در خصوص حل و فصل اختلافات یا وضعیتی که صلح جهانی را تهدید می‌کند به طرفین توصیه کند. در ابتدا هر وضعیتی که صلح جهانی را به مخاطره بیندازد باید از طرق مسالمت‌آمیز (مذاکره، میانجی‌گری، سازش، داوری، رسیدگی قضایی)، فرستادن نمایندگان ویژه و یا واگذاری آن به دبیرکل یا رکن فرعی دیگر از طرف شورا، حل و فصل شود. شورا در این خصوص به طرفین توصیه می‌کند اما هرگز دستوری صادر نمی‌کند. شورا ممکن است در صورت افزایش تنش‌ها تصمیماتی اتخاذ نماید که جنبهٔ الزام‌آور ندارند.

نقش شورا بر اساس فصل 7 منشور: عمل در حالت تهدید علیه صلح، نقض صلح و تجاوز

طبق فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد شورا قدرت زیاد و گسترده‌ای برای ارزیابی تصمیم‌های گرفته شده در وضعیتهای «تهدید صلح جهانی، تخطی از رویه‌های صلح، یا اعمال خشونت و زور» در سطح جهانی دارد. در چنین وضعیت‌هایی، کار شورا محدود به توصیه نمی‌شود و می‌تواند اقدامات جدی مانند استفاده از نیروهای مسلح نظامی برای نگهداری یا بازگرداندن صلح و امنیت جهانی انجام دهد.

شورای امنیت پس از بیان دقیق کیفیت حقوقی یک وضعیت و قبول آن به عنوان تهدیدی برای صلح یا نقض صلح یا عملی تجاوزگرانه ابتدا تصمیمات موقتی اخذ می‌کند (تصمیم‌هایی که جنبهٔ غیرنظامی دارد) تا از پیچیده‌تر شدن اوضاع جلوگیری کند. سپس در صورت نیاز، می‌تواند مجازات‌هایی از قبیل قطع کامل یا جزیی روابط اقتصادی، ارتباطات زمینی، هوایی، دریایی، دریایی، پستی، تلگرافی، بیسمی و دیگر وسایل ارتباطی و هم‌چنین قطع روابط دیپلماتیک را در نظر بگیرد و تمام دولت‌های عضو سازمان موظف‌اند آن‌ها را اجرا کند.

چنانچه شورای امنیت تشخیص دهد که اقدامات پیش بینی شده در مادهٔ 41 (مجازات‌های دیپلماتیک و اقتصادی) در حد کافی نبوده می‌تواند از نیروهای نظامی، هوایی و دریایی یا هر وسیلهٔ دیگری که برای حفظ یا برقراری صلح و امنیت بین‌المللی لازم است (تصمیمات نظامی) علیه دولت یا دولت‌های تهدید کننده صلح، یا ناقض صلح، یا متجاوز استفاده این مورد اساس دخالت و اقدام نظامی سازمان ملل متحد در کره در سال 1950 در طی جنگ کره و استفاده از نیروهای چند ملیتی در عراق و کویت در سال 1991، اقدام نیروهای بین‌المللی علیه القاعده در افعانستان در سال 2001 و اقدام نیروهای بین‌المللی در لیبی در سال 2011 می‌باشد. تصمیمات متخذه تحت بخش هفتم، مانند تحریم اقتصادی با توافق اعضای سازمان ملل متحد صورت می‌گیرد.

همچنین شورا می‌تواند طبق فصل 7 منشور، افراد متهم به نقض قوانین بشردوستانه و حقوق بشر بین‌المللی را در دادگاه‌های بین‌المللی محاکمه و تحت پیگرد قرار دهد.

رهبران کشورهای جهان در اجلاس جهانی سران 2005 اعلام کرده‌اند:

جامعهٔ بین‌المللی از طریق سازمان ملل، مسئولیت دارد از ابزارهای مناسب دیپلماتیک، انسان‌دوستانه و امکانات دیگر مطابق فصل 6 و 7 منشور برای کمک به محافظت از جمعیت‌ها (افراد غیرنظامی) در برابر کشتار جنگی، جنایات جنگی، پاکسازی قومی و جنایت علیه بشریت سود برد. در این‌زمینه ما رهبران آماده‌ایم در صورتی‌که روش‌های مسالمت‌آمیز ناکافی باشد و مسئولان ملی آشکارا در محافظت از مردم خود در خصوص این جرایم بین‌المللی کوتاهی کنند، اقدام دسته‌جمعی به عمل آوریم.

سازمان ملل متحد از خیلی از سوءتفاهمات منجر به خشونت و ظلم جهانی که ممکن بود به برخورد گسترده‌تری منجر شود، جلوگیری کرده‌است. این شورا راه‌هایی را برای مذاکره و تفاهم از طریق سرویس‌های خود به عنوان مرکزی برای بحث و گفتگو، مذاکره و توافق، همانند گروه‌ها و نهادهای جویای حقیقت تحت سرپرستی سازمان ملل متحد، میانجی‌ها و حافظان صلح وآتش بس ارائه کرده‌است.

نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد با استفاده از سربازان و تجهیزات فراهم شده توسط کشورهای عضو به رغم بعضی عدم موفقیت‌ها در بیشتر مواقع قادر به محدود ساختن یا جلوگیری از برخورده بوده‌اند. اما باوجود این، ثابت شده‌است، حل و فصل بعضی برخوردها فراتر از حد توان سازمان ملل متحد بوده‌اند. رمز موفقیت تلاشهای حافظان صلح سازمان ملل متحد، علاقه‌مندی و تمایل طرف‌های درگیر در یک برخورد برای مذاکره مسالمت آمیز از طریق اقدامات دیپلماتیک بوده‌است.

شورا می‌تواند اتباع کشورهایی را که به عضویت دیوان بین‌المللی کیفری درنیامده‌اند برای بازجویی و محاکمه فرابخواند.

نحوهٔ اخذ تصمیم در شورای امنیت

در حالی‌که سایر ارگان‌های سازمان ملل فقط قادر به دادن توصیه‌هایی به دول عضو هستند، شورای امنیت قادر است تصمیمات لازم‌الاجرایی در چارچوب منشور ملل متحد اخذ و تمامی دول عضو را متعهد به اجرای آن کند.

تصمیمات شورای امنیت تحت عنوان قطعنامه با رأی اکثریت به تصویب می‌رسد.هر عضو شورای امنیت دارای یک حق رأی است. تصمیم در خصوص مسائل مربوط به نظام‌نامه و طرز کار با رأی مثبت 9 دولت اخذ می‌شود. به عبارت دیگر رأی‌گیری در خصوص مسائل آیین کار، رأی‌گیری با اکثریت عددی است. در این رأی‌گیری صرفاً وجود 9 رأی مثبت کافی است و نوع عضویت رأی‌دهنده (دائمی یا غیر دائمی) مورد توجّه نمی‌باشد.

تصمیم گیری در خصوص سایر مسائل با اکثریت کیفی است. در اکثریت کیفی نوع عضویت رأی‌دهنده مورد توجه است و هر پنج عضو دائم و حداقل 4 عضو غیر دائم باید رأی مثبت دهند تا موضوعی تصویب شود. هم‌چنین منشور اعضای دائم را هنگامی که خود یک طرف اختلاف هستند از رأی دادن در خصوص تصمیم‌هایی که به موجب مندرجات فصل 6 و بند 3 از مادهٔ 52 منشور اتخاذ می‌شود ممنوع کرده‌است.

حمله به سوریه فاقد مشروعیت است

در همین زمینه "محمد ادیب" حقوقدان بین‌المللی، در گفتگو با باشگاه خبرنگاران، با اشاره به اینکه هدف از تشکیل سازمان ملل حفظ صلح و امنیت بین‌المللی جهت جلوگیری از بروز جنگ است اظهار داشت: طبق ماده 24 منشور ملل متحد وظیفه جلوگیری از جنگ برعهده شورای امنیت بوده ، بنابراین این شورا وظیفه صادرکردن مجوز جنگ را ندارد.
 
ادیب ادامه داد: یک کشور در شرایطی می‌تواند به کشور دیگری حمله کند که در مقام دفاع باشد، همانطور که رژیم غاصب صهیونیستی در سال 1967 در توجیه حمله خود به کشورهای عربی، اظهار می‌کرد که در مقام دفاع بوده است.
 
این حقوقدان گفت: در صورت وجود شرایط خاصی مثلا موضوع نسل‌کشی توسط صرب‌ها که درصدد از بین بردن مسلمانان هرزگوین بودند و صلح بین‌المللی را به خطر انداخته بودند، توسل به اسلحه و وسایل نظامی از طریق کشورهای عضو  از سوی شورای امنیت مشروعیت پیدا می‌کند.
 
ادیب در ارتباط با مسائل سوریه اظهار داشت: استفاده از سلاح شیمیایی ممنوع است، اما چنانچه  دولتی در مظان اتهام قرار گیرد، بعد از اثبات جرم باید طبق مجازاتی که در کنوانسیون‌های منع سلاح‌های هسته‌ای پییش‌بینی شده در ارتباط با این مسئله رسیدگی شود.
 
وی تاکید کرد: چنانچه ثابت شود روسیه و یا هر کشور دیگری از سلاح شیمیایی استفاده کرده، این مهم ترتیبات خاص خود را دارد و این بهانه مجوزی برای دیگران به منظور اینکه خود را قیم حساب کرده و با برقرای شرایط جنگی با  دولت سوریه تلافی کنند،مشروع نیست.
 
این حقوقدان در پایان خاطرنشان کرد: جرم استفاده از سلاح شیمیایی باید در مراجع بین‌المللی رسیدگی شود و حمله به یک کشور با این بهانه فاقد مشروعیت قانونی است.
 
اظهار داشت: طبق مادهٔ 24 منشور، شورای امنیت از طرف تمامی اعضای سازمان ملل مسئول اصلی حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است و باید در اجرای این وظایف طبق اهداف و اصول ملل متحد عمل کند.