تعریف دقیق جرم سیاسی از برخورد سلیقه ای با مجرمان جلوگیری می کند

یک حقوقدان گفت: تعریف دقیق و شفاف از جرم سیاسی، تنها راه جلوگیری از اعمال برخوردهای سلیقه‌ای و غیرمنطقی با این دسته از جرائم است.

 طرح تعریف جرم سیاسی بعد از سال‌ها فراز و نشیب و گذر از دوره‌های مختلف مجلس، سرانجام طی شهریورماه سال جاری در صحن علنی مجلس اعلام وصول شد اما به زعم بسیاری از کارشناسان حقوقی عدم ارائه تعریف مشخص از جرم سیاسی و مصادیق آن، ابهاماتی را در این زمینه ایجاد کرده که امیدواریم این طرح در مجلس رفع ابهام شود.
 
در همین زمینه، باشگاه خبرنگاران، طی گفتگوی تفصیلی با "محمد مقصود" حقوقدان و وکیل دادگستری به بررسی جرائم سیاسی پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

باشگاه خبرنگاران:از نظر تاریخی، سابقه جرائم سیاسی به چه زمانی برمی‌گردد و در گذشته نحوه برخورد حکومت‌ها با مجرمینی از این دست چگونه بود؟

مقصود: از نظر تاریخی اگر بخواهیم به جرائم سیاسی بپردازیم، باید گفت تا قبل از قرن نوزدهم حکومت‌ها برای حفظ جایگاه خود برای مجرمین سیاسی بدترین مجازات‌ها را در نظر می‌گرفتند و آنان را از حقوق اجتماعی خود با خشن‌ترین اقدامات محروم و حتی از آنها سلب حیات می‌کردند. بعدها با ورود حقوقدانان در این عرصه به منظور جلوگیری از اعمال مستبدانه حاکمان با وضع قوانین برای مجرمین سیاسی، شرایط خاصی در رسیدگی و محاکمه این دسته از مجرمین پیش‌بینی شد. محاکمه مجرمین سیاسی با حضور هیات منصفه، معافیت از کار  و ... از مواردی است که در رابطه با اعمال مجازات  این دسته از مجرمین انجام شد، که البته این مهم در بسیاری از کشورها متفاوت است.

باشگاه خبرنگاران: در حال حاضر رسیدگی به جرائم سیاسی در کشور تحت چه شرایطی دنبال می‌شود؟

مقصود: در پاسخ به این سوال باید به گذشته رجوع کنیم، بعد از انقلاب اسلامی این موضوع با تصویب قانون اساسی در اصل 168 پیش‌بینی شد که در آن تصریح شده؛ "رسیدگی به جرائم سیاسی و مطبوعاتی علنی است و با حضور هیات منصفه در محاکم دادگستری صورت می‌گیرد و  نحوه انتخاب، شرایط، اختیارات هیات منصفه و تعریف جرم سیاسی را قانون براساس موازین اسلامی معین می‌کند".

باشگاه خبرنگاران: همانطور که می‌دانید لایحه جرم سیاسی بعد از مدت‌ها ماندن در کش و قوس‌های پیگیری سرانجام در مجلس به عنوان طرح تقدیمی جرم سیاسی اعلام وصول شد، پیشینیه این طرح به چه زمانی برمی‌گردد و چرا تاکنون مورد رسیدگی قرار نگرفته است؟

مقصود: به نکته خوبی اشاره کردید چرا که طرح جرم سیاسی برای دومین بار است که به مجلس شورای اسلامی ارائه و تعریف آن در دستور کار مجلس قرار گرفته است. پیش از این، در خرداد سال 1380 طرحی با این عنوان به تصویب رسید که با ایرادات شورای نگهبان مواجه و با اصرار مجلس مصوبه برای تائید به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارائه شد،‌در حال حاضر تلاش می‌شود که با تعریف جرم سیاسی اصل 168 قانون اساسی که معطل مانده، احیا شود و برای مرتکبین این جرائم مجازات‌های قانونی در نظر گرفته شود.

باشگاه خبرنگاران: اشاره کردید به این که طرح مذکور با انتقادها و مخالفت‌هایی مواجه بود، در این زمینه بیشتر می‌گویید؟

مقصود: بله همین طور است، در بدو امر ارائه این طرح با مخالفت‌هایی مواجه شد و منتقدین به ارائه این طرح واکنش نشان دادند و معتقد بودند نیازی به تعریف جرم سیاسی نیست، چرا که تعریف این جرم به معنی رسمیت دادن به جرائم سیاسی، یعنی به رسمیت شناختن زندانی سیاسی. منتقدین طرح جرم سیاسی اعتقاد داشتند، وقتی فعالیت سیاسی در ایران آزاد است، نباید پذیرفت که زندانی سیاسی وجود دارد و در صورتی که از جرائم امنیتی تعریف درستی به عمل آید، نیاز به تعریف جرم سیاسی نیست.

باشگاه خبرنگاران: اما موافقین چه دیدگاهی در این زمینه داشتند؟

مقصود: در مقابل موافقین معتقد بودند؛ نظرات مخالفین از دیدگاه فردی و جناحی مطرح شده و از مبنای حقوقی تبعیت نمی‌کند و این در حالی است که تعریف جرم سیاسی می‌تواند از برخوردهای سلیقه‌ای و غیرمنطقی جلوگیری کند.

باشگاه خبرنگاران: جزئیات طرح جرم سیاسی که اخیرا در صحن علنی مجلس اعلام وصول شده، چگونه است؟

مقصود: طرح ارائه شده دارای دو فصل است که فصل اول آن به تعریف جرم سیاسی و مصادیق آن پرداخته و در فصل دوم نیز  مرجع صالح و تشریفات رسیدگی به این جرم معین شده است.

باشگاه خبرنگاران: در طرح تقدیمی به مجلس در ارتباط با مصادیق جرم سیاسی به چه مواردی اشاره شده است؟

مقصود: مصادیق جرم سیاسی در ماده دوم طرح جرم سیاسی آمده که می توان به مواردی چون؛  توهین، ایراد افترا و نشر اکاذیب نسبت به رؤسای سه قوه، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، معاونان رئیس‌جمهور، وزرا، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، و خبرگان رهبری و اعضای شورای نگهبان؛‌ توهین به رئیس کشور خارجی و نماینده سیاسی وی و همچنین جرائم مندرج در قانون فعالیت احزاب، جمعیت‌ها و انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته شده؛‌ جرائم راجع به تقصیرات مقامات و مأموران دولتی که موضوع فصل دهم باب پنجم قانون مجازات اسلامی است؛‌ جرائم مقرر در قوانین انتخابات خبرگان رهبری، ریاست جمهوری و مجلس و شوراهای اسلامی شهر  و روستا و ...است اما لازم به ذکر است در تبصره طرح جرم سیاسی به مصادیقی اشاره شده که اصولا از جرائمی هستند که جرم سیاسی محسوب نمی‌شوند.

باشگاه خبرنگاران: آیا مجرمین سیاسی در اعمال مجازات با دیگر مجرمین عادی متفاوت هستند و اگر تفاوتی وجود دارد مصداق‌های آن چیست؟

مقصود: خیر؛‌ در حال حاضر مجرمین سیاسی در کشور از شرایط خاص و امتیازات ویژه‌ای برخوردار نیستند و با توجه به اینکه قانون اساسی به این مساله در اصل 168 توجه داشته، اما محاکمه مجرمین سیاسی در دادگاه‌های غیرصالح آن هم بدون تشکیل هیات منصفه انجام می‌گیرد و همانند مجرمین عادی با آنان برخورد می‌شود که با این وجود در ماده 9 طرح تقدیمی به مجلس برای متهمان جرائم سیاسی علاوه بر برخورداری از حقوقی که برای متهمان و محکومان عادی پیش‌بینی شده است که عبارتند از: مجزا بودن محل نگهداری در مدت بازداشت و حبس از مجرمان عادی،  ممنوعیت وادار کردن به پوشیدن لباس زندان و یا کار اجباری در طول دوران بازداشت و یا حبس،‌  ممنوعیت دستبند زدن، ممنوعیت اجرای احکام ناظر به تکرار جرم،‌ غیرقابل استرداد بودن مجرمان سیاسی،‌ ممنوعیت بازداشت و حبس به صورت انفرادی، به جز در مواردی که دادگاه بیم تبانی بدهد یا آن را برای تکمیل تحقیقات ضروری بداند، حق ملاقات و مکاتبه مستمر با بستگان و آشنایان در طول مدت حبس،‌ حق دسترسی به کتب، نشریات، رادیو و تلویزیون در طول مدت حبس و ...

باشگاه خبرنگاران: به اعتقاد حقوقدانان و کارشنان یکی از دلایل مسکوت ماندن طرح جرم سیاسی عدم جامعیت و شفافیت در تعریف این جرم است، نظر شما در این زمینه چیست؟

مقصود: جرم سیاسی را می‌توان اینگونه تعریف کرد؛ جرمی که با نیت و رفتار سیاسی علیه اشخاص و مسئولین یا نهادهای سیاسی صورت می‌گیرد، در مجموعه‌ای که عناوین قوانین کشور رخ می‌دهد و به دلیل آنکه سوءنیت در آن سیاسی است و واجد وصف سیاسی می‌باشد، جرم سیاسی تلقی می‌شود، مثلا به موجب ماده 609 قانون مجازات اسلامی توهین به مقامات حکومتی جرم است اما وقتی مرتکب با انگیزه سیاسی اقدام به این عمل می‌کند در واقع جرم سیاسی اتفاق افتاده است. ذکر این نکته ضروری است که  جرم سیاسی بدین معنا نیست که مرتکبین آن مجوز اعمال مجرمانه را داشته باشند و بخواهند از مجازات رهایی یابند، بلکه اگر جرم سیاسی را فرار از قانون و مباح داشتن جرم بدانیم یقینا مورد پذیرش جامعه و منطق نیست، تنها مزیت تعریف جرائم سیاسی در روند رسیدگی و اعمال مجازات آن به دلیل سوءنیت خاص مرتکب است.

باشگاه خبرنگاران: به نظر می‌رسد تعریف مشخص از جرم سیاسی ضرورت جامعه امروز است نظر شما در ارتباط با این مساله چیست و اینکه مزیت جدایی جرائم امنیتی از جرائم سیاسی چیست؟

مقصود: به طور مشخص عناصر تشکیل‌دهنده جرم، عنصر قانونی مادی و معنوی است. در جرائم عمدی مرتکب قصد ضرر رساندن به دیگران را دارد و در جرائم امنیتی عنصر سوءنیت  و ضرر زدن به اساس حکومت و سلب آرامش در جامعه مورد نظر است، ولی در جرائم سیاسی قصد مرتکب اساسا در جهت ضربه زدن به نظام نیست. به همین دلیل باید مرز بین جرائم امنیتی و سیاسی کاملا مشخص شود. حکومت‌های مبتنی بر آزادی بیان و عقیده و قانون اساسی،‌شایسته و مصلحت نیست که اشخاص صرفا به خاطر انتقادات و مخالفت با سیاست‌های حکومتی مورد تعرض قرار گیرند.

باشگاه خبرنگاران: به طور کلی ارزیابی شما از طرح تقدیمی جرم سیاسی به مجلس چیست و آیا این روند را گامی اساسی و رو به پیشرفت تلقی می‌کنید؟

مقصود: به عقیده من این طرح نکات مثبت بسیاری دارد،‌ هرچند به ماهیت طرح انتقاداتی وارد است ولی اصل کار را باید در جهت منافع حکومت و جامعه ارزیابی کرد و البته باید با کارشناسی دقیق و به دور از هرگونه شتابزدگی این طرح را دنبال کنیم تا بالاخره وضعیت جرائمی از این دست مشخص شود.