قاضی ناظر زندان ، مسئول نظارت بر سلامتی زندانیان

به طور کلی زندانیان از دادیار ناظر زندان توقع دارند در چارچوب مقررات به مشکلات آنان رسیدگی، به صورت مستمر در زندان حضور داشته به نحوی که مددجویان قادر به ملاقات دادیار ناظر زندان باشند، به حقوق زندانیان توجه داشته و حتی‌الامکان سعی در برطرف کردن مشکلات آنان داشته باشند.

مجازات زندان در فقه اسلامی که منبع غنی حقوق ایران است  بسیار محدود بوده و در متون فقه بر «پرس‌وجوی زندانیان» تاکید شده است، که این عنوان در نظام ساده قضایی زمانه خود مصادیقی از واجب و مستحب را دربرداشته و شامل رسیدگی به تمام امور و نیازهای زندانیان می‌شده است.

از زمانی که  دفتر امور زندانیان به دستور رئیس قوه قضاییه تشکیل شد،  در هر حوزه قضایی دفتری به نام دفتر امورزندانیان با نظارت رئیس حوزه قضایی و همکاری قضات ناظر زندان شکل گرفت. از زمانی‌که یک شخص وارد زندان می‌شود برای او پرونده‌ای جداگانه توسط دفتر امور زندانیان تشکیل می‌شود و واحدهای اجرای احکام و شعبه صادر کننده رای  در این راستا مکلفند تصویری از قرار و برگ اعلام محکومیت (یا بازداشت موقت) را به زندان ارسال کنند تا در اختیار قاضی ناظر زندان  قرار گیرد و به ثبت برسد، ازاین هنگام  زندانی زیر نظر  مستقیم قاضی ناظر زندان قرار می‌گیرد. هم نوایی در ارتباط با زندانی ظرفیتی کم‌نظیر است و با استفاده از این ظرفیت می‌توان به سازماندهی کردن شرایط زندان با استانداردهای پذیرفته شده کمک کرد، تلاش‌ها و برنامه‌های اجرا شده در سال‌های اخیر حاکی از آن است که در آرمان «بهبود شرایط زندان» پیشرفت‌های زیادی حاصل شده تا آنجا که از ناحیه مراجع بین‌المللی نیز این پیشرفت‌ها مورد تحسین و تقدیر قرار گرفته است. «قانون» طی گفت‌وگویی با رهبر کوهستان نجفی،  دادیار ناظر بر زندان‌های کرج وظایف و اختیارات  قاضی ناظر زندان را مورد بررسی قرار داده است.

  قاضی ناظر زندان در زندان  مستقر است یا بیرون از زندان؟

دادیار ناظر زندان به عنوان قاضی دادسرا و مستقر در دادسراست اما باید مطابق آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و «ماده 19 دستورالعمل سازماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها» به صورت مرتب و مستمر در زندان‌ها حضور یابد و به مشکلات زندانیان رسیدگی کند.

  وظیفه و اختیارات قاضی ناظر زندان چیست؟

رسیدگی به مشکل زندانیان به ویژه مشکلات قضایی آنان از قبیل ادعای عدم پذیرش تامین توسط قضات دادسرا، طولانی شدن ایام بازداشت، داشتن ادله و اسناد لازم درخصوص عدم توجه اتهام، طولانی شدن فرآیند رسیدگی در دادسرا، محاکم بدوی، تجدیدنظر و دیوان عالی کشور و... را بررسی و انعکاس مشکلات به مقامات قضایی ذیربط (ماده 19 دستورالعمل سازماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها )از وظایف قاضی ناظر زندان است. همچنین حضور مستمر در شورای طبقه‌بندی زندان حداقل هفته‌ای یک‌بار و اظهارنظر درخصوص درخواست مرخصی، آزادی مشروط و عفو زندانیان واجد شرایط طبق(ماده 14 دستورالعمل صدرالذکر) از دیگر وظایف قاضی ناظر زندان است..

  قاضی ناظر زندان در خصوص زندانیان با شرایط خاص و بیمارمسئولیتی بر عهده دارد؟

در بدو ورود هر زندانی  به زندان  باید از صحت و سلامت مزاجی و گوارشی، گزارشی تهیه شود درهمین راستا شخص ابتدا به بهداری زندان برده می‌شود و مورد آزمایش قرار می‌گیرد و این مهم به طور ماهانه یک بار صورت می‌پذیرد تا اگر زندانی دچار بیماری باشد تحت مداوا قرار بگیرد. بهداری زندان باید تمامی‌وسایل مورد نیاز را برای درمان بیماران مهیا کند تا نیاز به خروج زندانی از زندان نباشد و نظارت بر چگونگی این موارد بر عهده قاضی ناظر زندان است. زمانی‌که نیاز به خروج زندانی از زندان برای درمان باشد اجازه قاضی ناظر زندان ضروری بوده ودر مواردی که خروج شخص ضروری است وبه قاضی ناظرزندان دسترسی نباشد،عمل انجام شده وبعد مراتب به اطلاع  قاضی ناظر زندان خواهد رسید.

بنابراین رسیدگی به امور زندانیان بیمار، حضور در شوراهای داخل زندان (شورای طبقه‌بندی و انضباطی) و صدور مجوز برای ملاقات، تصمیم‌گیری درخصوص مرخصی و اشتغال زندانی، نظارت بر حسن اجرای قوانین و مقررات مربوط به زندان‌ها و مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال نیز از وظایف قاضی ناظر زندان است.

  آیا نظارتی بر اعمال قاضی ناظر بر زندان وجود دارد یا خیر؟

دادیار ناظر زندان زیر نظر دادستان و معاون دادستان در امور نظارت بر زندان فعالیت می‌کند و دادستان و معاون او بر اعمال دادیار ناظر زندان نظارت کامل دارند، رهنمودها و دستورات لازم را درخصوص چگونگی انجام فعالیت‌ها به دادیار ناظر زندان ابلاغ و دادیار در چهارچوب قوانین موضوعه، آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها، دستورالعمل‌های ریاست قوه‌قضاییه تحت نظر دادستان مربوطه انجام وظیفه می‌کند و ضمنا هر ماه گزارش عملکرد به حوزه دادستان ارسال می‌کند.

  اگر تخلفی از سوی قاضی ناظر انجام شود چه مرجعی به آن رسیدگی می‌کند؟

دادیار ناظر زندان همانند سایر دادیاران تحت نظر و ریاست قضایی و اداری دادستان مربوطه انجام وظیفه می‌کند و در صورتی که نقدی برعملکرد آنان وجود داشته باشد می‌توان به دادستان مربوطه به عنوان رئیس مستقیم وی مراجعه کرد، البته تخلفات احتمالی دادیار ناظر زندان همانند هر قاضی دیگر قابل رسیدگی در دادسرای انتظامی قضات خواهد بود.

  قاضی‌های ناظر زندان‌ خود با چه مشکلاتی مواجه هستند؟

تعداد کم دادیاران ناظر زندان در مقایسه با تعداد زیاد زندانیان و عدم اتصال مستقیم دادسرا به شبکه رایانه‌ای زندان به گونه‌ای که امکان دسترسی به صورت وضعیت مددجویان و سوابق و سایر مشخصات آنان برای دادیار ناظر زندان وجود ندارد و دریافت این اطلاعات از طریق مکاتبه یا فکس صورت می‌گیرد که این روش در مقایسه با دریافت اطلاعات به صورت آنی (اتصال به شبکه) از کارآمدی کمتری برخوردار است.

  شما چه راهکارهایی برای رفع این مشکلات پیشنهاد می‌کنید؟

برطرف کردن مشکلات صدرالذکر و امکان اتصال آنی به شبکه زندان البته با رعایت ملاحظات حفاظتی می‌تواند درخصوص ارائه خدمات بهتر به مددجویان و خانواده آنان راهگشا باشد.

  برخورد و ارتباط زندانیان با قاضی ناظر زندان چگونه است و به طور کلی توقع زندانیان از قاضی دادیار زندان شامل چه مواردی می‌شود؟

به طور کلی زندانیان از دادیار ناظر زندان توقع دارند در چارچوب مقررات به مشکلات آنان رسیدگی، به صورت مستمر در زندان حضور داشته به نحوی که مددجویان قادر به ملاقات دادیار ناظر زندان باشند، به حقوق زندانیان توجه داشته و حتی‌الامکان سعی در برطرف کردن مشکلات آنان داشته باشند.