اعدام مجدد یا عفو محکوم نجات یافتع از طناب دار

ماده 18 و19 آیین نامه اجرای احکام اعدام تقریبا قضیه را روشن کرده است در ماده 18 آمده است که محکوم علیه یک ساعت باید بالای دار بماند در صورتی اطمینان حاصل شد که فرد فوت کرده است باید پایین آورده شود و پزشک معتمد باید معاینه و گواهی فوت صادر کند و در صورتی که اولیای دم حضور داشته باشند جسد را تحویل آنها دهند و الا جسد به سردخانه منتقل ودادستان در مورد آن تصمیم گیری می‌کند.

 مرد سی‌و‌هفت ساله‌ای که به اتهام قاچاق مواد مخدر به مجازات مرگ محکوم شده بود، یک روز پس از اجرای حکم در زندان بجنورد و تحویل جسد به پزشکی‌قانونی، در میان ناباوری در سردخانه پزشکی‌قانونی زنده و به بیمارستان منتقل شد. مردی که از مجازات مرگ رهایی یافته این روزها سرنوشتش نقل محافل حقوقی شده است.

«علیرضا م» به اتهام حمل و نگهداری یک کیلو شیشه در دادگاه انقلاب محاکمه و به مجازات مرگ محکوم شده بود که پس از تشریفات قانونی، طبق روال مراسم اعدام، مرد محکوم 12 دقیقه بالای دار ماند. با پایین آوردن پیکر محکوم از طناب دار، پزشک مستقر در محل مرگ او را تأیید کرد و با صورت‌جلسه‌ای که به امضای او، قاضی اجرای احکام و مسئولان زندان رسید، جسد به پزشکی‌قانونی منتقل شد تا صبح روز بعد تحویل بستگانش شود. صبح روز بعد یکی از کارگران سردخانه پزشکی قانونی در حال بیرون کشیدن اجساد و آماده کردن آنها برای تحویل به بستگانشان بوده که در یک لحظه با دیدن بخاری که مقابل بینی یکی از اجساد در زیر نایلون به وجود آمده بود، دچار وحشت شده و متوجه می شود، او همان مرد اعدامی است که هنوز نفس می کشد. با اطلاع مسئولان پزشکی قانونی از این موضوع، بلافاصله اقدامات اولیه از سوی پزشکان این مرکز انجام و مرد اعدامی به بیمارستان امام علی(ع) بجنورد منتقل می شود.

 ابهامات در اجرای حکم اعدام

اینکه اعدامی که بعد از تایید مرگ توسط متخصص پزشک قانونی زنده می شود اتفاق نادری است اما همین حادثه پرسش‌های گوناگونی را در محافل حقوقی مطرح کرده است آیا فردی که پزشک حکم مرگ او را صادر کرده، در حقیقت زنده بوده است وآیا پزشک قانونی اشتباه کرده است؟ اگر به راستی یک بار محکوم مرده و دوباره زنده شده حال تکلیف دستگاه قضا چیست؟ مردی که مرگ را یکبار با تمام تشریفاتش تجربه کرده آیا دوباره باید اعدام شود؟ اگر گزارش مسئولان برگزاری اعدام مبنی بر مرگ محکوم، وجود دارد چرا دوباره باید اعدام شود؟ دررابطه با جرائم موارد مخدر در خواست عفو و تخفیف مجازات به حبس ابد می تواند راه حل مناسبی برای حل زنده ماندن این مجرم باشد؟

 مجازات تعزیری نمی‌تواند مجازات اعدام داشته باشد

قاضی علی کاظمی در گفت و گو با «قانون» مجازات‌های سالب حیات در ایران را 5 نوع دانست و توضیح داد: اولین مجازات اعدام، که فرد به دلیل نقض یکی از مقرراتی که کیان حکومت رابه مخاطره می اندازد یا سلامت جامعه را در معرض خطر قرار می‌دهد صورت می‌گیرد. دومین مجازات قصاص است که وقتی شخصی دست به قتل می‌زند، قصاص نفس می‌شود. سومین مجازات رجم است که در بحث جرائم خاص مثل زنای محصنه و زنای با محارم صورت می‌گیرد. چهارمین صلب به معنای به صلیب کشیدن است و آخرین جرمی که حکمش اعدام خواهد بود قتل است که در برخی جرائم حدی به‌کار می‌رود. این قاضی ادامه داد: در مواردی که حدود ا... شناخته می‌شوند غالبا نظر بر این است که وقتی فرد مثلا در رجم و سنگسار جان سالم به در برد و زنده بماند خداوند خواسته که این فرد زنده بماند و دیگر نیاز به کشتن فرد و اجرای مجددحکم نیست. ولی در مورد اعدام و قصاص مسئله فرق می‌کند زیرا قصاص حق اولیائ دم و حق الناس است. کاظمی در مورد اینکه جرائم تعزیری و اعدام از باب مسائل تعزیری وبرای حفظ کیان حکومت است، توضیح داد: اصولا هیچ مجازات تعزیری نمی‌تواند مجازات اعدام داشته باشد. باتوجه به تعریف شرع از تعزیر، که تعزیر باید پایین تر ازحد باشد، اگر ما سلب حیات در حدود داریم، لذا تعزیر نمی‌تواند مجازات اعدام باشد. حال اعدام در جرائم مواد مخدر را اگر امری تعزیری بدانیم، وقتی حکومت این جرم را تعزیری فرض کرده باید حتما این اعدام تکرار شود. ولی اگر این جرم را حدی فرض کرده و این اعدام را ازباب قاچاق مواد مخدر و از باب حد مفسد فی الارض بدانیم پس نوعی حد الهی بوده پس نباید حکم مجدد اجرا شود.

 وجود دوشرط مانع اجرای مجدد حکم است

این حقوقدان ادامه داد: در مجازات حدی که خداوند مقرر کرده و وقتی نظر لطف خداوند بر زنده بودن فرد گناهکار است، ما نیز باید تابع وتسلیم خداوندباشیم. کاظمی دوشرط رامانع اجرای مجدد حکم دانست، بیان کرد: شرط اول اینکه محکوم علیه در زنده ماندن دستی نداشته (تبانی صورت نگرفته باشد) و تقصیری در این زمینه نداشته باشد. دومین شرط اینکه درحین اجرای حکم در تشریفات کوتاهی صورت نگرفته باشد. می‌توان گفت خداوند این فرد را مشمول لطف خود قرار داده و نباید دوباره حکم اجرا شود. گاهی اوقات نکاتی حین اجرا اعدام بوجود می‌آید، زمانی، فرد به صورت طبیعی از مجازات نجات پیدا ‌می‌کند یا وقتی که فرد با حیله ونیرنگ (مثلا پولی به فردی که مسئول طناب دار یا سردخانه است می‌پردازد) تا نجات پیداکند که این‌ها قطعا خواست خداوند نیست و در چنین مواردی طبق قانون اعدام باید مجدد تکرار شود. کاظمی در خاتمه توضیح داد: در این مورد خاص بنده فکر می‌کنم تشریفات درست اجرا نشده است. اصولا فردبعد از اجرای حکم باید یک ساعت بالای دار بماند ولی در مورد این شخص این زمان 12 دقیقه بوده و دقیقا معلوم نیست چرا تشریفات به درستی اجرا نشده است. مواردی که به خواست خداوند و معجزه اتفاق می‌افتد یا قصور در تشریفات یا نیرنگ افراد باهم متفاوت است.البته برخی از دوستان و قضات عنوان می‌کنندوقتی فردی به مجازات مرگ محکوم می‌شود باید حکم در موردش اجرا شود.

 سکوت قانون باید به نفع محکوم تفسیر شود

عبدالصمد خرمشاهی، وکیل دادگستری در مورد اینکه زنده شدن بعد از مرگ امری نادر بوده و به همین خاطر بازتاب زیادی پیداکرده است، به «قانون» گفت : ماده 18 و19 آیین نامه اجرای احکام اعدام تقریبا قضیه را روشن کرده است در ماده 18 آمده است که محکوم علیه یک ساعت باید بالای دار بماند در صورتی اطمینان حاصل شد که فرد فوت کرده است باید پایین آورده شود و پزشک معتمد باید معاینه و گواهی فوت صادر کند و در صورتی که اولیای دم حضور داشته باشند جسد را تحویل آنها دهند و الا جسد به سردخانه منتقل ودادستان در مورد آن تصمیم گیری می‌کند.

این حقوقدان ادامه داد:در اینجا از دو منظرمی‌توان به قضیه نگاه کرد ابتدا از منظر حقوقی و دوم از منظر افکار عمومی و جنبه وجدان جمعی جامعه،از منظر حقوقی اگرچه عده‌ای ازحقوقدانان معتقدند به هر حال این فرد باید اعدام شود،اما باید گفت این فرد یک بار اعدام شده است حال به دلیل اینکه قانون در این زمینه سکوت اختیار کرده و مشخص نیست که اگر چنین مسائلی به‌وجود آمد مجددا حکم باید اجرا شود یا خیر ؟ خرمشاهی خاطر نشان کرد:‌ در این مورد خاص چون به‌هر حال حکم اجرا شده و فرد مجرم به دار آویخته شده و حس انتقام جویی مرتفع شده و جنبه عمومی جرم نیز اجرا شده است( ضمن اینکه بحث قصاص مطرح نیست که بگوییم اولیای دم حقوقی دارند و باید به حق خود برسند) از یک طرف وجدان عمومی و حقوقدانان مخالف اجرای مجدد اعدام هستند چون معتقدند حکم یکبار اجرا شده است.

 امکان تبانی میان محکوم و مسئولان اجرای حکم وجود ندارد

این وکیل در مورد اینکه اگر پزشک معتمد قصوری کرده و گواهی فوت صادر کرده نباید این محکوم مجددا اعدام شود تصریح کرد: در اینجا هرگونه قصوری متوجه همان پزشک معتمد یا مسئول مربوطه است. ضمن اینکه قانون در زمینه اجرای مجدد حکم سکوت اختیار کرده است، در این موارد به نفع محکوم یا متهم تفسیرموسع می‌شود زمانی که حکم رجم اجرا می‌شود (هرچند در این چند سال اخیر ما حکم سنگسار نداشتیم) وقتی محکوم علیه در چاله برای اجرای حکم سنگسار قرار می‌گرفت اگر توانست فرار کند از مجازات رهایی پیدا می کند و دوبار فرد را در چاله قرار نمی‌دهند. حتی اگر وحدت ملاک از این موضوع بگیریم محملی برای اجرای حکم مجدد نیست. شخص تنبیه شده وقطعا این شخص مجدد دست به اعمال گذشته خود نخواهد زد خرمشاهی در پایان تبانی بین محکوم و مسئولان را منتفی دانست وخاطر نشان کرد: بحث تبانی به علت اینکه درهنگام گروه کثیری ازجمله نماینده دادستان، نماینده اجرای احکام، مدیر اجرای احکام و نماینده نیروی انتظامی همگی حضور داشته و فرد نمی‌تواند تبانی کرده باشد.

 استفتائات علما

در کتاب استفتائات آیت ا... بهجت، چاپ 1428 هـ .ق قم آمده است: «اگر پس از اعدام و حلق‌‌آویز کردن مُجرم، کشف شود که وى زنده است، باید دوباره اعدام شود». در جلد دوم جامع الاحکام هم از آیت ا... صافی گلپایگانی نقل شده است: «در صورتى که بعد از اعدام و قبل از دفن در سردخانه یا پزشکى قانونى و... در مجرم علائمى حیاتى دیده شود و با مداوا سلامت خود را بازیابد، ظاهراً حکم اجراى حد و قصاص به قوت خود باقى است». اما دفتر این مرجع تقلید دیروز در اطلاعیه‌ای این استفتاء را تکذیب کرد و نوشت: «در پی سوالات تعدادی از مردم از دفتر حضرت آیت‌ا... العظمی صافی گلپایگانی در رابطه با اعدام دوباره قاچاقچی، دفتر استفتائات معظم له اعلام نمود: مسئله‌ای که در کتاب جامع الأحکام جلد دوم می‌باشد ارتباطی به موضوع مذکور ندارد و معظم‌له نسبت به این مسئله نظر دیگری دارند.»

 عفو و تخفیف در مجازات‌ها در جرائم مواد مخدر

درخصوص اعمال تخفیف نسبت به مجرمان مواد مـخدر، ماده 38 قانون مبارزه با مواد مخدرمقرر داشته دادگاه می‌تواند در صورت وجود جهات مخففه مجازات‌های تعزیری مقرر در این قانون را تا نصف حداقل مجازات آن جرم تخفیف دهد. در صورتی که مجازاتی فاقد حداقل باشد، همان مجازات تا نصف تخفیف می‌یابد. میزان تخفیف در احکام حبس ابد 15 سال خواهد بود و در مورد مجازات اعدام، تقاضای عفو و تخفیف مجازات به کمیسیون عفو ارسال خواهد شد. با این توضیح در مورد این فرد خاص و با تاکید بر اجرای کامل تشریفات اعدام و تایید مرگ محکوم توسط پزشکی قانونی می‌توان تقاضای عفو از کمیسیون عفو تخفیف مجازات‌ها را یک راه حل قانونی برای برخورد مناسب با این محکوم برشمرد. به‌هر حال این محکوم، مرگ را یک بار تجربه کرده و اگرتاثیر بازدارنگی مجازات در او قابل مشاهده باشد می‌توان تخفیف مجازات از اعدام به حبس ابد را کمیسیون عفو تخفیف مورد بحث و بررسی‌قرار داد.