سازوکار جدید دریافت اجرت المثل ایام زوجیت

 مهریه معروف‌ترین حق مالی است که در قوانین برای زنان پیش‌بینی شده است اما حقوق مالی آنان به مهریه ختم نمی‌شود بلکه «اجرت‌المثل ایام زوجیت» از دیگر حقوق زنان است هر چند که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و ناشناخته است.

در مواقعی که مرد از دادگاه درخواست طلاق می‌کند، زن علاوه بر دریافت مهریه و برخی حقوق دیگر، می‌تواند اجرت‌المثل ایام زوجیت خود را نیز طلب کند.

اجرت‌المثل ایام زوجیت در حقوق مدنی زیرمجموعه مبحث «استیفا» قرار می‌گیرد که از موارد ضمان قهری یا مسئولیت غیرقراردادی است. استیفا شبه‌عقد است به این مفهوم که توافق کلی نسبت به امری صورت می‌پذیردولی نسبت به اجزای آن و به‌طور مشخص راجع به میزان مبلغی که باید نسبت به استفاده و بهره‌برداری از مال یا خدمت دیگری پرداخت شود، بحثی به عمل نمی‌آید.

بنا به مراتب و با توجه به تبصره الحاقی به ماده 336 قانون مدنی، سه شرط برای بهره‌مند شدن زوجه از اجرت‌المثل ایام زوجیت وجود دارد: اول اینکه خدمتی ارائه شود و این خدمت جزو وظایف زوجیت نباشد؛ برای مثال رُفت‌و‌روب منزل، پختن غذا و حتی شیردادن به بچه جزو وظایف زن نیست مگر اینکه بچه فقط با آن شیر زنده بماند یعنی هیچ تغذیه دیگری نتوان برای آن بچه فراهم کرد.

اگر بچه با هیچ خوراک دیگری تغذیه نشود این دیگر جزو وظایف زن قرار می‌گیرد که حق‌الزحمه به آن تعلق نمی‌گیرد اما اگر بچه بتواند از شیر دیگری استفاده کند با وجود این، زن این خدمت را انجام دهد مستحق دریافت اجرت‌المثل آن خواهد بود. بنابراین خدمتی باید انجام شود و آن خدمت جزو وظایف زوجیت نباشد.

شرط بعدی این است که انجام این خدمت به خواسته و درخواست زوج انجام شود؛ یعنی مرد از همسرش خواسته باشد که مثلا در منزل غذایی تهیه کند یا خدمتی را مثل نظافت انجام دهد یا اینکه مرد از او خواسته باشد به این بچه شیر دهد با وجود اینکه بچه می‌تواند با شیرخشک زندگی کند. شرط سوم این است ‌که انجام این خدمت با قصد تبرع نباشد.

قصد تبرع یعنی کار را «فی‌سبیل‌الله» برای خدا انجام دادن. بنابراین اگر زنی به قصد تبرع کاری را در منزل همسرش انجام دهد بعدا نمی‌تواند اجرت‌المثل آنها را مطالبه کند.

مستند قانونی حق زوجین برای دریافت اجرت‌المثل

مستند قانونی دریافت اجرت‌المثل مواد قانونی مبحث استیفا در قانون مدنی به خصوص تبصره الحاقی به ماده 336 قانون مدنی است که در تاریخ 23/10/85 تصویب شده است و دومین مستند ماده 29 قانون حمایت از خانواده مصوب 1/12/1391 است که در این قانون و ماده‌ای که ذکر شد به تبصره الحاقی به ماده 336 قانون مدنی ارجاع داده شده است. زمانی که دادگاه تصمیمی را راجع به طلاق بگیرد باید به اجرت‌المثل ایام زوجیت هم مطابق شرایط تبصره الحاقی ماده 336 اقدام کند.

با این حال به موجب قانون حمایت از خانواده مصوب سال 91، تبصره 6 ماده واحده قانون اصلاح مقررات طلاق راجع به اجرت‌المثل نسخ شده و جایگزین آن همان ماده 29 قانون حمایت از خانواده است. بنابراین اکنون به هیچوجه نمی‌توان به تبصره 6 ماده واحده استناد کرد. اما تفاوت ماده جدید با ماده سابق، مربوط به زمان درخواست اجرت‌المثل است؛ همچنین اکنون لازم نیست از طرف زن درخواست دیگری برای دریافت اجرت‌المثل داده شود.

زن زمانی که با درخواست طلاق مواجه می‌شود می‌تواند در دفاع از خود بگوید به دلایلی موافق با این طلاق هستم یا نیستم که این مبحث دیگری است اما همین‌جا در پرونده طلاق می‌تواند بگوید من اجرت‌المثل ایام زوجیت خودم را هم می‌خواهم. تفاوت رویه جدید با ماده 336 به این شرح است که در مورد ماده 336 فرد می‌تواند در زمان زوجیت بدون اینکه بخواهند جدا شوند تقاضای اجرت‌المثل کند ولی بر اساس ماده 29 جدید‌التصویب این درخواست مربوط به زمان طلاق می‌شود.

به عبارت دیگر اکنون زن در دفاع از طلاق می‌تواند بگوید من اجرت‌المثل خود را هم می‌خواهم ولی اگر کسی به طور طبیعی بدون اینکه پرونده طلاق در جریان باشد چنین تقاضایی داشته باشد باید پرونده جدا و دادخواست جدا را تدارک ببیند و مطابق تشریفات قانونی هزینه دادرسی دهد تا اینکه اگر شرایط لازم را داشت حکم به نفع وی صادر شود.

مطالبه اجرت‌المثل در ایام زوجیت

اساسا مطالبه اجرت‌المثل منوط به جدایی نیست؛ البته چنین چیزی کم اتفاق می‌افتد که در یک زندگی آرام که افراد هیچ اختلاف جدی ندارند زن بخواهد اجرت‌المثل ایام زوجیت بگیرد اما اگر کسی خواست چنین کاری را انجام دهد کاملا قانونی است بدون اینکه نیازی به جدایی زن و مرد باشد.

در زمان زوجیت زن می‌تواند شرایط خود را ثابت کند و به استناد تبصره ماده 336 مطالبه اجرت‌المثل با شرایطی که گفته شد را داشته باشد. اگر هم این اتفاق نیفتاد در زمان جدایی باز هم می‌تواند ولی در این فرض دیگر دادخواست مجزایی نمی‌خواهد.

درآمدهای هزینه شده در خانه شوهر

در قانون حمایت از خانواده تاکید شده است که اگر زوجه کارمند باشد و ماحصل دسترنج و دستمزد خودش یا حقوق ماهیانه خودش را در منزل زوج مصرف کند این مبلغ علاوه بر اجرت‌المثل قابل وصول است. بر اساس ماده 30 قانون حمایت از خانواده اجرت‌المثل برای کاری است که زن در خانه شوهرش انجام می‌دهد اما خانمی که شاغل است و حقوق خود را در خانه همسر مصرف کرده است، می‌تواند آن را به طور تمام و کمال مطالبه کند.

ماده 30 قانون حمایت از خانواده مصوب سال 1391 اعلام می‌دارد: در مواردی که زوجه در دادگاه ثابت کند به امر زوج یا اذن وی (یعنی یا اینکه همسرش به او گفته که حقوق خود را خرج کن یا اینکه اجازه گرفته و خرج کرده است) از مال خود برای مخارج متعارف زندگی مشترک (مال خود یا حقوق ماهیانه‌ خود یا ارثی که به خانواده همسر آورده است) که بر عهده زوجه است هزینه کرده و زوج نتواند قصد تبرع زوجه را اثبات کند می‌تواند معادل آن را از وی دریافت کند.