آشنایی با شیوه های ابلاغ

 برای به دادگاه رفتن و طرح دعوا باید مشخصات شاکی و فردی که طرف دعواست به طور دقیق اعلام شود. زیرا بعد از دادن مدارک باید طرف دعوا منتظر باشد تا دادگاه وی را خبر کند. همچنین کسی که علیه او دعوا طرح شده است (خوانده) نباید از همه جا بی‌خبر حکم علیه او صادر شود.

این یکی از اصول عدالت است که باید رعایت شود. در نتیجه یک اخطاریه یا احضاریه علاوه بر خواهان به نشانی خوانده نیز ارسال می‌شود تا در جلسه رسیدگی حضور پیدا کند و بتواند از خود دفاع کند. همه این اخطاریه‌ها و احضاریه‌ها توسط مأمور ابلاغ، به دو طرف دعوا ابلاغ می‌شود. علاوه بر دو طرف دعوا هر کسی که به هر نحوی در جریان رسیدگی در این پرونده درگیر می‌شود مانند وثیقه‌گذار یا شاهد نیز توسط ابلاغ به دادگاه دعوت می‌شود. بنابراین ابلاغ یکی از موارد مهم در جریان رسیدگی دادگاه‌هاست؛ زیرا از این طریق با طرفین دعوا و اشخاص دیگر در تماس است. تصمیمات دادگاه در برخی موارد نیز به این وسیله به طرفین رسانده می‌شود.

احضاریه یا اخطاریه؟

اگر مأمور ابلاغ در خانه شما را بزند و به شما بگوید برگه‌ای از طرف دادگاه برای شما آورده به سرعت به طرف در می‌روید تا برگه را ببینید. نام این برگه اخطاریه و در مواردی احضاریه است. در قانون نام برگه‌ای که از طرف دادگاه توسط مأمور ابلاغ آورده می‌شود «اخطاریه» است. اخطاریه بیشتر برای یادآوری زمان یا امری به افراد است و بیشتر در امور مدنی کاربرد دارد.

مثلا فردی به دادگاه مراجعه کرده و اعلام کرده که از شما پولی طلب دارد. دادگاه برای شنیدن توضیحات شما اخطاریه‌ای مبنی بر تاریخ و موضوع جلسه رسیدگی ارسال می‌کند تا شما به عنوان خوانده در دادگاه حضور پیدا کنید یا ممکن است اخطاریه رفع نقص مدارک برایتان ارسال می‌کند. اما احضاریه در مواردی است که دستور جنبه امری دارد و باید حضور پیدا کنید و اگر از دستور دادگاه سرپیچی کنید دستور جلب شما صادر خواهد شد.

ابلاغ واقعی و قانونی

در قانون صحبتی از انواع ابلاغ به میان نیامده است. اما با توجه به اهمیت ابلاغ و نظم بخشیدن به آن با توجه به ویژگی‌هایی که در قانون برای ابلاغ ذکر شده به دو نوع، دسته‌بندی می‌شود. ابلاغ واقعی ابلاغی است که برگه اخطاریه به دست خوانده یا کسی که صلاحیت دریافت دارد (به طور مثال در مورد اطفال باید به دست ولی آن‌ها داد) داده و رسید دریافت شود. در مورد اشخاص حقوقی مانند شرکت‌ها هم به کسی که مأمور دریافت اوراق است داده شود. ابلاغ قانونی به هر شکل ابلاغ غیر از ابلاغ واقعی که در قانون آمده گفته می‌شود. مثلاً برگه اخطاریه به یکی از بستگان خوانده داده شود. این ابلاغ قانونی است.

بهترین نوع ابلاغ همان ابلاغ واقعی است. چرا که مستقیما خود فرد اوراقی که دادگاه ارسال کرده را دریافت می‌کند و این باعث افزایش سرعت در روند رسیدگی خواهد شد و اصطلاحا از اطاله دادرسی جلوگیری می‌شود. در این نوشته به بررسی ابلاغ واقعی پرداخته می‌شود.

شیوه‌های ابلاغ واقعی برای اشخاص حقیقی

شما به عنوان یک انسان، شخص حقیقی هستید. دادگاه پس از بررسی مدارک شما دستور ابلاغ اوراق دعوا را صادر می‌کند. مدیر دفتر یک نسخه از دادخواست و پیوست‌های آن را در دفتر بایگانی می‌کند و نسخه دیگر آن را برای آگاهی طرف دیگر دعوا با اخطاریه برای خوانده (کسی که دعوایی علیه او مطرح شده) ارسال می‌کند تا در زمان مقرر در دادگاه حضور پیدا کند.

مأمور ابلاغ موظف است ظرف دو روز اخطاریه را به خوانده برساند و از خوانده در برگ دیگر اخطاریه رسید بگیرد و اگر از گرفتن اوراق خودداری کرد، باید در اخطاریه قید شود. در مواردی که خوانده صلاحیت گرفتن اوراق قضایی را ندارد مانند صغیر و مجنون به ولی و قیم آن‌ها داده می‌شود.

اگر خوانده در شهر دیگری زندگی می‌کند که از نظر قضایی حوزه دیگری محسوب می‌شود، اوراق قضایی به دفاتر دادگاه محل زندگی خوانده فرستاده می‌شود و آن دادگاه ابلاغ را انجام می‌دهد. اگر در حوزه زندگی خوانده دادگاه نبود توسط مأمورین انتظامی ابلاغ صورت می‌گیرد. اگر در محلی که وی زندگی می‌کند نه دادگاه بود و نه نیروی انتظامی، توسط بخشداری محل ابلاغ صورت می‌گیرد.

اگر فردی که قرار است ابلاغ به وی صورت گیرد در زندان یا بازداشتگاه باشد، اوراق قضایی از طریق اداره زندان به او ابلاغ می‌شود و نسخه دیگر حاوی گزارش به دادگاه بازگردانده می‌شود. در صورتی که خوانده جزو کارکنان دولتی باشد، اوراق قضایی به کارگزینی یا رییس کارمند تحویل داده می‌شود و آن‌ها موظفند به کارمند اطلاع دهند و ظرف ده روز گزارش را به دادگاه ارسال کند.

طبق قانون مدنی محل سکونت زن، محل زندگی شوهر است. اگر خوانده زن باشد و در محل زندگی شوهر سکونت نداشته باشد، باید ابلاغ در محل کار یا زندگی زن صورت گیرد.

ایرانیانی که در خارج از کشور اقامت دارند، اوراق مربوط به آن‌ها به اداره حقوقی قوه قضاییه ارسال و از آن طریق به وزارت امور خارجه فرستاده می‌شود تا از طریق مأموران کنسولی ابلاغ صورت گیرد و گزارش مربوطه به دادگاه اعاده می‌شود.

شیوه‌های ابلاغ واقعی برای اشخاص حقوقی

در دادگاه‌ها اشخاص حقوقی هم مانند اشخاص حقیقی می‌توانند طرف دعوا قرار گیرند. مثلا یک شرکت تجاری شخص حقوقی است. ابلاغ برای اشخاص حقوقی هم وجود دارد. در دعاوی راجع به اداره‌های دولتی و سازمان‌های وابسته و شهرداری‌ها اوراق قضایی به رییس این سازمان‌ها یا قائم مقام وی داده می‌شود و رسید گرفته می‌شود.

در مورد شرکت‌های غیر دولتی برگه ابلاغ به مدیر، قائم مقام وی یا به فرد دارنده حق امضا داده می‌شود. چون این امر صراحتا در قانون آمده پس ابلاغ واقعی است.

در مورد شرکت‌هایی که ورشکسته شده‌اند به اداره امور تسویه و ورشکستگی داده می‌شود و اگر شرکت کلا منحل شده باشد، به مدیر قبل از انحلال داده می‌شود. اگر تمام این موارد رعایت شود، ابلاغ واقعی محسوب می‌شود.

اینکه ابلاغ واقعی یا قانونی باشد از این جهت اهمیت دارد که اگر ابلاغ قانونی باشد یعنی ما مطمئن نیستیم که برگه‌های قضایی به دست فرد مورد نظر رسیده یا نه؟ بنابراین در صورتی ابلاغ قانونی برای دادگاه معتبر است که دادگاه اطمینان پیدا کند که اوراق به دست خوانده یا فرد مورد نظر رسیده باشد. اگر این اتفاق نیفتد، روز از نو روزی از نو ممکن است این موضوع باعث تجدید جلسه و تأخیر در امر رسیدگی و در نتیجه احقاق حق شود.

ابلاغ به کجا ارسال می‌شود؟

اقامتگاه هر شخصی جایی است که او زندگی می‌کند. در قانون هر جایی که مرکز مهم امور فرد باشد اقامتگاهش محسوب می‌شود. بنابراین کارمند دولت مرکز مهم امورش اداره اوست. در قانون گفته شده که ابلاغ به هر یک از محل سکونت یا کار فرد می‌تواند صورت گیرد. این اقامتگاه حقیقی است. یک نوع دیگر هم به نام اقامتگاه انتخابی وجود دارد که هر یک از دو طرف دعوا یا وکلای آن‌ها می‌توانند محلی را اعلام کنند که اوراق اخطاریه به آن نشانی ارسال شود در نتیجه تمام اوراق قضایی به آن آدرس ارسال می‌شود.

ابلاغ در امور کیفری

ابلاغ در امور کیفری مانند ابلاغ در امور مدنی است. فقط در یک جا تفاوت دارد و آن این است که اگر فردی که ابلاغ به وی صورت می‌گیرد بی سواد باشد باید ابلاغ در حضور دو شاهد باشد.

اداره ابلاغ

در قوه قضاییه اداره‌ای به نام اداره ابلاغ وجود دارد تا سرعت و دقت ابلاغ بالا برود. هم چنین افرادی که به عنوان مأمور ابلاغ آن جا فعالیت می‌کنند باید آموزش دیده باشند.

ابلاغ الکترونیکی مژده‌ای به طرفداران تکنولوژی

امروزه ایمیل و پیامک جز جدانشدنی زندگی مردم هستند. بسیاری از کارهای روزمره از همین طریق و بدون اتلاف وقت صورت می‌گیرد. در زمانه‌ای که خرید هم اینترنتی است و نیازی به جابه‌جایی فیزیکی نیست، چرا اقدامات مربوط به امور قضایی که بیش از هر چیز نیازمند سرعت هستند، فیزیکی باشند. آیین نامه‌ای به نام «آیین نامه ارایه خدمات الکترونیک قضایی» وجود دارد که در آن از ابلاغ الکترونیکی هم یاد شده است.

طبق این آیین نامه دفاتری به نام «درگاه خدمات قضایی» یا «دفاتر خدمات قضایی» وجود دارند که شما از طریق آن‌ها می‌توانید طرح و پیگیری شکایات و سایر امور قضایی را از طریق سامانه‌های الکترونیکی یا مخابراتی انجام دهید. وقتی دفتر قضایی مدارک شما را تحویل می‌گیرد، نشانی پست الکترونیکی و شماره تلفن همراه را هم از شما می‌خواهد و کتبا به شما اعلام می‌کند که هر گونه اقدامی از جمله ابلاغ از طریق پیامک یا پست الکترونیکی خواهد بود. شما هم باید متعهد شوید که هر گونه تغییر در نشانی پست الکترونیکی یا شماره تلفن همراه خود را با ورود به پایگاه ثبت می‌کنید. در غیر این صورت اگر پیامی برای شما به نشانی و شماره قبلی فرستاده شود، ابلاغ شده محسوب می‌شود.

ابلاغ اوراق قضایی و دادخواست و سایر قرارها به خوانده یا مشتکی عنه (کسی که در امور کیفری از وی شکایت شده) از طریق الکترونیکی خواهد بود. اگر شماره تلفن و پست الکترونیکی خوانده یا مشتکی عنه موجود نباشد، ابلاغ به صورت فیزیکی انجام می‌شود. ولی مرجع قضایی باید خوانده یا مشتکی عنه را کتباً به استفاده از خدمات الکترونیکی راهنمایی کند. اگر وی در زندان یا بازداشتگاه باشد، اوراق به آدرس الکترونیکی یا ارتباطی زندان یا بازداشتگاه فرستاده می‌شود تا از طریق اداره زندان کتبا به او ابلاغ شود.

پس از ابلاغ الکترونیکی به خوانده یا مشتکی عنه اگر از طریق ورود به پایگاه و پس از احراز هویت به وسیله امضای دیجیتال به اوراق و برگه‌های قضایی دسترسی پیدا کرد، ابلاغ واقعی است. در غیر این صورت ابلاغ قانونی خواهد بود. پس از طریق الکترونیکی هم ابلاغ واقعی امکان‌پذیر است. ابلاغ به افراد دیگری که به نوعی در دعوا دخیل هستند مانند کسی که وثیقه گذاشته نیز به صورت الکترونیک خواهد بود. به طور کلی تمام مراحل دعوایی که الکترونیکی آغاز شود، الکترونیکی خواهد بود.