قسم در قانون مدنی به چه معناست؟

در قانون مدنى ایران در بخش امارات از سوگند و قسم به عنوان یکى از ادله اثبات دعوى یاد شده است و طبق ماده 1323 همین قانون "امارات قانونى در کلیه دعاوى معتبر است مگر آن که دلیل بر خلاف آن موجود باشد." همین قانون مدنى فصلى دارد که اختصاص به سوگند دارد.

 مفهوم لغوى واژه‌هایى مانند قسم، یمین ، حلف و تحلیف همه به معناى "سوگند" است و در زبان فارسى کاربرد دارند.

قسم یا سوگند توسط افراد براى اثبات یک مطلب و یا تبرى از یک موضوع و اتهام انجام می‌شود و در میان اقوام مختلف و ادیان گوناگون جهان مراسم متفاوت و ویژه‌اى دارد که در جهان باستان اداى سوگند گاهى مستلزم انجام اعمال مشقت بار و دردآورى بوده است.
 
در گذشته در محاکم دنیا و به ویژه محاکم ایران باستان مراسم سوگند یا تحلیف همراه با گواهى و امضاى یک متن مشخصى به نام سوگندنامه یا قسم نامه بود.

در قانون مدنى ایران در بخش امارات از سوگند و قسم به عنوان یکى از ادله اثبات دعوى یاد شده است و طبق ماده 1323 همین قانون "امارات قانونى در کلیه دعاوى معتبر است مگر آن که دلیل بر خلاف آن موجود باشد." همین قانون مدنى فصلى دارد که اختصاص به سوگند دارد.

در ترمینولوژى حقوق قسم (serment) و قسم نامه تعریف شده است و قسم به 14 مورد زیر تقسیم مى‌شود.

- قسم اثبات (جهت اثبات بى گناهى).
 
- قسم استظهارى (جهت میت است).
 
- قسم کتبى (قسم مدعى علیه راجع به امرى که به خودش منتسب است).
 
- قسم تکمیلى (قسمى است که به منظور تکمیل دلیلى از نظر دادگاه است).
 
- قسم جزء بینه (قسمى که مدعى یاد کند وقتى که عده شهود قانوناً براى گواهى دادن کافى نباشد).
 
- قسم قاطع دعوى (قسمى که در یک دعوى یک طرف به طرف دیگر متوجه کند و با اداى سوگند او دعوى فیصله مى‌یابد).
 
- قسم قضایى (گواه گرفتن یکى از مقدسات به صدق اظهار خود به وجود یا نفى شیئ مورد ادعا).
 
- قسم مدعى (اگر پس از استحلاف مدعى علیه توسط مدعى، مدعى علیه از مدعى بخواهد که به ذیحق بودن خود قسم یاد کند این عمل را اصطلاحاً "رد قسم مى‌گویند و قسمى را که در این صورت مدعى یاد خواهد نمود قسم مدعى گویند).
 
- قسم منکر (قسم مدعى علیه).
 
- قسم نفى (قسم مدعى علیه).
 
- قسم نفى العلم (نوعى از قسم کتبى است که در بالا بدان اشاره کردیم).
 
- قسم تغلیظ (یعنى اضافه کردن امور و اوضاع و احوالى که شدت و صلابت و هیبت به قسم بدهد مثل این که اسم خداوند را بنویسند و...).
 
- «رد» قسم (قسم مدعى).
 
- قسم نامه (متن نوشته سوگند که به صورت فرمول معین مقدر گردیده است.)، (اصل 11 قانون اساسى)
 
قسم گاهى از تشریفات قانونى اعتبار یک عمل حقوقى محسوب مى‌شود مانند سوگند کارشناس غیررسمى (ماده 29 قانون کارشناسان رسمى مصوب 23-11-17) قسم على الاصول براى آینده است.
 
در فقه و حقوق اسلامى قاعده کلى هست که مى‌گوید: «البینه على المدعى و الیمین على المنکر» یعنى آوردن بینه و دلیل به عهده مدعى و سوگند یاد کردن به عهده منکر است.

این قاعده حساب کلیه موارد مربوط به قسم در مقام قضاوت را روشن گردانیده است، مراسم تحلیفات و سوگندهاى غیرقضایى نیز در میان مسلمانان به ویژه در دولت جمهورى اسلامى ایران فراوان است.

رییس جمهور منتخب در آغاز شروع به کار خود باید در مجلس شوراى اسلامى حضور یافته و طى یک مراسم رسمى تحلیف به جاى آورد، اصل 121 قانوان اساسى در این باره مى‌گوید: "رییس جمهور در مجلس شوراى اسلامى در جلسه اى که با حضور رییس قوه قضاییه و اعضاى شوراى نگهبان تشکیل مى شود به ترتیب زیر سوگند یاد مى کند و سوگندنامه را امضا مى‌کند."

از جمله موارد سوگند و تحلیف، سوگند اعضاى نیروهاى مسلح، درجه داران و قضات دادگسترى است، در مورد سوگند اعضاى نیروهاى مسلح و افسران باید با حضور فرمانده کل و طى مراسم ویژه‌اى مراسم تحلیف انجام پذیرد و درجه‌ها و سردوشى‌هاى خود را بعد از انجام این مراسم مى‌گیرند.