سازوکار وصول چک به روش کیفری

تصور کنید بابت طلبی که از دیگری دارید چکی از وی به تاریخ همان روز دریافت می‌کنید اما وقتی که برای وصول آن به بانک می‌روید متوجه می‌شوید که در حساب صادرکننده پولی وجود ندارد؛ در این صورت چه کار می‌کنید؟ اصولا چه کاری از دستتان بر می‌آید؟ برای یافتن راه حل ما به شما پیشنهاد می‌کنیم که تا پایان، این متن را دنبال کنید.

  چک کیفری چیست؟

آیا تا به حال اصطلاح چک کیفری به گوشتان خورده است؟ بگذارید همین ابتدا خیالتان را راحت کنیم؛ چک کیفری در اصل یک اصطلاح بازاری است و در قانون وجود ندارد. در واقع منظور از این عبارت وصول وجه چک پرداخت نشده از طریق طرح شکایت در دادسرا است.

اما چک پرداخت نشده، همان طور که از نامش هم می‌توان متوجه شد چکی است که وجه آن به هر علتی مثل بسته بودن حساب صادرکننده، نبود مقدار پول کافی در حساب او، عدم تطابق امضا، قلم‌خوردگی یا اختلاف در متن چک پرداخت نمی‌شود.

در صورت عدم پرداخت وجه، بانک موظف است در یک برگ مخصوص به نام گواهی عدم پرداخت؛ مشخصات چک، هویت و نشانی کامل صادرکننده و علت عدم پرداخت را صریحاً بنویسد و آن را با امضا و مهر به دارنده تسلیم کند. در این برگ باید مطابقت امضای صادرکننده با نمونه امضای موجود در بانک یا عدم مطابقت آن هم تایید شود. در ضمن در گواهی یادشده نام و نام‌خانوادگی و نشانی کامل دارنده هم نوشته می‌شود زیرا که طبق قانون تنها دارنده چک حق شکایت کیفری علیه صادرکننده را دارد. پس باید مشخص شود که دارنده چه کسی است. دارنده در واقع همان شخصی است که برای اولین بار چک را به بانک ارائه می‌دهد و مشخصات او در گواهی عدم پرداخت نوشته می‌شود. بنابراین اگر کسی پس از وصول نشدن چک و گرفتن گواهی عدم پرداخت، آن را به دیگری انتقال دهد انتقال‌گیرنده حق شکایت کیفری را نخواهد داشت. این انتقال شامل ارث نمی‌شود یعنی اگر کسی چنین چکی را پس از صدور گواهی عدم پرداخت به نام دارنده، از او به ارث ببرد حق دارد تا همچنان از روش کیفری استفاده کند.

   طرح شکایت کیفری

دارنده چک پرداخت‌نشده با گواهی عدم پرداختی که در دست دارد می‌تواند به دادسرای صالح مراجعه و با طرح شکایت، علاوه بر مجازات صادرکننده، مبلغ چک را هم از او درخواست کند. بنابراین دارنده با یک تیر دو هدف را نشانه می‌رود: نخست اینکه وجه چک را درخواست می‌کند و دیگر اینکه صادرکننده را به مجازات عملش که همان صدور چک پرداخت نشدنی است، می‌رساند. طرح شکایت در مورد چک پرداخت نشدنی فقط علیه صادرکننده امکان داشته و نمی‌توان ضد سایر مسئولان چک اقدام کیفری کرد.

حال اگر چک به وکالت یا نمایندگی از طرف صاحب حساب صادر شده باشد تنها امضاکننده چک مسئولیت کیفری خواهد داشت مگر اینکه ثابت کند عدم پرداخت به دلیل رفتار صاحب حساب یا وکیل بعدی او بوده که در این صورت کسی که موجب عدم پرداخت شده، از نظر کیفری مسئول است.

نکته اینکه اگر موجودی حساب صادرکننده در بانک کمتر از مبلغ چک باشد به تقاضای دارنده چک، بانک مبلغ موجود در حساب را به او می‌پردازد سپس دارنده با نوشتن مبلغ دریافت‌شده در پشت چک و تسلیم آن به بانک، گواهینامه‌ای شامل مشخصات چک و مبلغی را که پرداخت شده‌است، دریافت می‌کند. این گواهینامه برای دارنده چک جانشین اصل چک خواهد بود؛ بنابراین دارنده با در دست داشتن آن می‌تواند شکایت خود را به دادسرا تقدیم کند.

  سیر رسیدگی به شکایت

وصول چک از طریق روش کیفری همواره کارساز نیست. اصولا قانون روش کیفری را برای همه چک‌های پرداخت‌نشده قابل استفاده نمی‌داند. به عبارت دیگر تمام دارندگان چک‌های برگشتی این امکان را ندارند که برای رسیدن به پول خود از روش کیفری استفاده کنند. طبق ماده 13 اصلاحی قانون صدور چک در موارد زیر نمی‌توان روش تعقیب کیفری را به کار برد:

- در صورتی که صادرکننده ثابت کند که چک سفید‌امضا داده شده است. به این معنا که چک زمانی که به دارنده داده شده است تنها امضا داشته و باقی مشخصات سفید و خالی بوده و خود دارنده آنها را پر کرده است.

- اگر در متن چک، پرداخت وجه آن مشروط به وقوع شرطی شده باشد.

-اگر در متن چک، نوشته شده باشد که چک، بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.

- در صورتی که ثابت شود چک، بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ واقعی صدور آن زودتر از تاریخ متن چک باشد؛ یعنی اینکه ثابت شود چک زودتر از تاریخ نوشته شده در چک صادر شده است. بنابراین مشخص می‌شود که تنها در مورد چک‌های روز، تعقیب کیفری امکان می‌یابد.
به زمان توجه کنید

گفتیم که دارنده چک در صورت عدم پرداخت وجه چک می‌تواند علیه صادرکننده شکایت کیفری طرح کند. البته برای شکایت کیفری لازم است تا او مهلت‌های تعیین شده در ماده 11 قانون صدور چک را رعایت کند. طبق این ماده دارنده نخست باید ظرف 6 ماه از تاریخ سررسید پرداخت چک، گواهی عدم پرداخت را بگیرد آنگاه ظرف شش ماه از تاریخ اخذ گواهی عدم پرداخت شکایت خود را طرح کند.

  صدور چک پرداخت‌نشده جرم است

قانونگذار صدور چک پرداخت‌نشده را جرم می‌داند؛ بنابراین هرزمان که با چکی سروکار پیدا کردید حواستان باشد خدای نکرده مرتکب جرم نشوید. شاید این گونه به نظر برسد که برخورد قانون با صادرکننده چک پرداخت‌نشده کمی شدید است اما به نظر می‌رسد قانونگذار با تعیین مجازات خواسته تا آنجا که ممکن است جلوی گسترش چنین چک‌هایی را در جامعه بگیرد و به این ترتیب نظم اقتصادی را حفظ کند. ماده 7 قانون صدور چک بسته به مبلغ چک پرداخت‌نشده برای صادرکننده مجازات تعیین کرده است:

-اگر مبلغ چک کمتر از ده میلیون ریال باشد حبس تا شش ماه

-اگر مبلغ چک از  ده تا پنجاه میلیون ریال باشد حبس از شش ماه تا یک سال حبس

-اگر مبلغ از پنجاه میلیون ریال بیشتر باشد حبس از یک تا دو سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال

  به دادسرا مراجعه کنید

گفتیم که وصول چک از طریق روش کیفری یکی از راه‌هایی است که در پیش پای دارنده قرار دارد تا به این ترتیب بتواند علاوه بر وصول وجه چک، صادرکننده را هم به دلیل صدور چنین چکی به مجازات برساند.در روش کیفری اولین گام این است که دارنده به دادسرای عمومی و انقلاب صالح مراجعه و با تنظیم شکایت کیفری، علاوه بر مجازات صادرکننده، وجه چک و خسارت خود را مطالبه کند؛ بنابراین در صورتی که شما هم یکی از این چک‌ها را در دست دارید باید به دادسرایی که بانک صادرکننده گواهی عدم پرداخت در حوزه آن قرار گرفته است مراجعه و شکایت کنید. با طرح شکایت تحقیقات مقدماتی آغاز و با اتمام تحقیقات، پرونده به دادگاه مناسب ارجاع می‌شود.

 مراحل رسیدگی در دادگاه

دادگاهی که پرونده‌تان به آن ارجاع می‌شود؛ در واقع همان دادگاه عمومی کیفری است که دادسرای رسیدگی کننده در حوزه آن قرار دارد. با دریافت پرونده، قاضی بلافاصله رسیدگی را آغاز و در اسرع وقت رای مناسب را صادر خواهد کرد. توجه داشته باشید که در هنگام حضور در دادگاه نظم را رعایت کنید. چراکه در صورت اخلال در نظم دادگاه، رئیس دادگاه می‌تواند کسانی را که باعث اخلال نظم شده‌اند از یک تا پنج روز توقیف کند.

  صدور رای

با اعلام ختم رسیدگی از سوی دادگاه، قاضی در صورت امکان در همان جلسه رای صادر می‌کند؛ در غیر این صورت همان طور که معمول است حداکثر تا یک هفته از زمان اعلام ختم دادرسی رای را صادر می‌کند. با صدور رای و ابلاغ آن به طرفین، نوبت به تجدیدنظرخواهی می رسد. منظور از تجدیدنظر خواهی همان رسیدگی مجدد به دعوای رسیدگی شده است که از سوی دادگاهی با درجه بالاتر صورت می‌گیرد. مرجع تجدیدنظر در دعوای شما، دادگاه تجدیدنظر استان محل رسیدگی به جرم است. پس هریک از شما یا طرفتان در صورت صدور رای علیه تان می‌توانید درخواست تجدیدنظر خواهی کنید. دقت داشته باشید که از تاریخ ابلاغ رای تا 20 روز در صورت اقامت در ایران یا تا دو ماه در صورت اقامت در خارج از کشور فرصت دارید تا با مراجعه به دادگاه درخواست تجدیدنظر خواهی کنید.

  اجرای رای

اگر در مهلت 20 روزه تجدیدنظر خواهی انجام نشود یا اینکه تجدیدنظرخواهی صورت بگیرد و پس از رسیدگی مجدد رای صادر شود؛ نوبت به اجرا خواهد رسید. برای اجرا، دادگاه صادرکننده رای آن را به دادسرا می‌فرستد و به صورت خودکار و بدون نیاز به درخواست، دادسرا اجرا را آغاز می کند. در پایان، نکته‌ای که برای تکمیل بحث به نظر می‌رسد این است که در هر مرحله‌ای از رسیدگی که طلبتان پرداخت یا رضایت شما حاصل شود دادرسی یا اجرای حکم حبس متوقف خواهد شد.