فراز و نشیب های قانون درباره زنان شاغل

در قانون مدنی تاکید شده است که هزینه زن و فرزندان به عهده مرد خانواده است. این هزینه در اصطلاح حقوق «نفقه» نام دارد و مرد مکلف به پرداخت آن است. اما در این بین هستند مردانی که این حق را رعایت نمی‌کنند یا گاهی مردان به دلایلی غیرعمدی و به دلیل ناتوانی مالی قادر به انجام این وظیفه خود نیستند.

آنچه مسلم است این است که با از کارافتادگی مرد خانواده و تامین نشدن خانواده به هر دلیلی از سوی مرد، زنان ایرانی خانواده را رها نمی‌کنند. آنها برای تامین نیاز خانواده خودشان بار مسئولیت را بر دوش می‌گیرند و کار می‌کنند تا خرج فرزندان و حتی همسرشان را درآورند. در قوانین ما از پرداخت حق اداره خانواده به عنوان حق عائله‌مندی یاد می‌شود که در طول سال‌های اخیر پرداختن این حق و حق‌اولاد به زنان کارمند با فراز و فرودهایی همراه بوده است.

شاید دلیل اینکه قانون‌گذار در برخی قوانین پرداخت چنین حقوقی به زنان شاغل کارمند پیش‌بینی نکرده است، وجود تکلیف پرداخت نفقه در قانون مدنی کشورمان باشد که عملا این تصور را ایجاد می‌کند که زنان مسئولیتی در قبال اداره هزینه‌های فرزندان خود ندارند. اما به دلیل روحیه زنان ایرانی که اگر حتی خودشان محتاج شوند اجازه لمس مشکلات مالی به فرزندانشان را نمی‌دهند، نبود مسئولیت در قانون مدنی کشور توجیهی برای پرداخت نکردن حق اداره زندگی به زنان نیست.

شاید برای همین است که به تدریج مقررات مربوط به پرداخت حق عائله‌مندی و حق‌اولاد به نفع زنان کارمند تغییر کرده است.

   دوره‌های قانون‌گذاری درباره عائله‌مندی

در سال 1370 قانونی با عنوان «قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان» به تصویب رسید که در ماده 9، مستخدمان مرد را مستحق دریافت کمک‌هزینه عائله‌مندی و کمک هزینه اولاد می‌دانست. در این قانون مستخدمان زن فقط حق دریافت کمک هزینه عائله‌مندی را داشتند و کمک هزینه اولاد به آنها تعلق نمی‌گرفت.

عدم پرداخت کمک‌هزینه اولاد به زنان کارمند در قانون اصلاح ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت نیز ادامه یافت. این قانون در سال 1375 تصویب شد و در بند (ب) مقرر کرد: مستخدمان زن شاغل و بازنشسته و وظیفه‌بگیر مشمول این قانون که دارای همسر نباشند یا همسر آنان معلول و از کارافتاده باشند و خود به تنهایی متکفل مخارج فرزندان باشد، از کمک‌هزینه عائله‌مندی بهره‌مند می‌شوند.

در سال 1380 باز هم ماده 9 قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت اصلاح شد و این‌بار حقوق بیشتری برای زنان به وجود آورد. در این قانون مقرر شده بود: مستخدمان زن شاغل، بازنشسته و مشمول این قانون که به تنهایی متکفل مخارج فرزندان خود هستند، از کمک‌هزینه عائله‌مندی و اولاد و همسران وظیفه‌بگیر مستخدمان متوفی از کمک هزینه عائله‌مند بهره‌مند می‌شوند. در واقع با این اصلاح، قانونگذار کمک هزینه اولاد را نیز علاوه بر کمک‌هزینه عائله‌مندی برای مستخدمان زن به رسمیت شناخت و ایراد قبلی مبنی بر عدم تعلق این کمک هزینه به مستخدمان زن را اصلاح کرد.

با تصویب قانون مدیریت خدمات کشوری در سال 1386 احکام مربوط به فوق‌العاده عائله‌مند و اولاد، در بند 4 ماده 68 این قانون بیان شده است. به موجب این بند، برای کارمندان زن شاغل و بازنشسته و وظیفه‌بگیر فقط کمک هزینه عائله‌مندی پیش‌بینی شده است.

در سال1391 بازگشت به شرایط سال 1380 با پرداخت حق عائله‌مندی و حق اولاد محقق شد. با تصویب مجلس شورای اسلامی از این پس زنان کارمندی که شرایط لازم را داشته باشند هم کمک‌هزینه عائله‌مندی دریافت خواهند کرد و هم کمک هزینه اولاد.

   یک نکته ضروری

بد نیست بدانید که قانون مدیریت خدمات کشوری در مورد کارمندان و مستخدمان دولت اجرا می‌شود و کارگران مشمول مقررات جداگانه‌ای هستند که در قانون کار آمده است. بنابراین آنچه در مورد حق اولاد و حق عائله‌مندی گفته شد، در مورد کارمندان دولت مصداق دارد و گرچه برای کارگران نیز حقوق مشابهی پیش‌بینی شده است، مشمولان این حقوق و نحوه محاسبه آن نیازمند بررسی دیگری است.

   کمک هزینه عائله‌مندی و اولاد برای کارمندان زن شاغل

بر اساس قانون مدیریت خدمات کشوری، «کارمندان زن شاغل، بازنشسته و وظیفه‌بگیر مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب » که دارای همسر نبوده یا همسر آنان معلول یا از کار افتاده کلی باشند یا خود به تنهایی متکفل مخارج فرزندان باشند، از مزایای «کمک‌هزینه عائله‌مندی و اولاد موضوع بند 4 ماده 68 قانون مذکور نیز برخوردار می‌شوند». بد نیست بدانید که کارمندان زن شاغل، بازنشسته و وظیفه‌بگیر مشمول این بند باید شرایطی داشته باشند: 1- همسر نداشته نباشند؛ 2- همسر آنان معلول یا از کارافتاده کلی باشد؛ 3-  خود به تنهایی مخارج فرزند خود را تامین کنند.

به این ترتیب در صورتی که این شرایط وجود داشته باشد کارمند زن می‌تواند از  کمک‌‌هزینه عائله‌مندی و کمک‌هزینه اولاد استفاده کنند. علاوه بر این، کسانی حق عائله‌مندی و اولاد دریافت خواهند کرد که مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب هشتم مهر ماه سال 1386باشند به عبارت ساده‌تر باید کارمند دولت باشند. کارمند دستگاه اجرایی، فردی است که براساس ضوابط و مقررات مربوط، به موجب حکم یا قرارداد مقام صلاحیتدار در یک دستگاه اجرایی به خدمت پذیرفته می‌شود.

   چگونگی محاسبه حق عائله‌مندی

در بند چهارم از ماده 68 قانون مدیریت خدمات کشوری در تعریف اینکه به چه کسانی این حق تعلق می‌گیرد آمده است که کمک هزینه عائله‌مندی و اولاد به کارمندان مرد شاغل و بازنشسته و وظیفه‌بگیر مشمول قانون، تعلق می‌گیرد. در ادامه همین ماده بر تعلق حق عائله‌مندی به کارمندان زن شاغل و بازنشسته و وظیفه‌بگیر مشمول این قانون نیز اشاره شده است.

اما اینکه این حق چگونه محاسبه می‌شود در ادامه ماده 68 توضیح داده شده است که«حق عائله‌مندی برای همسر معادل 800 امتیاز و برای هر فرزند معادل 200امتیاز است و حداکثر تا سه فرزند محاسبه می‌شود.» حق اولاد به فرزند چهارم تعلق نمی‌گیرد.

گفتنی است که شرایط دیگری نیز برای پرداخت حق‌اولاد وجود دارد. از جمله اینکه حداکثر سن برای اولادی که از مزایای این بند استفاده می‌کنند به شرط ادامه تحصیل و نیز غیرشاغل بودن فرزند، 25 سال تمام و نداشتن شوهر برای اولاد اناث ذکر شده است. بنابراین شرایط پرداخت حق اولاد را می‌توان به شرح زیر برشمرد:

1. حق اولاد به سه فرزند تعلق می‌گیرد و به فرزند چهارم حق‌اولاد پرداخت نمی‌شود.

2. فرزند می‌تواند تا سن 25 سالگی از حق‌اولاد استفاده کند به شرط ادامه تحصیل و غیرشاغل بودن

3. فرزند در صورتی که شاغل باشد حق اولاد دریافت نخواهد کرد حتی اگر سن او کمتر از 25 سال باشد.

4. فرزند در صورتی که ادامه تحصیل ندهد و بیکار باشد حق اولاد دریافت نخواهد کرد حتی اگر سن او کمتر از 25 سال باشد.

5. دختران به شرط نداشتن همسر از حق اولاد برخوردار خواهند بود حتی اگر سن آنها بیشتر از 25 سال باشد.

   رفع چند ابهام

چند سال قبل تفسیر بند4 ماده 68 قانون مدیریت خدمات کشورى تصویب و ابلاغ شد. درباره این استفساریه باید گفت که این بند «کمک‌هزینه عائله‌مندی و اولاد» را به «کارمندان مرد شاغل و بازنشسته و وظیفه‌بگیر مشمول این قانون که دارای همسر می‌باشند» قابل پرداخت دانسته است، اما در مورد «کارمندان زن شاغل و بازنشسته و وظیفه‌بگیر مشمول این قانون که دارای همسر نبوده یا همسر آنها معلول یا از کارافتاده کلی است یا خود به تنهایی متکفل مخارج فرزندان هستند» تنها از «مزایای کمک‌هزینه عائله‌مندی موضوع این بند» نام برده و مزایای کمک هزینه اولاد مسکوت مانده است. در نتیجه نقص این بند از قانون، کمک هزینه اولاد که تا پیش از تصویب قانون در سال 1386 به زنان مذکور پرداخت می‌شد، متوقف شد و در نتیجه اعتراض‌ها و ابهام‌هایی را در پی داشت. این ابهام باعث شد که در تاریخ 11 مرداد سال 1390، طرح استفساریه‌ای در این خصوص تقدیم مجلس شورای اسلامی شود. این مصوبه در بهمن‌ماه به تصویب رسید و در اسفندماه از سوی شورای نگهبان تایید شد.

در این استفساریه پرسیده شده بود که آیا کارمندان زن شاغل و بازنشسته و وظیفه‌بگیر مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب سال 1386 که دارای همسر نبوده یا همسر آنان معلول یا از کارافتاده کلی هستند یا خو به تنهایی متکفل مخارج فرزندان هستند از مزایای کمک هزینه عائله‌مندی و اولاد موضوع بند 4 ماده 68 قانون مذکور برخوردار می‌شوند یا خیر؟

نظر مجلس بر این بود که: بلی، از مزایای کمک هزینه عائله‌مندی و اولاد نیز برخوردار می‌شوند.

پیش از این کمک‌ هزینه‌ عائله‌مندی در متن قانون مدیریت خدمات کشوری مورد تصریح قرار گرفته بود اما تعلق کمک‌ هزینه اولاد یا حق اولاد مورد تردید بود که با تصویب مجلس پس از آن در پرداخت حق اولاد به زنانی که شرایط مذکور را دارند، تردیدی نخواهد بود.