ترسیم شهر دوستدار کودک از منظر قانون

  کودکان به ‌دلیل وضع سنی، جسمی و روحی ویژه، تفاوت‌های آشکاری با سایر شهروندان دارند همچنین نیازهای آنان خاص است. نیازهایی که در دین اسلام به آن توجه شده است اما شهرهای امروز به‌خصوص کلان‌شهرهایی مانند تهران بی‌توجه به نیاز کودکان طراحی و گسترش یافته‌اند. مطلوب نبودن طراحی شهری و به‌اعتقاد برخی از کارشناسان شهری، مردانه طراحی شدن آن در بسیاری از شهرهای جهان باعث شده است تا طرحی با عنوان شهر دوستدار کودک از طرف یونیسف مطرح و ایران نیز آن را بپذیرد.

 حالا بعد از گذشت 20 سال از آغاز این طرح و با توجه به پیوستن تهران به شهرهای دوستدار کودک سال 89، شورای‌عالی استان‌ها ایجاد تغییرات در شهر را پیش‌بینی و آن را به شورای اسلامی شهر تهران ابلاغ ارسال کرد. شورا نیز با در نظر گرفتن خصوصیت‌های تهران موارد منطبق با این طرح را در دستور کار مدیران شهری قرار داد و برای آن از بودجه شهرداری ردیفی در نظر گرفت.

   مشکلات پیش روی کودکان در شهرها

 آلودگی‌های محیطی و فقدان امنیت و ایمنی لازم از جمله مشکلات پیش روی کودکان در شهرها و به‌ویژه کلانشهرهای بزرگ نظیر شهر تهران است. برای واژه کودک تعریف خاص و مشخصی تعیین نشده است. البته در قانون اساسی ما به‌ عنوان قانون مادر، هیچ ماده‌ای مشخصا در مورد کودکان وجود ندارد و درخصوص حقوقی همچون حق حیات، مسکن، کار و...از عبارت «هر فرد» استفاده می‌شود. همچنین مصداقی تحت عنوان «حقوق کودک» در قانون اساسی آورده نشده است. بنابراین حقوق کودک را بایداز قوانین و مقررات مرتبطی که در این باره تصویب شده است مانند قانون حمایت از کودکان و نوجوانان مصوب 1381، قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست و بدسرپرست مصوب 92 استنباط و دریافت کرد.

   حق کودک در قانون

 در ماده یک قانون حمایت از کودکان و نوجوانان آمده است: «تمام اشخاصی که به سن هجده سال تمام هجری شمسی نرسیده‌اند از فعالیت‌های قانونی مذکور در این قانون بهره‌مند می‌شوند» در این قانون با توجه به اینکه عنوان «حمایت از کودکان و نوجوانان» را دارد، معلوم نیست اقشار موضوع قانون در چه سنی قرار دارند، ضمن آنکه تعریف سنی نوجوانی نیز در آن مشخص نشده است.

   کنوانسیون حقوق کودک

 در سال 1989 میلادی نمایندگان شماری کشورهای جهان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، پیمان «حقوق کودک» را تایید و امضا کردند، آنها متعهد شدند برای تصویب و اجرای مفاد پیمان در کشورهای خود تلاش لازم را به عمل آورند. این عهدنامه به نام «کنوانسیون حقوق کودک» شناخته می‌شود. ماده یک این کنوانسیون مقرر کرده است که: «از نظر این کنوانسیون منظور از کودک، افراد انسانی زیر 18 سال است مگر اینکه طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک،کمتر از سن بلوغ باشد».

اوایل اسفند ماه 1372، مجلس شورای اسلامی اجازه ملحق شدن جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون حقوق کودک را تصویب کرد. برابر بند 1 ماده 31 این عهدنامه «حکومت‌ها حق کودک را برای داشتن بازی، سرگرمی، وقت آسایش و استراحت به رسمیت می‌شناسند. کودک می‌تواند به‌طور فعال و آزادانه در امور فرهنگی و هنری در خور سنی خود، شرکت کند.» همچنین در بند 2 این ماده آمده است: «حکومت‌ها به حق کودک برای فعالیت‌های هنری و فرهنگی توجه دارند و با اقدام‌های خود، آن را پشتیبانی می‌کنند و امکانات مناسب را برای انجام فعالیت‌های فرهنگی- هنری و همچنین اوقات فراغت و سرگرمی کودک فراهم می‌کنند».

در سال 1379 شورای‌عالی استان‌ها به موجب ماده واحده‌ای به شورای اسلامی شهرها پیشنهاد کرد که شهرداری‌ها را در زمینه تحقق شهر دوستدار کودک را به انجام اقدامات لازمی موظف کنند. در این پیشنهاد عنوان شد که این طرح در بخش شهرسازی و معماری با پیگیری، تدوین و تصویب قوانین لازم از سوی دستگاه‌های مختلف برای تامین فضای مناسب بازی کودکان در مجتمع‌های مسکونی نوساز یا در حال ساخت دنبال شود.

همچنین تنظیم قوانین رعایت استانداردهای کاهش خطر و حوادث در مجتمع‌های مسکونی ، طراحی خیابان‌ها، پیاده‌روها و پل‌ها به نحوی که برای عبور کودکان و وسایل حمل و نقل کودک مناسب باشد پیش‌بینی شده است.

   تعریف شهر دوستدار کودک

 شهر دوستدار کودک،‌ شهری است که در آن خواسته‌های کودک در اولویت قرار می‌گیرد، وضع اجتماعی،‌ فرهنگی و معماری شهر همسو با نیارهای آنان است و حقوق کودکان در سیاست‌ها ، قوانین ، برنامه ها و بودجه منعکس می‌شود.

رویکرد CFC (شهر دوستدار کودک) این شهر را به سمتی سوق می‌دهد که در آن،‌ کودکان نقش موثری در مورد شهر خود دارند و نظر آنان در تصمیمات شهری ابراز شود و خانواده و اجتماع نیز موظف‌اند کودکان را مسایل و تصمیم‌گیری‌ها دخیل کنند.

در این میان یونیسف به عنوان یک مرجع، بر اجرای طرح شهر دوستدار کودک  در سراسر جهان نظارت می‌کند. عمده‌ترین وظیفه‌این سازمان در طرح یادشده ارتقای و حفاظت از حقوق کودکان است تا اطمینان حاصل شود که در تمام مسائل و فرآیندهای تصمیم‌گیری نظر کودکان در نظر گرفته می‌شود و حقوق آن ها پایمال نمی‌شود.

یونیسف همکاری با مقامات محلی و شهرداری‌ها را در کشورهای مختلف تقویت کرده و برای اطمینان پیشرفت کار از سازمان‌های غیردولتی در این زمینه کمک می‌گیرد، تا رویکرد CFC از راه‌های مختلف در کشورها گسترش پیدا کند و  خارج از چارچوب اهداف ازپیش تعریف‌شده این طرح که منطبق بر کنوانیسون حقوق کودک است حرکت نکند. یونیسف شاخص‌هایی را برای اجرای این طرح مطرح کرده است که بر طبق آن تامین حقوق کودکان در محوریت قرار دارد. شهر دوستدار کودک مبتنی بر یک حاکمیت محلی است، پارک‌های موضوعی دارد و به کودکان اجازه می‌دهد آزادانه به بیان عقاید خود بپردازند و تصمیم گیری‌ بر عهده کودک است. مراقبت‌های بهداشتی کودکان، مسئله دیگری است که در این طرح مورد حمایت قرار گرفته است به این صورت که دولت‌ها باید امکانات بهداشتی از قبیل آب سالم و سرپناه مناسب برای زندگی کودکان را فراهم کنند. محافظت کودکان از خشونت و سوءاستفاده از دیگر ویژگی‌های این طرح به‌شمار می‌آید،‌ به علاوه اینکه به کودکان برای دیدار و بازی با دوستانشان اجازه داده شود و آنها در رویدادهای فرهنگی و اجتماعی شهر مشارکت داشته باشند.

   تعهد دولتی در تحقق شهر دوستدار کودک

 در سال 1386 دولت جمهوری اسلامی ایران تعهدی را به صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متهد (یونیسف) داد و شهر تهران نیز به طرح شهرهای دوستدار کودک ملحق شد. برابر این الحاق شهرداری تهران برای هدایت پروژه شهر دوستدار کودک در شهرهای خاورمیانه و شمال آفریقا به‌عنوان دبیرخانه پذیرش مسئولیت کرد. البته این برنامه ‌با کمی تاخیر در سال 1388 به تصویب شورای اسلامی شهر تهران رسید و تهران فعالیت‌های خود در راستای محقق شدن «شهر دوستدار کودک» را آغاز کرد. از جمله مواردی که در این مصوبه مورد توجه قرار گرفته، استانداردسازی مبلمان شهری به‌ویژه وسایل خاص کودکان (ورزش، تفریح و بازی و...) است.

سپس در سال 1389 طرح شهر دوستدار کودک در شورای‌عالی استان‌ها به تصویب رسید در این مصوبه با توجه به تاکیدهای دینی، اهمیت حقوق کودکان در دین اسلام و با استناد به وظایف قانونی شورای اسلامی شهر به‌خصوص ماده 71 قانون تشکیلات، شورای‌عالی استان‌ها به شوراهای اسلامی شهرها پیشنهاد کرد تا شهرداری‌ها را در زمینه تحقق شهر دوستدار کودک موظف به انجام اقدامات لازم با لحاظ شرایط مقرر در مصوبه کنند.

در تبصره چهارم مصوبه نیز «شهرداری تهران موظف شده است اعتبارات مورد نیاز برای حسن اجرای این مصوبه را در ردیف‌های مربوط در بودجه سنواتی شهرداری پیش‌بینی و لحاظ کند.»