یک حقوقدان گفت: اعمالی که وکیل از طرف موکل خود انجام می‌دهد در حدود اختیاراتی خواهد بود که موکلش به وی بدهد و چنانچه اقدامی اضافه بر آن اختیارات انجام دهد در واقع اقدام وکیل فضولی و در قبالش مسئول خواهد بود.
بسیاری ازمردم به علت عدم آشنایی با قوانین قضایی توان احقاق حقوق خود را ندارند، ازاین رو، قانون اساسی به آن‌ها اجازه داده است که برای دفاع ازخود وحقوق خود، وکیل انتخاب کنند، و در صورت عدم توانایی، امکان تعیین آن را برایشان فراهم گردد.
در همین زمینه "سیدعلی شاه‌صاحبی" حقوقدان و وکیل دادگستری، طی ارسال یادداشتی به باشگاه خبرنگاران، به بررسی نقش وکیل در دادگستری و حدود اختیارات و وظایف وی پرداخت، که متن این یادداشت به شرح زیر است:
مطابق اصل 35 قانون اساسی در همهٔ دادگاه‌ها، طرفین دعوی حقّ دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند باید برای آن‌ها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد.
قانونگذار برای اشخاصی که توان پرداخت دستمزد وکیل را ندارند، امکان استفاده از وکیل «معاضدتی» را پیش‌بینی کرده است. وکلای دادگستری مطابق قانون وکالت تکلیف دارند همه ساله در سه دعوای مدنی به عنوان کمک معاضدت به این دسته از اشخاص قبول وکالت کنند. کلیه دادگاه‌ها نیز مکلف به پذیرش وکیل هستند، اگر دادگاهی حق گرفتن وکیل را از متهم سلب کند، حکم صادرشده از آن دادگاه فاقد ارزش و اعتبار قانونی است.
در دعاوی مدنی، یک شخص حداکثر از دو وکیل می‌تواند استفاده کند، ولی در دعاوی کیفری سقفی برای تعداد وکلای انتخابی تعیین نشده است.
برای آشنایی با نقش وکیل در دادگستری و حدود اختیارات و وظایف او، وکالت در دعاوی را به دو دسته تقسیم می‌کنیم:
وکالت در دعاوی مدنی
در دعاوی مدنی هر یک از طرفین دعوا اجازه دارند حداکثر تا دو نفر وکیل به دادگاه معرفی کنند. وکلای طرفین باید دارای شرایطی باشند که به‌موجب قانون راجع به وکالت در دادگاه‌ها برای آنان مقرر شده است.
وکالت ممکن است با سند رسمی یا سند غیر رسمی باشد. اگر با سند عادی و غیررسمی عقد وکالت تنظیم شود، در مورد وکالت‌نامه‌های تنظیمی در ایران وکیل می‌تواند زیر وکالت‌نامه تأیید کند که وکالت‌نامه را موکل شخصاَ در حضور او امضا یا مهر کرده یا انگشت زده است و اگر وکالت در خارج از ایران داده شده‌باشد، باید به گواهی یکی از مأمورین سیاسی یا کنسولی جمهوری اسلامی ایران برسد.
اگر وکالت در جلسه محاکمه داده شود، مراتب در صورت‌جلسه قید و به امضای موکل می‌رسد چنانچه موکل در زندان باشد، رئیس زندان یا معاون او باید امضا یا اثر انگشت او را تأیید کنند.
وکالت در دادگاه‌هایی که به پرونده‌های مدنی رسیدگی می‌کنند شامل تمام اختیارات راجع به محاکمه است جز آنچه را که موکل استثنا کرده باشد. با وجود این، برای دخالت وکیل در بعضی امور، نیاز به تصریح در وکالت‌نامه دارد مانند:
- وکالت راجع به اعتراض به رأی، تجدید نظر، فرجام خواهی و اعاده دادرسی؛
- وکالت در سازش و مصالحه؛
- وکالت در تعیین کار‌شناس؛
- وکالت برای درخواست صدور برگ اجرایی و تعقیب عملیات مربوط به اجرای حکم و گرفتن وجوه پرداخت شده به نام موکل و ….
وکالت در دعاوی کیفری
حق داشتن وکیل برای متهم از زمان کشف جرم تا اجرای حکم صادره، از مهم‌ترین تضمینات حقوق دفاعی متهم است.
اصل الزامی بودن شرکت وکیل مدافع در کلیه مراحل دادرسی‌های کیفری در مقررات موضوعه اکثر قریب به اتفاق کشورهای جهان، به عنوان یکی از اساسی‌ترین تضمین‌های حقوق دفاعی متهم پذیرفته شده است و در برخی از جوامع محاکمه متهم بدون شرکت وکیل مدافع ممکن نیست.
در دعاوی جزایی، طرفین دعوا می‌‌توانند، وکیل یا وکلای مدافع خود را انتخاب و معرفی کنند. بیشتر پرونده‌های کیفری پس از تحقیقات مقدماتی در دادسرا، به همراه کیفرخواست در دادگاه مطرح می‌شوند. از این‌رو وکیل هم در مرحله رسیدگی مقدماتی و هم دادرسی نقش دارد. در مرحله مقدماتی، متهم می‌تواند در دادسرا یک نفر وکیل همراه خود داشته باشد.
وکیل متهم می‌تواند بدون مداخله در امر تحقیق، پس از خاتمه تحقیقات مطالبی را که برای کشف واقع و حقیقت و دفاع از متهم یا اجرای قوانین لازم می‌داند، به قاضی اعلام کند. قاضی تحقیق نیز اظهارات وکیل را صورت جلسه می‌کند. در مرحله دادرسی، اصحاب دعوا وکلای خود را به دادگاه معرفی می‌کنند. متهم می‌تواند از دادگاه تقاضا کند تا وکیلی برای او تعیین کند.
اگر دادگاه تشخیص دهد که متهم توانایی انتخاب وکیل را ندارد، از بین وکلای حوزه قضایی و در صورت عدم امکان، از نزدیک‌ترین حوزه مجاور وکیلی برای متهم تعیین خواهد کرد.
وکیل در توکیل:
اختیاری که وکیل برای اجرای وکالت پیدا می‌کند، وابسته به اذن موکل و به نیابت ازطرف اوست و برای وکیل ایجادحقی نمی‌کند تا بتواند هر گونه تصرف مستقلی در آن کند. درن تیجه نمی‌تواند برای آنچه خود اختیار انجام آن را دارد به دیگری وکالت دهد، مگر اینکه به صراحت یا به دلالت قرائن وکیل درتوکیل باشد هر چند چنانچه وکیل دارای حق توکیل نبوده و امر وکالت را به دیگری واگذار نماید در قبال خسارتهای واردشده به موکل خود مسئول خواهد بود.
اعمالی که وکیل از طرف موکل خود انجام می‌دهد در حدود اختیاراتی خواهد بود که موکلش به او بدهد و چنانچه اقدامی اضافه بر آن اختیارات انجام دهد در واقع اقدام او فضولی و مسئول خواهد بود.
وکالت تسخیری
در یک تعریف ساده می‌توان گفت: وکالتی است که از طرف دادگاه در امور کیفری برای دفاع از متهم به وکلای دادگستری ارجاع می‌شود. در جرایمی که مجازات آن‌ها حسب مورد اعدام یا قصاص نفس یا سنگسار و یا حبس ابد است چنانچه متهم شخصاً وکیل معرفی نکند دادگاه مکلف است برای او وکیل تسخیری تعیین کند، حتی اگر شخص متهم چنین درخواستی را به عمل نیاورد.
وکیل تسخیری که از سوی دادگاه برای متهم انتخاب می‌شود از سوی متهم قابل تغییر نیست مگر در مواردی که وکیل تسخیری یا همسر یا فرزند او دارای نفع شخصی در قضیه باشند یا رابطه خویشاوندی بین وکیل با یکی از اصحاب پرونده وجود داشته باشد و مواردی از این دست که بی‌طرفی و امانت وکیل را دچار شائبه کند. |